Kenya: quê nội của Tổng thống Barack Obama

24.7.15

Theo chương trình, Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama sẽ khởi sự chuyến viếng thăm Kenya, miền Đông Phi Châu,  kể từ chiều Thứ sáu hôm nay (24/7/2015) giờ địa phương. Tổng thống Obama viếng thăm quê nội của mình nhân dịp tham dự Hội nghị Thượng đỉnh về Doanh nghiệp Toàn cầu (Global Entrepreneuship Summit ) được tổ chức tại thủ đô Nairobi của Kenya. Đây là lần thứ hai ông trở về thăm quê cha đất tổ. Ông viếng thăm Kenya lần thứ nhất vào năm 2006 khi vừa đắc cử thượng nghị sĩ đại diện cho tiểu bang Illinois.

Cách đây 9 năm, khi thượng nghị sĩ Obama lần đầu tiên đặt chân đến Kenya, đất nước này thiếu hẳn một hạ tầng cơ sở vững chắc để có thể thiết lập một hệ thống Internet với tốc độ nhanh. Tỷ lệ thất nghiệp lúc đó lên đến 40 phần trăm. Nay, phần lớn dân chúng Kenya đều có thể sử dụng Internet, tỷ lệ thất nghiệp giảm bớt đáng kể. Nhờ một số yếu tố như tinh thần kinh doanh và tháo vát của người dân, việc sử dụng Anh ngữ như một ngôn ngữ chính thức và trình độ dân trí tương đối cao. Nằm giữa miền Đông Phi Châu, Kenya được xem như một nước có mức độ phát triển và nhiều tiềm năng hơn cả tại vùng Hạ Sahara, chỉ sau Nam Phi.

Nhưng với chuyến viếng thăm của Tổng thống Obama, vấn đề an ninh tại Kenya lại được đặt ra hơn bao giờ hết. Thị trưởng Nairobi, ông Evans Kidero xem chuyến viếng thăm của Tổng thống Obama như một khẳng định về tình hình an ninh khả quan tại nước ông.

Nhưng Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ thì lại có một cái nhìn khác khi cảnh cáo rằng tấn công khủng bố là điều có thể xảy ra tại Hội nghị Thượng đỉnh về Doanh nghiệp Toàn cầu.

Tổng thống Obama sẽ có mặt tại Thủ đô Nairobi chỉ vài ngày sau khi Trung tâm Thương mại Westgate vừa mở cửa trở lại. Cách đây gần hai năm, tổ chức khủng bố al-Shabab của những người Hồi giáo cực đoan Somalia đã xông vào trung tâm này và bắn giết 67 người. Nhiều người xem việc cho mở cửa trung tâm lại như một bằng chứng cho thấy tinh thần cương quyết của dân tộc, tình trạng an ninh được bảo đảm và theo lời Thị trưởng Kidero “tinh thần bất khuất của người Kenya”.

Nhưng một số người lại cho rằng việc cho mở cửa trung tâm lại chỉ gợi lên những kỷ niệm đau buồn về cuộc tấn công khủng bố vào trung tâm cũng như việc sát hại 147 sinh viên tại đại học Garissa dạo tháng Tư vừa qua, cũng do tổ chức al-Shabab chủ mưu.

Thành ra, bóng ma của các nạn nhân do tổ chức khủng bố al-Shabab sát hại vẫn còn ám ảnh chuyến viếng thăm của Tổng thống Obama.

Tổ chức khủng bố này hiện vẫn còn là một mối đe dọa lớn tại miền Đông Phi Châu. Vì gặp nhiều trở ngại trong các hoạt động khủng bố tại Somalia, tổ chức al-Shabab hiện đang tìm cách thay đổi chiến thuật. Tại Somalia, al-Shabab đã từng bị làm cho suy yếu bởi Lực lượng Phi Châu được Hoa Kỳ yểm trợ. Mới đây, 30 thành viên của tổ chức này, kể cả một số lãnh tụ của tổ chức, đã bị giết chết trong một vụ oanh tạc của phi cơ không người lái của Hoa Kỳ tại Gedo, miền Nam Somalia.

Vì mất quân số cũng như thành viên cho nên al-Shabab đã tìm cách di chuyển địa bàn hoạt động sang Kenya và một số nước khác trong vùng.

