Phi Châu: nội chiến và nạn đói

21.04.17

Thế giới không bao giờ thiếu lương thực. Tuy nhiên, trong thế giới dư dật của cải vật chất và lương thực, vẫn còn có rất nhiều người không đủ ăn và ngay cả có nguy cơ chết đói. Cuộc nội chiến tại Syria và cuộc khủng hoảng hiện nay tại bán đảo Triều Tiên có lẽ đã làm lu mờ một hình ảnh lẽ ra cũng đáng được thế giới chú ý đến không kém. Đó là nạn đói trầm trọng tại một số nước Phi Châu. Theo Liên Hiệp Quốc hiện có khoảng 20 triệu người dân của lục địa này đang đối diện với nguy cơ chết đói. Liên Hiệp Quốc cho biết vào khoảng tháng 7 tới đây cần phải có ít nhất 4.4 tỷ Mỹ kim để cứu  người dân tại Yemen, Nam Sudan, Somalia và Nigeria khỏi  bị chết đói.

Ông Stephen O’Brien, người đứng đầu cơ quan cứu trợ nhân đạo của Liên Hiệp Quốc, vừa mới thực hiện một chuyến công tác tại 4 nước nói trên. Dạo đầu tháng Ba vừa qua, trong một bản phúc trình đọc trước các thành viên của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, ông O’Brien nói rằng Liên Hiệp Quốc hiện đang đối diện với cuộc khủng hoảng nhân đạo trầm trọng nhất kể từ khi được thành lập vào năm 1948. Theo ông, nếu không được tài trợ đầy đủ và nếu các nhân viên cứu trợ không được an toàn để đến những vùng cần được cứu trợ, sẽ có rất nhiều người phải chết đói. Người đứng đầu cơ quan cứu trợ nhân đạo của Liên Hiệp Quốc giải thích: “Chúng ta đang đứng trước một thời điểm nguy kịch nhất trong lịch sử. Hiện có trên 20 triệu người tại 4 quốc gia (Phi Châu) đang đối diện với nạn đói và chết đói. Nếu không có những nỗ lực tập thể và phối hợp của thế giới, nhiều người sẽ phải chết đói”.

Theo ông O’Brien, tất cả những vùng đang đứng bên vực thẳm của nạn  đói đều có chung một mẫu số: tất cả đều là những vùng có xung đột!

Yemen

Yemen là nước đang phải đối phó với cuộc khủng hoảng nhân đạo trầm trọng nhất. Hai phần ba dân số của nước này, tức khoảng 19 triệu người hiện đang cần được cứu trợ.

Là quốc gia nghèo nhất trong khối Á Rập, Yemen phải trải qua tình trạng nguy ngập nhất. Tình hình tại đây ngày càng trở nên tồi tệ kể từ khi nước này lâm vào cuộc nội chiến giữa hai phe phái: một bên là quân phiến loạn Houthi được Cộng hòa Hồi giáo Iran hậu thuẫn và một bên là phe  được Á Rập Saudi cũng như Hoa Kỳ yểm trợ. Bên cạnh hai phe phái kình chống này, tổ chức Al-Qaeda trong vùng Vịnh Árập và “Quốc gia Hồi giáo” cũng mở các cuộc tấn công khiến cho tình hình tại Yemen thêm rối ren.

Cuộc nội chiến đã khiến cho trên 7 triệu người Yemen lâm cảnh đói khát. So với tháng Ba vừa qua, con số này đã tăng thêm 3 triệu người. Liên Hiệp Quốc cho biết cần phải có 2.1 tỷ Mỹ kim mới có thể cứu trợ cho 12 triệu người trong năm nay.

Trong chuyến đi vừa qua, người đứng đầu cơ quan cứu trợ của Liên Hiệp Quốc đã gặp gỡ với nhiều người đang lâm cảnh đói khát. Tất cả đều nói với ông  rằng “họ đang đói khát và ốm đau. Họ chỉ mong có  hòa bình để có thể trở về nhà”. Điều đáng buồn là hai phe lâm chiến tại nước này đều từ chối việc cứu trợ nhân đạo cho người dân. Trong chuyến công tác vừa qua, khi cố gắng đi đến Tỉnh Taizz, Đông Bắc Yemen, đoàn xe cứu trợ do chính ông O’Brien điều khiển đã bị bắn phá. Tuy không có ai bị thương, nhưng sự kiện này cho thấy những nguy hiểm mà các nhân viên cứu trợ phải đối đầu mỗi ngày.

Ông O’Brien cho biết Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc, ông Antonio Guterres sẽ chủ tọa một hội nghị qui tụ các nước ân nhân của Yemen tại Geneva trong tháng Tư này. Tuy nhiên, vì tình hình quá căng thẳng, người ta sợ rằng các nước ân nhân sẽ không đóng góp nhiều.

