Syria: các tín hữu Kitô giữa hai làn đạn

14.04.17

Hôm nay là ngày được Kitô Giáo gọi là Ngày Thứ Sáu Tuần Thánh. Trong ngày hôm nay, các tín hữu Kitô tưởng niệm một cách đặc biệt cái chết của Chúa Giêsu. Theo thông lệ, hôm nay các tín hữu cũng hướng về Thánh Địa Palestine, chiếc nôi khai sinh của Kitô Giáo và bày tỏ sự cảm thông với những người đồng đạo tại vùng đất này cũng như tại Trung Đông nói chung. Trong những ngày này, số phận của các tín hữu Kitô tại Syria lại càng đáng được quan tâm đến hơn cả, nhất là sau khi Hoa Kỳ đã phóng hỏa tiễn xuống một phi trường quân sự của Syria để trừng phạt việc nước này sử dụng bom hơi ngạt Sarin để gây tử vong và thương tích cho nhiều thường dân vô tội.

Theo Kinh Thánh của Kitô Giáo, một trong những vị thánh tông đồ cột trụ của Kitô Giáo là thánh Phaolô, trên đường đi truy nã các tín hữu Kitô tiên khởi, đã đến Damascus, nay là Thủ đô của Syria. Tại đây vị thánh này đã được Chúa Giêsu hiện ra để tra vấn: “Saolô, sao ngươi bách hại Ta?” Từ một kẻ cuồng tín thù ghét các tín hữu Kitô, Phaolô đã biến thành một tông đồ nhiệt thành đi khắp nơi để truyền đạo.

Syria là nơi có rất nhiều di tích lịch sử của Kitô Giáo. Gần Aleppo, Bắc Syria, thành phố nổi tiếng trong cuộc chiến tranh kéo dài trong 6 năm qua tại nước này, có một nhà thờ mang tên thánh Simeon “Cột”. Được mệnh danh là “Cột” vì vị thánh này đã tu trên một cột trụ đến cả chục năm. Còn tại vùng núi ở phía Tây Thành phố Homs, người ta vẫn còn nhìn thấy lâu đài có tên là “Krak” thuộc Hội hiệp sĩ Kitô Giáo. Đây là một lâu đài được thiết lập trong thời Thập tự Viễn chinh thời Trung Cổ để chống lại Hồi giáo.

Được phe nổi dậy sử dụng làm căn cứ, tòa lâu đài này đã bị hư hại nhiều vì những cuộc oanh tạc của Chính phủ Syria.

Nhiều di tích lịch sử của Kitô Giáo bị tàn phá đã đành, mà cộng đồng Kitô Giáo tại Syria cũng  bị cuộc nội chiến chiếu cố một cách đặc biệt. Trước sự đe dọa của các thánh chiến quân Hồi giáo cực đoan, hàng chục ngàn tín hữu Kitô  đã bị buộc phải rời bỏ nhà cửa để đi lánh nạn.

Trong những vùng bị “Quốc gia Hồi giáo” kiểm soát, các tín hữu Kitô bị cưỡng bách phải cải đạo sang Hồi giáo, phải đóng thuế tôn giáo hoặc phải đối đầu với cái chết. Dạo tháng Hai năm 2015, tại Tỉnh Hassakeh, Đông Bắc Syria, có tin hàng trăm tín hữu Kitô đã bị tổ chức khủng bố này bắt cóc. Một số vị lãnh đạo tinh thần cũng bị những kẻ có vũ trang mà người ta nghi ngờ là thành viên của mặt trận Nusra, một chi nhánh của Al-Qaeda tại Syria bắt cóc.

Trước sự đe dọa của những người Hồi giáo cực đoan thuộc mặt trận Nusra và “Quốc gia Hồi giáo”, các tín hữu Kitô Syria bị chia năm xẻ bảy trong những chọn lựa chính trị của họ: người thì gia nhập hàng ngũ các dân quân người Kurd, kẻ chiến đấu bên cạnh các kháng chiến quân thuộc phe nổi dậy, một số đứng về phía các lực lượng của chính phủ.

Vào thập niên 1920, các tín hữu Kitô chiếm đến 30 phần trăm dân số Syria. Ngày nay trong tổng số dân 22 triệu người, tỷ lệ này chỉ còn khoảng 10 phần trăm. Với 70 phần trăm dân số, người Hồi giáo thuộc Hệ phái Sunni được xem là đa số tại Syria. Người Alawite, một chi nhánh thuộc Hệ phái Hồi giáo Shiite chiếm khoảng 12 phần trăm. Tổng thống Assad là người thuộc sắc tộc Alawite này. Ngoài ra cũng có một thiểu số thuộc các hệ phái Hồi giáo khác. Người ta hiểu được lý do tại sao trong cuộc nội chiến, các nước theo Hệ phái Shiite như Iran và Hezbollah tại Liban ủng hộ Tổng thống Assad, trong khi đó hầu hết các nước theo Hồi giáo thuộc Hệ phái Sunni tại Trung Đông đều yểm trợ cho phe nổi dậy.