Việc thay đổi chiến thuật của al-Shabab khiến cho cuộc chiến chống khủng bố tại miền Đông Phi Châu trở nên phức tạp hơn. Al-Shabab đã từng đe dọa trả đũa Kenya vì nước này đã đưa quân đội  sang hành quân trong lãnh thổ Somalia. Trước đây, tổ chức này chỉ có tham vọng áp đặt luật Hồi Giáo Sharia tại Somalia. Nhưng nay nó đã trở thành một mạng lưới có mặt trong toàn vùng. Lợi thế của việc thay đổi chiến thuật này là giúp cho tổ chức al-Shabab có thể tiếp cận với nguồn tài chính dồi dào dọc theo miền duyên hải Đông Phi Châu, đồng thời chiêu mộ thêm nhiều thành viên mới một cách dễ dàng. Trước đây, do việc thế giới theo dõi gắt gao các tổ chức yểm trợ khủng bố của người Somalia hải ngoại, al- Shabab đã gặp nhiều khó khăn trong  các hoạt động. Ngoài ra, do hiện tượng các thánh chiến quân từ nước ngoài đổ xô về Syria, tổ chức al-Shabab có phần lu mờ trên chính trường thế giới. Nay với chiến thuật mới, al-Shabab tung ra các cuộc tuyên truyền bằng tiếng Swahili là ngôn ngữ được nhiều sắc dân ở miền duyên hải Đông Phi Châu đang sử dụng, khiến cho việc chiêu mộ dễ dàng hơn.

Tại Kenya, sự hiện diện và hoạt động của tổ chức al-Shabab đã tỏ ra rất hữu hiệu vì đã có nhiều thành phần giới trẻ bị chiêu dụ. Tại nước láng giềng Tanzania, sự bất mãn ngày càng gia tăng của dân chúng đối với chính phủ cũng như xu hướng cực đoan có sẵn trong nước đã trở thành một mãnh đất mầu mở cho hoạt động của al-Shabab. Bên cạnh đó, một số tổ chức tội phạm cũng bắt tay với tổ chức này để kiếm ăn cho nên al-Shabab lại càng có đất sống hơn. Ngoài ra, vì miền Đông Phi Châu nổi tiếng là một con đường buôn lậu ma túy và khí giới từ Nam Á Châu sang Yemen cho nên al-Shabab cũng khai thác triệt để tình trạng này để gia tăng hoạt động.

Tình hình an ninh tại miền Đông Phi Châu, cách riêng tại Kenya, tùy thuộc rất nhiều vào tình hình nội bộ của al-Shabab. Hiện có hai khuynh hướng nổi bật trong tổ chức. Một khuynh hướng chỉ chủ trương củng cố tổ chức và hoạt động tại Somalia. Khuynh hướng thứ hai do lãnh tụ Godane đeo đuổi muốn biến al-Shabab thành một tổ chức thánh chiến quốc tế. Lãnh tụ Godane đã bị phi cơ không người lái của Hoa Kỳ oanh tạc giết chết hồi năm ngoái. Với sự vươn lên của tổ chức “Quốc gia Hồi giáo” IS, căng thẳng nội bộ của al-Shabab cũng gia tăng. Là một chi nhánh của al-Qaeda kể từ năm 2012, al-Shabab hiện đang được “Quốc gia Hồi giáo” ve vãn. Nhiều nguồn tin tình báo cho biết rất có thể al-Shabab cũng sẽ đầu quân và chiến đấu dưới lá cờ của “Quốc gia Hồi giáo”, mặc dù lãnh tụ hiện nay của tổ chức là trùm khủng bố  Abu Ubaldah hoàn toàn bác bỏ nguồn tin này.

Al-Shabab trong tiếng Á Rập có nghĩa là “Giới trẻ”. Thoạt tiên tổ chức này xuất hiện như một phong trào giới trẻ Somalia tranh đấu dưới lá cờ của tổ chức có tên là “Liên hiệp các Tòa án Hồi giáo”. Liên Hiệp này đã từng nắm quyền kiểm soát tại thủ đô Mogadishu của Somalia hồi năm 2006, nhưng sau đó đã bị quân đội Ethiopia đẩy lui. Nhưng sau khi Liên Hiệp các Tòa án Hồi giáo cáo chung, al-Shabab vẫn tiếp tục hoạt động.

Có nhiều nguồn tin cho biết hiện các thánh chiến quân từ các nước lân bang và ngay cả từ Hoa Kỳ và Anh Quốc đang tìm cách đến Somalia để yểm trợ cho al-Shabab. Cả Hoa Kỳ lẫn Anh Quốc đều đặt al-Shabab vào danh sách những tổ chức khủng bố. Hiện tổ chức này có từ 7 đến 9 ngàn thành viên.

Việc al-Shabab có đẩy mạnh hoạt động của họ sang các nước khác hay không là tùy ở khả năng của các chính phủ nước này trong việc đối đầu với họ cũng như các thành phần trong nước tự nhận là “tiếng nói của những người bị đẩy ra bên lề”. Xét cho cùng vấn đề mà các chính phủ nước này đang phải đương đầu chính là làm thế nào để xoa dịu được sự bất mãn của người dân do các bất công xã hội tạo ra.  Đây là một trong những vấn đề lớn hiện nay tại Kenya, quốc gia được xem là có mức độ phát triển nhanh nhất tại miền Đông Phi Châu. Các mối chia rẽ giữa các sắc dân, tệ nạn tham nhũng, bè phái, một hệ thống tư pháp lỏng lẻo...đây là những yếu tố thuận tiện cho sự phát sinh các tổ chức khủng bố trong nước và hoạt động của những thánh chiến quân Hồi giáo từ Somalia.

