Khi thiền sư chưa đắc đạo

Chu Thập

13.08.13

Thỉnh thoảng tôi đi về “thành phố” cũng như thiền sư xuống núi. Chỉ có điều vì chưa “đắc đạo” cho nên tôi cứ phải bị phản ứng ngược. Vị thiền sư đắc đạo thì sau khi cõng một phụ nữ qua dòng suối đã bỏ thị lại ở bờ suối, còn người “thiền” chưa đến nơi đến chốn, dù không chạm đến ai cả, vẫn cứ ôm người ta vào lòng mà mang về nhà.

Cách đây một tuần, tôi gặp một “sự cố” khiến tâm tư tôi cứ bị dằn vặt. Ghé một tiệm thực phẩm Á châu do người Hoa làm chủ để mua gạo, loại Jasmine sản xuất tại Úc Đại Lợi, tôi đụng phải một thanh niên thuộc loại coi trời bằng vung. Sau khi tính tiền, tôi đứng đợi ở bãi đậu xe và chờ người khuân vác trong tiệm mang ra xe như thường lệ. Tôi đã chuẩn bị một chỗ trống rộng rãi trong “cốp” xe để cho bao gạo vào. Sau khi lướt qua tờ biên nhận, người thanh niên có nhiệm vụ chuyển hàng hóa ra xe cho khách hàng đã “ném” mạnh bao gạo vào “cốp” mà không buồn nhắm vào cái chỗ tôi đã soạn sẵn khiến cho một số trái cây và rau cỏ bị dập. Tôi mới lên tiếng than phiền: “Anh làm nát cả đồ tươi của tôi rồi”. Thay vì một tiếng “xin lỗi”, anh nói như tát vào mặt tôi: “Lần sau tôi bỏ xuống đất! Ông tự mà bỏ vào xe.” Trong một tình huống như thế, tôi thường “ăn thua đủ” chớ đâu có chịu bỏ qua! Vậy mà không biết tại sao tôi vẫn giữ được bình tĩnh để thu xếp đồ đạc và lên xe đi về. Nhưng khổ một nỗi là cả tuần lễ sau đó, cái khuôn mặt của người thanh niên này cứ hiện về để thách thức tôi. Đúng là một cuộc thách thức. Tôi cứ phải “đấu tranh tư tưởng”: nói theo thành ngữ quen thuộc và vô nghĩa trong nước hiện nay, “chuyện nhỏ như con thỏ” mà sao tôi cứ phải bị ám ảnh đến độ không lướt thắng được!

Thấy mình “thiền” chưa đủ để có thể bỏ qua những chuyện chẳng ra gì, tôi cố lục lạo trong trí nhớ để tìm những bài học về chữ “Nhẫn” của các bậc thánh hiền. Bài học được tôi nhớ đến trước hết là câu chuyện của một đạo sĩ Ấn Độ. Chuyện như thế này: “Một lão ông nổi tiếng về sự điềm đạm. Chưa ai có thể khuấy động được sự tĩnh lặng trong tâm hồn ông, kể cả những kẻ cố tình buông lời khích bác nặng nề nhứt. Vì thế, hầu như mọi người trong làng đều muốn biết bí quyết của ông.

Ngày nọ, một số thanh niên trong làng quyết định tìm cách chọc giận vị đạo sĩ. Họ thuê một thằng bé lưu manh nhứt trong làng và chỉ vẽ cho nó những điều cần làm. Bọn thanh niên hứa sẽ trả cho thằng bé 500 rupi (rupi là đơn vị tiền tệ của Ấn độ trị giá khoảng 0.02 Mỹ kim), nếu nó làm cho ông lão không còn tự chủ được nữa.

