Nói và làm

Chu Thập

18.11.16

Khoảng giữa thập niên 1950, có một đoàn cải lương từ Sài Gòn ra diễn tại Thành, một thị trấn trong quận Diên Khánh của tôi. Tôi nhớ mầy mậy hình như tên của đoàn cải lương là Thúy Nga. Là con trai út được cưng chiều hơn các anh chị khác cho nên tôi được cha mẹ tôi dắt theo xem một vở tuồng mà tôi chẳng nhớ cả tên lẫn nội dung. Nhớ sao được vì suốt buổi diễn, tôi ngủ gà ngủ gật. Có nhớ chăng là nhớ những khuôn mặt của mấy ông bà đào kép được hóa trang thành những con người mà tôi chẳng bao giờ thấy trong cuộc sống thường ngày. Nói chung, tuy có diêm dúa, nhưng diễn viên nào trông cũng hồng hào và xinh đẹp. Tuy chưa đến nỗi chết mê chết mệt như cha mẹ tôi, tôi cũng muốn có cái vinh dự được nhìn thấy tận mặt các hoàng tử, công chúa hay ông hoàng bà chúa trên sân khấu. Do đó, ngày hôm sau tôi mới rủ một số bạn xuống ngay trước cửa rạp để chiêm ngắm dung nhan của các tài tử giai nhân. Kể từ đó, tôi hiểu được ý nghĩa mỉa mai mỗi khi người ta nói đến “cải lương” và cũng kể từ đó tôi chẳng bao giờ trở vào rạp hát để xem bất cứ vở cải lương nào nữa. Các công chúa hoàng tử hay ông hoàng bà chúa mà tôi đã nhìn thấy trên sân khấu vào bữa tối hôm trước đã hiện nguyên hình nguyên trạng là những con người trông có vẻ mệt mỏi, tiều tụy đang ngồi chồm hổm, xì xà xì xụp húp cháo lòng hay bánh canh của các gánh hàng rong trước cửa rạp. Tôi thất vọng khi nhìn ra những gương mặt không còn son phấn trông thật thảm não. Ngay từ lúc đó tôi đã học được một bài học vỡ lòng về sự khác biệt giữa sân khấu và cuộc đời, giữa sự diễn xuất trên sân khấu và đời thật. Trên sân khấu, người ta có thể là một người chồng gương mẫu, nhưng trong đời thật, họ có thể là một kẻ bạo hành đối với vợ con. Trên sân khấu, diễn viên là một anh hùng, nhưng trong đời thật, họ có thể là một tên gian hùng. Mỗi lần nghĩ đến Phi Luật Tân là nơi tôi đã sống và làm việc trong nhiều năm, tôi thường thấy hiện lên gương mặt của cựu Tổng thống Joseph Estrada. Xuất thân là một tài tử chuyên thủ vai “trừ gian diệt tặc”, ra tham gia chính trị, ứng cử vào chức vụ nào ông cũng đều thắng cả. Trong một đất nước đầy tràn  tham nhũng, nghèo nàn và bất công như Phi Luật Tân, người dân nghèo tin tưởng rằng chỉ có một người hùng “trừ gian diệt tặc” trên màn ảnh như ông may ra mới trừ được tham nhũng và mang lại no cơm ấm áo cho họ. Nhưng có lẽ chẳng có khoảng cách nào lớn cho bằng giữa phim ảnh và đời thật. Thành ra Estrada, người hùng trên màn ảnh,  khi trở thành  tổng thống đã hiện nguyên hình là một tên tham nhũng và trăng hoa không ai sánh kịp!

Vẻ mặt thảm não của những đào kép cải lương mà tôi đã nhìn thấy được cách đây hơn 60 năm không hiểu sao trong những ngày vừa qua  lại làm cho tôi liên tưởng đến tổng thống đắc cử Donald Trump của Hoa Kỳ. Trong những ngày vận động bầu cử, trông ông hung hăng, hùng hổ và lẫm liệt bao nhiêu thì khi vừa nhận được tin đắc cử, gương mặt của ông xem ra thảm não bấy nhiêu. Ai không tin cứ xem lại cảnh ông đọc bài diễn văn chiến thắng và lúc ông được Tổng thống Barack Obama đón tiếp tại Tòa Bạch Ốc. Phải chăng ông đang gậm nhấm bài học vỡ lòng mà tôi đã học được khi được cho đi xem cải lương: sân khấu của những ngày vận động bầu cử khác xa với thực tế của trách nhiệm nặng nề mà người có nhiều quyền lực nhứt trên thế giới phải gánh vác.

