Mễ Tây Cơ: những người con lưu lạc trở về!

10.03.17

Romulo Avelica Gonzalez, 48 tuổi, là một người Mễ Tây Cơ đã sống và làm việc tại Hoa Kỳ hơn 25 năm. Anh là một trong số trên 11 triệu người bị xếp vào hạng những người di dân “lậu”, nghĩa là không được phép cư trú hợp pháp tại Hoa Kỳ.

Mới đây, khi đưa đứa con gái 12 tuổi đến trường tại khu phố Pasadena, Los Angeles, Tiểu bang California, Romulo đã bị cảnh sát di trú bắt giữ và đưa về một trung tâm tạm giam gần đó. Sở di trú đã thông báo cho gia đình anh là anh sẽ bị trục xuất ngay trong ngày hôm đó. Tuy nhiên, nhờ sự can thiệp của mạng lưới có tên là “National Day Laborer Organizing Network” (mạng lưới bảo vệ người công nhân), lệnh trục xuất Romulo đã được tạm hoãn. Nhưng anh bị đưa tới một trại tạm giam khác.

Romulo là một trong số rất nhiều người Mễ phải bị trục xuất theo lệnh của Tổng thống Donald Trump nhắm vào những thành phần cư trú bất hợp pháp và có án hình sự. Romulo đã bị phạt vì say rượu mà lái xe cách đây 10 năm. Ngoài ra, cách đây hai thập niên, anh cũng bị phạt vì lái một chiếc xe không có đăng bộ.

Cho tới nay mỗi ngày có khoảng 500 người Mễ phải từ bỏ công việc và từ giã gia đình của họ tại Hoa Kỳ để trở về quê hương của mình. Ngày 23 tháng Hai vừa qua, đã có 135 người đáp chuyến bay từ El Paso, Tiểu bang California để trở về Mễ Tây Cơ. Tại phi trường quốc tế ở Thủ đô Mễ Tây Cơ, nhân viên chính phủ đã ra chào đón, trao cho họ một ít thức ăn cũng như một tấm thẻ căn cưới mới và hướng dẫn họ đến các văn phòng xã hội ở thủ đô.

Đây là những người Mễ đã từng sinh sống tại Hoa Kỳ 20 năm qua. Kể từ khi ông Donald Trump nhậm chức tổng thống Mỹ ngày 20 tháng Giêng vừa qua, con số những chuyến bay của Chính phủ Mỹ chở những người Mễ bị trục xuất về xứ sở của họ ngày càng nhiều. Dưới thời Tổng thống Barack Obama, mỗi tuần chỉ có 2 chuyến. Nay con số này đã tăng lên 3 chuyến. Các chuyến bay này chở về Mễ Tây Cơ không chỉ những thành phần bất hảo mà cũng mang theo rất nhiều người không có bất cứ một hồ sơ tội phạm nào.

Tổng thống Trump xem việc bảo vệ biên giới Mỹ, cụ thể là thắt chặt chính sách di trú như quan tâm hàng đầu trong chiến dịch vận động bầu cử của ông. Ông đã tuyên bố rõ ràng rằng những người di dân bất hợp pháp không những đe dọa cho nền an ninh của Hoa Kỳ mà còn cướp mất việc làm của dân Mỹ.

Rất nhiều người trong số những người Mễ bị trục xuất về lại xứ sở của họ cảm thấy hoàn toàn xa lạ trên chính đất nước của mình. Theo bà Amalia Garcia, một nhân viên Bộ Lao Động của Mễ Tây Cơ đặc trách về việc đón tiếp những người bị trục xuất, nhiều người không nói được tiếng Tây Ban Nha vốn là ngôn ngữ chính của Mễ Tây Cơ. Họ cảm thấy cay đắng, nhục nhã và rất đau khổ khi bị trục xuất về lại Mễ Tây Cơ.

Những người bị cưỡng bách hồi hương hay tự nguyện hồi hương này ít hay nhiều đặt ra nhiều vấn đề cho Chính phủ Mễ Tây Cơ. Các chuyên gia kinh tế cho rằng càng có nhiều người Mễ trở về quê hương thì càng có nhiều cạnh tranh hơn trong thị trường lao động, nhất là trong ngành xây dựng và chế tạo xe hơi.