Nam Sudan

Tình hình tại Nam Sudan cũng không khả quan hơn. Cũng giống như Yeman, quốc gia non trẻ nhất thế giới này hiện cũng đang bị xâu xé giữa chính phủ và phe nổi dậy từ hơn 3 năm nay. Ngày 9 tháng Bảy năm 2011, sau một cuộc trưng cầu dân ý với gần 99 phần trăm phiếu thuận, Nam Sudan đã dành được độc lập khỏi Sudan. Nhưng chỉ 2 năm sau, tức năm 2013, Tổng thống Nam Sudan là ông Kiir tố cáo phó tổng thống là ông Riek Machar và 10 viên chức chính phủ khác âm mưu tổ chức một cuộc đảo chính. Ông Machar đã bỏ trốn và lãnh đạo cuộc kháng chiến chống chính phủ. Cuộc nội chiến đã bùng nổ. Mặc dù hai bên đã đồng ý ngưng chiến, các cuộc đụng độ vẫn tiếp diễn. Mãi đến năm 2016, ông Machar mới trở về thủ đô và được bổ nhiệm làm phó tổng thống. Cuộc nội chiến đã khiến cho khoảng 300.000 người bị thiệt mạng. Với dân số 12 triệu người, trên 3.5 triệu người đã phải nhà cửa để đi lánh nạn.

Hiện có trên 7.5 triệu người đang cần được cứu trợ nhân đạo. So với năm ngoái, con số này đã tăng 1.4 triệu người. Hơn một triệu trẻ em đang thiếu dinh dưỡng. Người đứng đầu cơ quan cứu trợ nhân đạo của Liên Hiệp Quốc cảnh cáo rằng sẽ có 270.000 người Nam Sudan sẽ chết nếu không được cứu trợ kịp thời.

Hồi tháng trước, Chính phủ Nam Sudan đã tuyên bố rằng hai huyện miền núi là Leer và Mayendit đang lâm cảnh chết đói. Ngoài ra, nạn dịch tả hiện cũng đang hoành hành trên toàn quốc.

Mặc dù tình hình bi đát như thế, nhưng công cuộc cứu trợ lại không được tổ chức và thực hiện một cách dễ dàng. Theo ông O’Brien, “nhiều nhân viên cứu trợ đã bị sát hại, các cơ sở của tổ chức cứu trợ bị tấn công, cướp bóc và bị chiếm giữ bởi những người có vũ trang”. Nhưng mặc dù Chính phủ Nam Sudan có tìm cách ngăn cảnh việc cứu trợ, trong năm vừa qua các nhân viên cứu trợ vẫn xoay xở được để tiếp tế cho trên 5 triệu người.

Somalia

Trong năm 2011, Somalia đã trải qua một nạn đói trầm trọng cướp đi mạng sống của 260.000 người. Vào thời điểm đó, khi Liên Hiệp Quốc nhìn nhận quốc gia này đang trải qua nạn đói, thì đã có trên một nửa số nạn nhân đã chết đói.

Người đứng đầu cơ quan cứu trợ nhân đạo của Liên Hiệp Quốc cảnh cáo rằng tình hình hiện nay gợi lại nạn đói khủng khiếp năm 2011. Tuy nhiên theo ông, ngày nay các nhân viên cứu trợ đã được chuẩn bị đầy đủ hơn để đối phó với nạn đói.

Dạo đầu tháng Tư vừa qua, Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc Antonio Guterres đã bất thần viếng thăm vùng “Sừng Phi Châu” (Horn of Africa), một bán đảo nằm ở mạn Đông Bắc Phi Châu. Vùng này bao gồm các nước Djibouti, Erithrea, Ethiopia và Somalia. Nhân chuyến viếng thăm này, ông Guterres đã gặp gỡ với tân Tổng thống Somalia, ông Mohamed Abdullah Mohamed. Nói chuyện với tổng thống Somalia cũng như các viên chức Liên Hiệp Quốc và Liên Hiệp Phi Châu, ông Guterres nói rằng 6.2 triệu người, tức gần một nửa dân số Somalia cần được cứu trợ nhân đạo. Ông cho biết Liên Hiệp Quốc kêu gọi thế giới đóng góp 825 triệu Mỹ kim để giúp đỡ Somalia. Theo ông, nếu không có sự giúp đỡ này, Somalia sẽ phải gánh chịu một thảm kịch mà lẽ ra họ có thể tránh được.

Buổi chiều cùng ngày, Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc đã bay đến Baidoa, một trong những vùng đang bị hạn hán trầm trọng nhất tại Somalia. Tại đây, ông đã viếng thăm một bệnh viện chuyên chữa trị những chứng bệnh do tình trạng suy dinh dưỡng tạo ra.