Nhiều người cho rằng  cuộc bầu cử tổng thống vừa qua tại Hoa Kỳ là một bi hài kịch. Nhiều nước trên thế giới đã chẳng “cười vào mặt” Hoa Kỳ là gì khi ứng cử viên Donald Trump đắc cử. 59.588.436 người Mỹ ủng hộ ông đã cười đắc thắng, nhưng 59.749.940 cử tri dồn phiếu cho bà Hillary Clinton, cho tới nay, đã chẳng đang tiếp tục “khóc” đó sao. Một nửa dân Mỹ khóc, một nửa dân Mỹ cười. Đã từng là một diễn viên truyền hình thực tế với loạt phim ăn khách có tựa đề “The Apprentice”, phải là một diễn viên xuất sắc, tổng thống tân cử Donald Trump mới có thể tạo ra được một  bi hài kịch như thế.

Ông đúng là một danh hài xuất sắc bởi vì sau những màn biểu diễn với những thái độ cộc cằn, thô lỗ và hung hăng, nay bước xuống khỏi sân khấu, hình như ông đã xuất hiện với một cung cách hoàn toàn khác hẳn. Với đối thủ Hillary Clinton mà ông đã không ngừng đay nghiến và miệt thị là một con mẹ “gian xảo, lươn lẹo, dối trá”, nay ông kêu gọi cả nước phải bày tỏ lòng biết ơn vì sự phục vụ cao cả và không biết mỏi mệt của bà. Với một Tổng thống Barack Obama mà ông chê là “ông thổng thống ngu dốt nhứt” trong lịch sử Hoa Kỳ, nay ông cho biết sẽ lắng nghe sự cố vấn. Trong một cuộc phỏng vấn mới đây  dành cho chương trình “60 minutes” của  đài truyền hình CBS, ông đã nói về vị tổng thống mà ông đã chê là “ngu dốt nhứt” này như sau: “Tôi thấy ông ấy thật tuyệt vời, thật thông minh và rất tử tế. Ông ấy có óc hài hước, cả khi đề cập đến những vấn đề gai góc”. Trong suốt thời gian tranh cử, ông chỉ muốn làm lãnh tụ của những thành phần da trắng lao động và trung lưu, nay ông cam kết sẽ là tổng thống của mọi người Mỹ, bất luận thuộc khuynh hướng chính trị, chủng tộc hay tôn giáo nào, dĩ nhiên kể cả người Hồi giáo. Trên sân khấu, ông chỉ kêu gọi sự kỳ thị và thù hận, nay ông rao giảng tình thương và kêu gọi hiệp nhứt yêu thương. Và dĩ nhiên, với những chương trình tranh cử khiến cho nhiều người Mỹ và cả thế giới phải lo sợ, nay ông cũng tỏ ra dịu giọng. Một bức tường  giữa Mỹ và Mễ Tây Cơ tưởng sẽ được ông cho dựng lên tức khắc sau ngày 20 tháng Giêng năm tới, không còn là ưu tiên một trong chương trình hành động của tân tổng thống nữa. Chương trình Bảo hiểm Y tế  của Tổng thống Obama tưởng sẽ bị hủy bỏ toàn bộ và tức khắc cũng sẽ được giữ lại và chăm chút. Nói chung, khoảng cách giữa một diễn viên  Donald Trump và một tổng thống Donald Trump ngày càng rõ nét, khoảng cách giữa nói và làm ngày càng xa. Có thể đó là tin vui cho nhiều người Mỹ và cả thế giới. Với hầu hết các nguyên thủ quốc gia, người dân nào cũng mong họ thực hiện được những cam kết và hứa hẹn khi ra tranh cử. Nhưng chuyện ngược đời là nhiều người Mỹ và cả thế giới đều cầu mong cho ông đừng làm những gì ông đã nói.

Tôi còn nhớ, vào khoảng  giữa thập niên 1980, ở Việt Nam ông Nguyễn Văn Linh đã được bầu làm Tổng bí thư Đảng Cộng Sản thay ông Trường Chinh. Trên báo Nhân Dân, người ta thấy xuất hiện một mục mới với tựa đề “ Những việc cần làm”. Cuối bài viết, tác giả viết tắt tên mình là N.V.L. Sau này thì ai cũng biết tác giả đích thị là Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh. Nhưng thời đó, trong chế độ cộng sản, vì sợ phạm húy chăng, chẳng ai dám nhắc đến tên ông Tổng bí thư. Người ta chỉ đồn đoán, bàn tán, rồi chế thêm. Từ đó, ông Linh có thêm bí danh mới là ông “Nói và Làm”.