Ngoài ra, Mễ Tây Cơ cũng sẽ mất đi một số thu nhập lớn từ các di dân lao động tại Hoa Kỳ. Theo ước tính, hồi năm ngoái, người Mễ sống và làm việc tại Hoa Kỳ gởi về nước khoảng 25 tỷ Mỹ kim. Đây là nguồn thu nhập lớn thứ 2 của Mễ Tây Cơ. Với số người Mễ bị trục xuất  ngày càng nhiều, nguồn thu nhập này sẽ giảm và kinh tế Mễ Tây Cơ sẽ bị ảnh hưởng. Nông thôn là nơi sẽ bị nhiều thiệt thòi hơn cả, bởi vì đây là nơi xuất cảng ra nước ngoài  nhiều di dân lao động hơn cả.

Tuy nhiên, từ một góc nhìn khác, một số chuyên gia lại cho rằng số người Mễ bị trục xuất về lại xứ sở cũng có thể là một “vốn quý” lớn. Đã từng học được nhiều kỹ năng tại Hoa Kỳ và nhất là có thể sử dụng Anh Ngữ một cách dễ dàng, họ sẽ là một nguồn nhân lực mới cho Mễ Tây Cơ. Các nhà phân tách cho rằng về lâu về dài, họ sẽ giúp cho Mễ Tây Cơ có được một chỗ đứng quan trọng hơn trong nền kinh tế toàn cầu.

Andrew Selee, giám đốc Viện Mễ Tây Cơ tại Trung tâm Woodrow Wilson ở Thủ đô Hoa Thịnh Đốn, cho biết trong hàng ngũ những người Mễ bị trục xuất, có rất nhiều người đã từng kinh doanh thành công tại Hoa Kỳ. Theo ông, nếu đã từng có cả một làn sóng người Mễ đã hòa nhập vào văn hóa Mỹ và làm thay đổi nền văn hóa này thì cũng có một làn sóng người Mễ trở về xứ sở để mang nền văn hóa Mỹ về hòa nhập vào  Mễ Tây Cơ.

Đây là lý do khiến Chính phủ Mễ Tây Cơ đặt nhiều hy vọng vào làn sóng người Mễ bị trục xuất về lại xứ sở của họ. Chính phủ Mễ hy vọng rằng những người bị trục xuất sẽ không tìm cách thử lại thời vận bằng cách vượt qua biên giới là nơi mà Chính phủ Trump sẽ cho xây một bức tường.

Năm 2014, Chính phủ Mễ đã khởi xướng một chương trình lấy tên là “Somos Mexicanos” (chúng ta là người Mễ) nhằm giúp những người hồi hương tìm việc làm, kinh doanh và vượt qua được nỗi đau vì phải bỏ lại gia đình bên Mỹ.

Theo chương trình này, những người bị trục xuất sẽ được cung cấp lương thực, cho khám nghiệm y tế và được di chuyển miễn phí đến bất cứ nơi nào họ muốn sinh sống. Chính quyền địa phương giúp họ liên lạc với các văn phòng xã hội và hướng dẫn tìm việc làm. Trong một số trường hợp, chương trình này cũng giúp đỡ để họ được đoàn tụ với gia đình.

Bà Gabriela Garcia Acoltzi, giám đốc của chương trình “Somos Mexicanos” cho biết việc đầu tiên mà rất nhiều người Mễ hồi hương nghĩ tới là việc làm. Nhưng liệu Chính phủ Mễ có thể đáp ứng được ưu tiên hàng đầu này của những người hồi hương không. Trong một đất nước mà nạn thất nghiệp vẫn còn cao, bảo đảm được việc làm cho những người hồi hương không phải là điều dễ dàng. Hiện đồng Peso của Mễ Tây Cơ cũng sụt giá một cách thê thảm, nhất là kể từ khi ông Trump nhậm chức tổng thống Mỹ. Kể từ cuộc suy thoái kinh tế toàn cầu hồi năm 2008, đây là lần thứ hai nhiều người lo sợ rằng Mễ Tây Cơ lại phải trải qua một nạn lạm phát trầm trọng hơn. Lo sợ là phải bởi vì một cuộc chiến tranh thương mại mà Hoa Kỳ dưới thời Tổng thống Trump có thể gây ra có thể ảnh hưởng đến cán cân thương mại giữa 2 nước vốn lên đến 1.5 tỷ Mỹ kim mỗi ngày.

Trong khi đó thì giá sinh hoạt, đặc biệt là loại bánh mì “Tortillas”, thịt và các nhu yếu phẩm khác, lại gia tăng sau khi Chính phủ Mễ tăng giá xăng thêm 20 phần trăm. Những người Mễ nghèo lại nghèo thêm. Liệu những người hồi hương có thể thích nghi với một cuộc sống đầy khó khăn và thử thách đang chờ đợi họ không?