Chính phủ Hoa Kỳ đã có lý do để lo ngại về tình trạng an ninh của Kenya trong những ngày viếng thăm sắp tới của Tổng thống Obama. Mặc dù tất cả mọi mũi dùi đều chỉ thẳng vào tổ chức khủng bố al-Shabab, nhưng tổng thống Kenya, ông Uhuru Kenyatta luôn tìm cách bác bỏ điều đó. Trong một bài nói chuyện trên đài truyền hình, ông giải thích rằng tác giả của các cuộc tấn công khủng bố là những tổ chức nội địa muốn khai thác những căng thẳng và chia rẽ giữa các phe phái chính trị và sắc tộc. Tuy không nêu đích danh các tổ chức này, nhưng ông cảnh cáo các đối thủ chính trị của ông đừng tìm cách gây chia rẽ hoặc hận thù trong nước. Theo giải thích của phóng viên Andrew Harding của Đài BBC, an ninh quốc gia là một trong những lá bài mà Tổng thống Kenyatta luôn trưng ra để tìm cách tấn công các đối thủ chính trị cũng như các nhà tranh đấu cho dân chủ và nhân quyền tại Kenya. Một người tranh đấu cho nhân quyền đã cho ký giả Harding biết rằng 8 người trong tổ chức của ông đã bị đánh đập và bắt giữ vì tổ chức một cuộc biểu tình ôn hòa. Thượng nghị sĩ Hassan Omar, thuộc Liên minh Đối lập, cũng nói với ký giả Harding rằng ông vừa nhận được một cú điện thoại cho biết rằng ông đang bị cảnh sát điều tra vì đọc một bài diễn văn có nội dung khích động hận thù. Thượng nghị sĩ Omar tố cáo Tổng thống Kenyatta đưa người từ bộ lạc Kikuyu của ông vào các lực lượng an ninh quốc gia. Ông nói đến tình trạng khủng bố do chính chính phủ tạo ra.

Tổng thống Obama hẳn phải là người biết rõ hơn ai hết về tình trạng an ninh tại Kenya cũng như chế độ tham nhũng và độc tài của Tổng thống Kenyatta. Năm 2013, trong một chuyến viếng thăm Phi Châu, Tổng thống Obama viện lý do Tổng thống Kenyatta bị tố cáo trước Tòa án Quốc Tế vì các cuộc bạo động trong cuộc bầu cử năm 2008 để từ chối không đến Kenya. Nhưng sau đó các cáo buộc đã được tháo gỡ và lần này Tổng thống Obama chấp nhận đến Kenya và gặp gỡ ông Kenyatta.

Nhân dịp này, theo ông John Dimo, một thày bói nổi tiếng tại Kenya, cho biết Tổng thống Obama sẽ đến thăm làng Kogelo, miền Tây Kenya, nơi có mộ của cha ông và nhà của bà Sarah Obama, bà nội kế của ông. Thật ra, giữa Tổng thống Obama và phía nội của ông không có những quan hệ thân tình. Mẹ ông và cha ông chỉ sống với nhau đúng 3 năm.

Kể từ khi ông Obama trở thành thượng nghị sĩ và tổng thống Hoa Kỳ, bộ mặt của làng Kogelo hoàn toàn thay đổi: làng đã có điện, đường sá được tráng nhựa, nhiều trường học và bệnh viện mang tên ông và bà nội kế của ông đã được thiết lập.  Tên của bà đã được đặt cho một tổ chức chuyên chăm sóc các góa phụ và trẻ em mồ côi là những người đã mất người phối ngẫu hay cha mẹ vì bệnh liệt kháng HIV/AIDS. Sáng viện có tên “Obama Foundation” do người em cùng cha khác mẹ của ông thành lập hiện đang cung cấp nước sạch cho toàn làng. Gia đình Obama tại đây đã hiến tặng đất đai để xây cất trường học và các ân nhân quốc tế tài trợ để trường tiếp tục mở mang.

Kogelo nằm cách Thủ đô Nairobi khoảng 300 cây số. Ngay từ hôm thứ ba 21 tháng 7 vừa qua, Chính phủ Hoa Kỳ đã đưa nhiều trực thăng đến Kenya. Vì tình trạng an ninh của Kenya, Tổng thống Obama sẽ sử dụng trực thăng để về thăm quê cha đất tổ. Dân làng Kogelo đã cho đúc tượng của ông để tưởng niệm chuyến viếng thăm. Các viên chức địa phương đã cho tu sửa lại ngôi mộ của thân phụ ông. Và các chiếc áo thun và quần Jeans có in hình của ông được bày bán khắp nơi...

Thôi thì, Việt nam ta có câu, một người làm quan cả họ được nhờ. Còn ở Kenya, một người làm tổng thống đệ nhất siêu cường thì cả làng chỉ cần được có...điện nước là vui rồi.