Phần lớn các tín hữu Kitô Syria thuộc các Giáo hội có nghi lễ riêng thường được gọi là “Đông phương”. Cổ xưa nhất và có đông tín hữu nhất tại Syria là Giáo hội Chính thống Hy lạp. Giáo hội này hiện có khoảng 500.000 tín hữu. Kế đến là Giáo hội Armeni Tông truyền với khoảng từ 112.000 đến 160.000 người. Bên cạnh đó là Giáo hội Chính thống Syria với 89.000 tín hữu.

Mặc dù có nghi lễ riêng gọi là “Đông phương”, một số Giáo hội Kitô tại Syria tự nhận là Công giáo và nằm trong hệ thống tổ chức của Giáo hội Công giáo hoàn vũ. Trong số này, với từ 118.000 đến 240.000 tín hữu, Giáo hội Công giáo Melkit Hy lạp được xem là Giáo hội Công giáo lớn nhất tại Syria. Ngoài ra cũng phải kể đến sự có mặt tại Syria của một số Giáo hội Công giáo khác như Giáo hội Công giáo Maronit Antiokia, Giáo hội Công giáo Armeni, Giáo hội Công giáo Syria và Giáo hội Công giáo Calđê.

Dù chỉ là một thiểu số trong xã hội, các tín hữu Kitô lại thuộc thành phần ưu tú tại Syria. Họ tham gia vào các nhóm chính trị khác nhau, kể cả các phong trào Á Rập tục hóa và xã hội chủ nghĩa.

Đảng Baath đã lên cầm quyền tại Syria từ năm 1963 đến nay. Người sáng lập đảng này là một tín hữu Kitô. Các tín hữu Kitô đã từng nắm những chức vụ cao trong nội bộ  Đảng Baath, cũng như trong chính phủ và các lực lượng an ninh. Dù vậy nếu so với các đồng nghiệp thuộc Sắc tộc Alawite và Hệ phái Sunni, các tín hữu Kitô vẫn không có thực quyền.

Mặc dù cũng giống như những người Syria khác họ chỉ có những quyền tự do dân sự và chính trị rất giới hạn, các tín hữu Kitô vẫn được thân phụ của đương kim Tổng thống Assad là cố Tổng thống Hafez al-Assad bảo vệ và dành cho nhiều đặc ân. Tổng thống Hafez đã cai trị Syria từ năm 1971 đến năm 2000. Lên kế vị cha, Tổng thống Assad cũng dành cho các tín hữu Kitô nhiều ưu đãi. Thật ra, không chỉ riêng thiểu số các tín hữu Kitô, người Hồi giáo thuộc Hệ phái Sunni cũng ủng hộ cha con ông Assad, bởi vì họ xem cả hai nhà lãnh đạo này như những người bảo đảm sự ổn định cho xứ sở.

Khi cuộc cách mạng đòi hỏi dân chủ bộc phát tại Syria dạo tháng Ba năm 2011, thoạt tiên nhiều tín hữu Kitô đã tỏ ra dè dặt. Họ không muốn đứng về phe nào. Tuy nhiên, khi Chính phủ Assad gia tăng các cuộc đàn áp và phe nổi dậy bắt đầu tự trang bị khí giới, nhiều tín hữu Kitô đã dần dần bị lôi cuốn vào cuộc xung đột.

Các cuộc giao chiến giữa chính phủ và nhiều phe nhóm khác nhau đã khiến cho hàng chục ngàn tín hữu Kitô phải đi lánh nạn hoặc bỏ nước ra đi. Hồi năm ngoái, nhà lãnh đạo của Giáo hội Công giáo Melkit Hy lạp là Đức thượng phụ Gregorios III Laham đã cho biết có trên 1000 tín hữu Ki Tô đã bị sát hại, nhiều ngôi làng hoàn toàn bị bình địa và hàng chục ngôi thánh đường và trung tâm của các Giáo hội bị hư hại hay phá hủy.

Đây chính là lý do đã khiến cho một số tín hữu Kitô bày tỏ sự ủng hộ đối với Tổng thống Assad, nhất là khi các cuộc bạo động vì lý do tôn giáo gia tăng và các nhóm Hồi giáo cực đoan kêu gọi thành lập “Quốc gia Hồi giáo”.

Nhiều tín hữu Kitô Syria lo sợ rằng nếu Tổng thống Assad bị lật đổ, họ sẽ trở thành mục tiêu tấn công và các cộng đồng tín hữu sẽ bị tàn phá như đã từng xảy ra tại Iraq sau khi quân đội Hoa Kỳ xâm chiếm nước này hồi năm 2003. Các tín hữu Kitô cũng lo sợ bởi vì họ đã nhìn thấy các đảng Hồi giáo lên cầm quyền tại Ai Cập và Tunisia sau cuộc cách mạng thường được gọi là Mùa Xuân Á Rập.