Baidoa là thủ thủ của vùng Bay, một trong những vùng đã trải quan nạn đói trong hai năm 1992 và 2011. Vào thập niên 1990, Baidoa được mệnh danh là “thành phố của tử thần”, vì con số rất cao các nạn nhân chết vì suy dinh dưỡng và đói.

Một trong những vấn đề lớn của Somalia vẫn là tình trạng thiếu an ninh khiến cho công cuộc cứu trợ gặp nhiều trở ngại. Tân Tổng thống Somalia và Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc đã thảo luận với nhau về vấn đề an ninh và việc vận chuyển các phẩm vật cứu trợ đến những vùng đang bị nạn đói hoành hành.

Đông Bắc Nigeria

Nigeria hiện đang được thế giới nhắc đến vì các hoạt động khủng bố của tổ chức Hồi giáo cực đoan có tên là Boko Haram (có chủ trương bài trừ văn minh Tây phương). Ba tỉnh ở miền Đông Bắc Nigeria là Borno, Adamawa và Yobe hiện đang trải qua một cuộc khủng hoảng trầm trọng về thực phẩm vì tình trạng bạo động và mất an ninh do tổ chức khủng bố Boko Haram tạo ra. Trên 8.5 triệu người dân tại 3 tỉnh nói trên hiện đang cần được cứu trợ. Số tiền cần có để đáp ứng các nhu cầu cứu trợ lên đến cả tỷ Mỹ kim. Nếu cộng đồng thế giới không đáp ứng kịp thời, tình hình sẽ trở nên tồi tệ hơn.

Được thành lập vào năm 2002, Boko Haram là một tổ chức khủng bố đã thực hiện nhiều vụ đánh bom, ám sát và bắt cóc với mục đích lật đổ chính phủ và thành lập một “Quốc gia Hồi giáo”. Tổ chức này, theo ý nghĩa của danh xưng Boko Haram, nghiêm cấm người Hồi giáo tham gia vào bất cứ sinh hoạt chính trị hay xã hội nào có liên hệ đến xã hội Tây phương. Ngoài việc bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử, Boko Haram còn cấm các tín đồ Hồi giáo không được mặc áo thun, quần Tây hay tiếp cận với bất cứ một nền giáo dục thế tục nào.

Theo tổ chức khủng bố này, Chính phủ Nigeria hiện đang được điều hành bởi những người ngoại đạo, dù cho tổng thống có là người Hồi giáo hay không. Ngoài mục tiêu lật đổ chính phủ, Boko Haram cũng mở các cuộc hành quân chống lại các nước lân bang.

Dạo tháng Tư năm 2014, Boko Haram đã bị cộng đồng thế giới lên án vì đã bắt cóc trên 200 nữ sinh tại một trường trung học ở Chibok trong Tỉnh Borno. Xem phụ nữ bị bắt giữ như chiến lợi phẩm, các chiến binh Boko Haram cho biết họ sẽ đối xử với các thiếu nữ bị bắt cóc như nô lệ và sẽ cưỡng bách họ làm vợ.

Tháng Tám năm 2014, lãnh tụ của tổ chức, ông Shekau đã tuyên bố thành lập “một Quốc gia Hồi giáo” trong những vùng được Boko Haram kiểm soát. Nhưng sau đó, lãnh tụ này đã tuyên thệ gia nhập “Quốc gia Hồi giáo”của giáo sĩ  Abu Bakr al-Baghdati và Boko Haram trở thành một tỉnh của “Quốc gia Hồi giáo” tại miền Tây Phi Châu. Tuy nhiên tháng Ba năm 2015, tất cả các thành phố do Boko Haram chiếm đóng và kiểm soát đều thất thủ trước liên minh Phi Châu gồm các nước Nigeria, Cameroun, Chad và Niger. Boko Haram đã rút vào bưng. Hàng trăm người bị bắt cóc đã được trả tự do.

Tuy bị đẩy lui, nhưng Boko Haram vẫn tiếp tục hiện diện và hoạt động tại các tỉnh ở mạn Đông Bắc Nigeria. Tình trạng nghèo đói và thiếu giáo dục tại các tỉnh này vẫn tiếp tục giúp cho Boko Haram chiêu mộ được những phần tử mới và như vậy tạo ra bất ổn triền miên cho những vùng này.

Bên cạnh nạn hạn hán vốn thường xảy ra tại các nước thuộc vùng Sừng ở Đông Bắc Phi Châu này, cuộc nội chiến vẫn là nguyên nhân chính khiến cho người dân phải lâm cảnh đói khổ. Ngoài ra, vì cuộc nội chiến, công cuộc cứu trợ lại càng trở nên khó khăn hơn.