Tại phi trường quốc tế ở Thủ đô Mễ Tây Cơ, người ta thấy những người bị trục xuất vẫn còn mặc bộ quần áo nhăn nheo và cũ xì khi họ bị cảnh sát di trú Mỹ bắt giữ. Một số khác vẫn còn mang trên người chiếc quần màu xanh của các tù nhân. Một số vì chẳng thấy bất cứ một tương lai tốt đẹp nào trước mắt cho nên thay vì chờ đợi được nhân viên Chính phủ Mễ giúp đỡ để tái hội nhập vào cuộc sống ở quê nhà, đã chạy đến xếp hàng ở một trạm xe buýt để tìm đường trở lại biên giới.

Luis Enrique Castillo, 47 tuổi, nói rằng cuộc sống ở quê nhà xem ra không tốt đẹp đối với ông. Ông cho biết sẽ tìm cách trở lại với vợ, 4 đứa con và hai đứa cháu tại Chicago là nơi mà ông đã từng sống 20 năm nhưng không có được bất cứ giấy tờ tùy thân nào. Người đàn ông kém may mắn này nói rằng cảnh sát di trú Mỹ đã gõ cửa để tìm kiếm một trong những người con trai của ông vốn đã có tên trong danh sách những người phải bị trục xuất. Họ đã không tìm thấy người con trai của ông. Thay vào đó, sau khi kiểm soát giấy tờ của ông, họ đã bắt giữ và mang ông đi.

Một người đàn ông khác tên là José Armando Lopez Garcia, 50 tuổi, kể lại rằng ông đã bị trục xuất cách đây một năm. Ông đã phải bỏ lại vợ và 5 đứa con tại Las Vegas, sau khi bị cảnh sát bắt giữ vì sử dụng bằng lái xe giả.

Là một người thợ mộc, ông Garcia đã được chương trình “Somos Mexicanos” trợ cấp cho 1.260 Mỹ kim để mở một xưởng mộc tại nhà của mẹ ông hiện đã 92 tuổi. Tiền kiếm được chỉ vừa đủ cho cá nhân ông. Cứ mỗi lần nhìn thấy trẻ con, ông lại nhớ đến con mình tại Mỹ. Cuộc sống khó khăn cộng với nỗi nhớ thương gia đình khiến người Mễ hồi hương này bị trầm cảm nặng nề. Nhớ con, ông cũng thương những đứa trẻ hàng xóm. Người đàn ông đã từng hưởng được cuộc sống đẩy đủ tiện nghi và an ninh ở Mỹ đã phải thổn thức và tự hỏi: làm sao con cái ông có thể sống và cấp sách đến trường  trong một tình trạng thiếu an ninh như vầy?

Bà Jill Anderson, giám đốc của tổ chức “Otros Dreams en Acción” chuyên giúp đỡ những người di dân bất hợp pháp đã lớn lên tại Hoa Kỳ, nói rằng khi trở về Mễ Tây Cơ nhiều học sinh gặp phải nhiều vấn đề khi làm đơn nhập học vào các trường công. Việc đòi hỏi phải nộp học bạ từ các trường Mỹ và nhất là nạn bàn giấy khiến cho nhiều học sinh từ Mỹ trở về phải mất đến hơn cả năm mới được nhập học. Vốn theo học tại Mỹ và chỉ biết Anh Ngữ, nhiều học sinh gặp nhiều khó khăn trong việc hội nhập vào các trường trung học ở Mễ Tây Cơ. Dù sao, do thông thạo Anh Ngữ và đã từng hấp thụ văn hóa Mỹ, các thanh niên hồi hương vẫn được xem là một nguồn nhân lực đầy triển vọng cho xứ sở của họ.

Một kinh tế gia Mễ cho rằng trong đoản kỳ, vì ngày càng có nhiều tay nghề cao hơn nhưng việc làm lại hiếm cho nên đồng lương trung bình có thể hạ giảm. Tuy nhiên kinh tế gia này cho rằng về lâu về dài kinh tế Mễ sẽ có nhiều triển vọng hơn vì nguồn nhân lực mới này. Chuyên gia kinh tế này nói: “Đất nước đã mất mát nhiều vì đã gởi những người thợ giỏi sang Hoa Kỳ...Khi họ trở về Mễ Tây Cơ và một khi đã được huấn luyện đầy đủ, họ sẽ đóng góp nhiều cho xứ sở”.

 (theo: https://www.washingtonpost.com/world/the_americas/mexico-prepares-to-absorb-a-wave-of-deportees-in-the-trump-era/2017/03/03)