Thật ra, tôi chỉ nghe nói thôi, chớ hơi đâu mà bỏ giờ đọc tờ báo mà người Việt Nam chỉ mua về để lấy giấy gói hàng. Có nơi ông Việt Cộng nào mà có sự thống nhứt giữa “nói và làm” đâu. Cố Tống thống Nguyễn Văn Thiệu đã để lại một danh ngôn mà tôi cho là hay nhứt khi nói về cộng sản: “Đừng nghe những gì cộng sản nói mà hãy nhìn kỹ những gì cộng sản làm”. Đừng nghe cộng sản nói là phải, bởi vì có ông cộng sản nào mà chẳng nói dài, nói dai, nói dở. Nhưng hãy nhìn những gì cộng sản làm bởi vì lúc nào họ cũng làm ngược lại điều họ nói. Đúng là “dối như vẹm”! Chính vì vậy mà ngôn ngữ, lời nói hầu như đã trở thành vô nghĩa trong chế độ cộng sản. Vì bị o ép và hãm hiếp để mặc lấy một ý nghĩa hoàn toàn xa lạ, lời nói trong chế độ cộng sản không còn được lắng nghe. Trái lại, trong các xã hội dân chủ, người dân xem trọng lời nói. Cử tri cần phải lắng nghe các ứng cử viên tranh luận để cân nhắc lá phiếu của mình. Diễn giả nào nói hay đương nhiên thu hút được nhiều người. Không lạ gì rất nhiều  nguyên thủ quốc gia trên thế giới, nếu không là luật sư thì ít ra cũng là những diễn giả có tài hùng biện.

Nói là một trong những yếu tố quan trọng trong cuộc sống con người. Một lời nói hay mang lại an ủi và sức mạnh tinh thần cho người khác. Ngay cả một tiếng cám ơn hay một lời xin lỗi cũng làm mát lòng người nghe.

Nhưng cũng có lúc sự thinh lặng hay hành động lại nói thay hoặc có sức thuyết phục, tạo được sự tin tưởng và thu hút hơn lời nói. Điều này đúng hơn cả trong việc diễn tả tình yêu. Trong cuốn sách nổi tiếng “The 5 love languages” (5 ngôn ngữ của tình yêu), tác giả Gary Chapman giải thích rằng con người không chỉ “tỏ tình” bằng lời nói suông, mà còn bằng nhiều cách khác như sự gặp gỡ tiếp xúc, dành thời giờ, tặng quà, phục vụ v.v.

Xét cho cùng, nói và làm đều là hai yếu tố quan trọng trong cuộc sống con người. Quan trọng là bởi xuyên qua lời nói và hành động, con người được đánh giá là lương thiện, tử tế, cao thượng hay bất lương, dối trá và gian ác.

Đối lại với khẩu hiệu “ ãy làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại” (Make America Great Again) vốn tạo ra nghi kỵ, chia rẽ và ngay cả hận thù, tôi thích khẩu hiệu “Hãy làm cho nước Mỹ tử tế trở lại” (Make America Kind Again). Đây là khẩu hiệu mà một người mẹ trẻ ở Thành phố Sacramento, Tiểu bang California vừa mới nghĩ ra. Người thiếu phụ trẻ tên là Amanda Blanc khẳng định rằng đây không phải là một khẩu hiệu có nội dung chính trị. Theo chị, đây là một khẩu hiệu mà mọi người đều có thể chấp nhận. Trên khắp nước Mỹ và ngay cả tại Nhựt Bản, đã có rất nhiều người đặt đơn xin chị gởi cho họ khẩu hiệu được in trên vải, trên mũ và rất nhiều vật dụng khác. Chị giải thích: “Sống tử tế chính là cố gắng gây ý thức về sự tôn trọng đối với cái nhìn và những giá trị của người khác. Sống tử tế là biết tôn trọng và nhìn nhận rằng chúng ta đang sống trong một xã hội dị biệt. Khác biệt là điều tốt, bởi vì đó chính là điều làm cho Hoa Kỳ trở thành vĩ đại. Sống tử tế chính là biết tôn trọng những khác biệt của mỗi người 

(http://edition.cnn.com/2016/11/14/health/iyw-america-great-signs-trnd/)

Cái lẽ thường, mà có lẽ người Mỹ nào cũng có thể có nếu biết lắng nghe tiếng nói của lương tri và lẽ phải, sẽ mách bảo rằng điều làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại chính là tấm lòng tử tế, chớ không chỉ có sức mạnh dựa trên sự thịnh vượng, nhứt là sự thịnh vượng bằng cách loại trừ người khác. Tổng thống tân cử Donald Trump có lẽ đã nhận ra được thông điệp của khẩu hiệu “Làm cho nước Mỹ tử tế trở lại” chăng cho nên đã xuống nước và dịu giọng để kêu gọi “bày tỏ lòng biết ơn và tôn trọng lẫn nhau”. Hy vọng đây là lời nói chân thành sẽ theo ông trong suốt nhiệm kỳ tổng thống và dĩ nhiên đây cũng sẽ là động lực thúc đẩy ông ngưng lại những hành động ngông cuồng khiến cho người Mỹ và cả thế giới phải lo sợ. Được như thế, tôi sẽ tôn ông làm sư phụ trong trường dạy sống tử tế.