Đám thanh niên biết rõ vị đạo sĩ có thói quen đi tắm sông vào mỗi buổi sáng. Thế là chúng lén đi theo ông và nấp sau một bụi cây bên bờ sông để theo dõi. Khi ông lão vừa tắm xong, lên bờ thì thằng bé kia chạy đến tát vào mặt ông. Vậy mà ông lão chỉ mỉm cười rồi quay trở lại sông để tắm tiếp. Khi ông lên bờ lần thứ hai thì thằng bé cũng chạy lại và tiếp tục tát vào mặt ông. Lần này, ông lão cũng chỉ mỉm cười và trở lại dòng sông.

Chuyện khó tin này cứ thế diễn ra cả chục lần. Cuối cùng, thắng bé lưu manh mới dừng lại hành động “mất dạy” của mình và chạy đến quỳ sụp xuống trước mặt lão ông. Với tất cả chân thành và sám hối, thằng bé van xin vị đạo sĩ tha thứ cho nó.

Thấy thế, đám thanh niên cũng ra khỏi bụi cây và chạy đến sụp lạy trước mặt vị đạo sĩ để xin tha lỗi.

Vô cùng ngạc nhiên trước sự nhẫn nhục của cụ già, một thanh niên trong nhóm mới lên tiếng hỏi: “Thưa cụ, làm sao cụ có thể chịu đựng được hành động vô lễ, đáng hổ thẹn này của bọn chúng cháu như thế?”

Vẫn với nụ cười nhân hậu, cụ già nói: “Dù sao nó cũng chỉ là một đứa con nít!” (Francis Xavier,The World’s Best Inspiring Stories).

Thì ra thế! Bị bất cứ ai quấy rày, làm tổn thương và ngay cả lăng mạ mà cứ nghĩ rằng người đó chỉ là “một đứa con nít” là xong chuyện. Trong cuốn sách gối đầu giường của tôi “Don’t sweat the small stuff” (Vượt qua những chuyện nhỏ), tiến sĩ Richard Carlson cũng đưa ra một lời khuyên tương tự. Tác giả đề nghị: “Cứ tưởng tượng những người bạn gặp trong cuộc sống như những thơ nhi và người 100 tuổi”. Ông cho biết bí quyết này đã giúp ông thành công trong việc thắng vượt được những cảm xúc tiêu cực, nhứt là tức giận đối với người khác.

Hãy thử tưởng tượng có ai đó thật sự làm cho chúng ta tức giận. Hãy nhắm mắt lại và cố gắng hình dung người đó như một trẻ thơ với tứ chi nhỏ bé và nhứt là đôi mắt thiên thần của nó. Chẳng có trẻ thơ nào muốn hãm hại ai cả và mỗi người chúng ta cũng đã từng là một trẻ thơ như thế. Và cho dẫu một trẻ thơ có khóc nhè và gây khó chịu đi nữa, cũng chẳng có người mẹ hay bất kỳ người lớn nào tỏ ra giận dữ hay trách móc nó.

Rồi cũng con người đó nhưng được chúng ta cho sống đến 100 tuổi. Hãy thử tưởng tượng ra đôi chân tay run lẩy bẩy, ánh mắt đục mờ, nhưng nụ cười lại thanh thản có sức gợi lên một chút minh triết và một chút khiêm tốn để nhìn nhận những lầm lỗi của mình. Một ngày nào đó mỗi người chúng ta, nếu may mắn, cũng sẽ như thế…

Tiến sĩ Carlson viết rằng một cái nhìn như thế về bất cứ người nào làm chúng ta bị tổn thương cũng sẽ khiến chúng ta thay đổi cách phán đoán và khơi dậy sự cảm thông. Nếu mục đích của cuộc sống là để biết yêu thương, sống an bình và hạnh phúc thì chắc chắn chúng ta sẽ không còn tích lũy trong tâm tư những cảm xúc tiêu cực, nhứt là cừu hận đối với người khác.