Trong tình thế này, nhiều cộng đồng Kitô giáo đã đáp lại lời kêu gọi của Chính phủ Assad để thành lập các nhóm thanh niên vũ trang được gọi là “các ủy ban nhân dân” hầu tự vệ chống lại các cuộc tấn công của phe nổi dậy.

Dĩ nhiên, không phải tất cả các cộng đồng Kitô đều ngả theo Tổng thống Assad. Cũng có nhiều nhóm đã gia nhập hàng ngũ đối lập. Nhiều người đã tỏ ra rất tích cực trong các tổ chức chính trị như Hội đồng Quốc gia Syria. Lãnh tụ của Hội đồng này là ông George Sabra, một người cộng sản kỳ cựu xuất thân từ một gia đình Kitô Giáo. Nhiều tín hữu Kitô cũng gia nhập tổ chức có tên là “Các Ủy ban Phối hợp Địa phương”, một trong những mạng lưới đối lập nổi tiếng tại Syria. Các tín hữu Kitô thuộc phe đối lập đã tố cáo chính phủ cố tình tạo ra căng thẳng giữa các tổ chức tôn giáo, cũng như sử dụng các lực lượng an ninh gồm người Alawite và các dân quân Alawite để tấn công những người Hồi giáo thuộc Hệ phái Sunni. Ngoài ra, họ cũng cho rằng Chính phủ Assad cố tình rêu rao rằng phe nổi dậy là một mối đe dọa đối với  các nhóm thiểu số tại Syria.

Ngày 22 tháng Tư năm 2013, đã có hai chức sắc thuộc hàng giáo phẩm của các Giáo hội Kitô tại Syria bị một nhóm vũ trang bắt cóc. Cả hai vị chức sắc này đều thuộc Giáo hội Chính thống Syria. Hai vị bị bắt cóc khi tham gia vào một công tác cứu trợ nhân đạo.

Trước đó vài ngày, một trong hai vị là Giám mục Yohanna Ibrahim đã nói với Đài BBC rằng cả hai phía, chính phủ cũng như phe nổi dậy, đều phải chịu trách nhiệm về cuộc xung đột hiện nay. Vị giám mục này khẳng định rằng các tín hữu Kitô không hề là đối tượng của những vụ tấn công của người Hồi giáo. Theo ông, tại Syria không hề có cuộc bách hại nào đối với các tín hữu Kitô và cũng không hề có bất cứ kế hoạch nào để sát hại họ. Ông khẳng định rằng tại Syria “ai cũng trọng nể các tín hữu Ki Tô”.

Thế nhưng ngày 15 tháng Tư vừa qua, trong một lá thư gởi cho một tổ chức từ thiện Công giáo, Đức thượng phụ Công giáo Gregorios cảnh cáo rằng “tại Syria không còn bất cứ một nơi nào được xem là an toàn nữa. Tại Syria, tương lai của các tín hữu Kitô không bị đe dọa bởi người Hồi giáo mà do sự hỗn loạn...và sự thâm nhập của các nhóm cuồng tín và cực đoan”.

Theo nhà lãnh đạo Công giáo này, mối đe dọa đối với Kitô Giáo tại Syria có nhiều hệ lụy đối với tương lai của tôn giáo trong toàn vùng Trung Đông, bởi vì từ hàng chục thập niên qua, Syria đã từng là nơi tỵ nạn đối với các tín hữu Kitô từ các nước láng giềng như Liban, Iraq cũng như khắp nơi trong vùng.

Đêm thứ Năm 6 tháng Bảy vừa qua, Hải quân Mỹ từ hạm đội thứ 6 đặt căn cứ ở Địa Trung Hải đã phóng 59 hỏa tiễn nhắm vào một phi trường của Syria, nơi được xem là cứ địa phát xuất cuộc tấn công bằng vũ khí hóa học vào Thị trấn Khan Sheikhoun. Dù từ  bên nào, bất cứ một cuộc dội bom nào cũng đều tạo tử vong và thương vong. Liệu đây có phải là một hành động chỉ có tính cách tượng trưng hay răn đe của Tổng thống Donald Trump không? Hay nó sẽ dẫn đến những hệ lụy trầm trọng hơn mà thế giới không lường trước được? Nhưng dù thế nào đi nữa, bất cứ sự leo thang chiến tranh nào cũng tạo ra nhiều thiệt hại về nhân mạng và khủng hoảng về nhân đạo trong đó những người phải gánh chịu nhiều hơn cả vẫn là thường dân và trong số thường dân, những người ở giữa 2 làn đạn như các tín hữu Kitô Syria có lẽ sẽ phải đau khổ nhiều hơn.