Đây cũng là nguyên tắc mà tác giả Stephen Covey đã đề ra trong cuốn sách nổi tiếng “Seven Habits of Highly Effective People” (Bảy thói quen của những người hoạt động có hiệu năng cao). Để có thể bằng lòng với cuộc sống, với bản thân và có thể cũng đạt được nhiều hiệu năng hơn trong công việc, hãy “trước tiên cảm thông với người khác”. Cảm thông với người khác để hiểu rõ người khác hơn là để người khác hiểu mình. Nếu chúng ta hiểu được người khác đến từ đâu, điều họ muốn nói, điều gì là quan trọng đối với họ.v.v…thì sự cảm thông sẽ tự nhiên đến. Trong cuộc sống lắm khi chúng ta chỉ muốn người khác hiểu mình hơn là mình phải hiểu người khác. Nhưng khi chúng ta cố gắng giải thích và người khác cũng làm đủ cách để giải thích, thế nào hai “cái tôi” cũng va chạm nhau. Trái lại, nếu chúng ta đi bước trước trong sự cảm thông với người khác, thì họ sẽ cảm thấy được lắng nghe và chính chúng ta cũng sẽ cảm nhận được sự thanh thản và an bình trong tâm hồn.

Cảm thông với người khác là biết nhìn qua bên kia hành động và lời nói của người khác. Tôi cảm nhận được ý nghĩa sâu xa của lời cầu nguyện mà Chúa Giêsu đã thốt lên khi bị treo trên thập giá: “Xin Cha tha cho chúng, vì chúng lầm không biết việc chúng làm”. Thỉnh thoảng có người cũng khuyên tôi như thế khi tôi mở miệng trách móc ai đó: “Thôi, giận nó làm gì, nó có hiểu gì đâu”. Có lẽ cha mẹ nào cũng đều xử sự như thế đối với con cái mình. Chẳng có cha mẹ nào yêu thương con cái vì chúng ngoan hiền cả, mà chỉ vì chúng là con cái của mình. Nếu tình yêu chỉ được xây dựng trên hạnh kiểm của người mình thương, thì có lẽ chẳng có ai trong chúng ta được yêu thương khi chúng ta bước vào tuổi thiếu niên là tuổi “khó dạy” và bướng bỉnh hơn cả.

Nếu ai cũng biết thể hiện một thứ tình yêu vô vị lợi đối với người khác thì chắc chắn thế giới của chúng ta sẽ trở thành một nơi tốt đẹp và đáng sống hơn.

Dĩ nhiên, yêu thương như thế không hề có nghĩa là bắt chước con đà điểu để mỗi khi gặp bất bình, bất công… liền chui đầu xuống cát hay để “ba phải” đến độ nhắm mắt làm ngơ trước những hành động tội ác hay vô luân chỉ có thể đáng lên án mà thôi.

Yêu thương vô vị lợi và cảm thông là cố gắng tìm hiểu điều gì đã thúc đẩy người khác hành động như thế. Hôm nay, ông phát thư không những đến trễ mà còn không mang đến những lá thư tôi đang trông đợi. Biết đâu không phải lỗi của ông mà vì thư từ không xếp đúng thứ tự, hay ông lo ra vì chuyện nhà lu bu. Hôm nay, người lái xe phía sau lưng tôi qua mặt một cách “xấc xược” và nguy hiểm. Biết đâu gia đình anh đang gặp khó khăn và vợ anh đang chờ anh hoặc biết đâu anh ta không muốn trễ hẹn với người yêu…Hôm nay, người phối ngẫu của tôi hay những người bạn thân của tôi tự nhiên có thái độ “càu nhàu” đối với tôi. Biết đâu đàng sau thái độ đó họ chỉ muốn bày tỏ ước muốn được lắng nghe, yêu thương và được yêu thương.

Với cố gắng cảm thông như thế, tôi nhìn lại hành động, lời nói và gương mặt của người thanh niên làm việc cho tiệm thực phẩm Á Châu đã ám ảnh tôi trong suốt tuần qua. Nhìn gương mặt non chọet của anh, tôi đoán anh chưa quá 25 tuổi. Nghe giọng tiếng Anh của anh, tôi nghĩ anh không phải là một người Hoa sinh ra tại Úc này. Có thể anh là một sinh viên đến từ Trung Quốc. Cũng có thể anh là một di dân lậu đến từ quốc gia cộng sản này. Rất có thể hành động và lời nói thiếu giáo dục của anh cho biết anh đã sinh ra và lớn lên trong một xã hội mà mọi thứ chuẩn mực luân lý và đạo đức đều bị quét sạch. Và biết đâu hôm đó là ngày Chúa nhựt, lẽ ra anh đã xong việc nhưng người chủ cố tình làm lơ cho qua giờ cao điểm nên anh giận cá băm thớt. Tôi thử đưa ra một loạt những “nghi vấn” như thế để hiểu được hành động bất thường của người thanh niên. Chắc chắn anh không phải là chủ tiệm vì chẳng chủ tiệm nào lại đi đuổi khách. Bằng mọi giá tôi thấy mình phải vượt qua cái chuyện “nhỏ như con thỏ” này.

Xét cho cùng, cuộc sống mỗi ngày được dệt bằng vô số những tổn thương do lời nói hay hành động mà người khác gây ra cho tôi. Thường là do vô tình hơn là hữu ý. Vấn đề là chúng ta thấy trong một khoảnh khắc nhưng lại dùng khoảnh khắc đó để minh họa nên một con người. Chính vì vậy mà chuyện “con thỏ” mới có cơ hội biến thành con bò.

Mỗi khi tới mùa bầu cử, tôi thấy mình thật có giá. Ngồi trước màn hình theo dõi các cuộc vận động tranh cử, tôi tha hồ khen chê, bình phẩm ông này bà nọ. “Tâm tình” của tôi cứ ngả qua ngả lại mỗi khi tôi có thêm một nhận xét hay hiểu thêm một vấn đề. Từ nay cho đến ngày 7 tháng 9, tôi có thay đổi lập trường không thì không biết. Tôi chỉ biết có mỗi một điều là cũng như hầu hết các cử tri Úc, chuyện khen chê của tôi dành cho các lãnh tụ chính trị cứ thay đổi như chong chóng. Càng “nghiêm khắc” trong nhận xét tôi tự thấy mình càng tỏ ra “thông suốt” những chuyện chính trị phức tạp cứ như tôi đứng ở ngay đàng sau cánh gà. Nhiều lúc tôi còn muốn nhảy vào tivi để làm quân sư nữa.

Thế nhưng nếu hồi tưởng lại cái cảnh tôi ngồi trước màn hình, phê bình một cách hết sức chủ quan và đôi lúc cũng nặng lời không thương tiếc, tôi thấy mình cũng xử sự không thua gì anh vác gạo. Đâu là chỗ “khó nói” của ông Rudd hay đâu là thế kẹt của ông Abott, tôi làm sao biết được. Biết đâu nếu tôi biết được tôi lại cảm thấy cảm thông với cả hai ông thì sao.

Nếu như các chính trị gia cũng thuộc loại thiền sư nửa mùa như tôi thì họ sẽ phải vác bao nhiêu khuôn mặt về nhà và vào trong giấc ngủ. Tại sao tôi lại tự bày ra một trận chiến để “uýnh” chính mình chỉ vì một câu nói của anh vác gạo? Tôi tự làm khổ mình vì chuyện không do tôi tạo nên. Vấn đề là tôi đã không chịu “giải thoát” cho tôi ngay lúc đó bằng cách nhìn anh trong khung cảnh làm việc của anh hơn là chỉ chú mục vào hành động của anh: một thanh niên trẻ lầm lũi làm đủ việc tạp nhạp trong một này chủ nhật đẹp trời trong cái kho hàng dơ bẩn chật hẹp và chắc chắn với đồng lương chẳng hậu hĩ gì.

Bấy nhiêu đủ để tôi thấy là mình sẽ chẳng bao giờ đắc đạo. Nhưng tôi yêu mến cái không đắc đạo vì điều đó giúp tôi luôn muốn hướng đến một hướng cao hơn, xa hơn khỏi con người của tôi: Hướng đến người khác.