Sống thật để được thực sự hạnh phúc

Chu Thập

11.11.16

Người Mỹ vừa trải qua một cuộc bầu cử mà kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa gọi là “từ lạ kỳ đến kỳ cục, kỳ quái” (x. Nguyễn Xuân Nghĩa, Vuốt Dao Cạo, Người Việt 31/10/2016).

Kỳ quái đến độ có lẽ đây là lần đầu tiên trong lịch sử Hoa Kỳ, người Mỹ đang mắc phải một hội chứng tâm lý mà các chuyên gia gọi là “căng thẳng rối loạn do bầu cử” (Election Stress Disorder). Tiến sĩ Steven Stosny, thuộc Hiệp hội Chuyên gia Tâm lý Mỹ  APA  đã mô tả hội chứng này như sau: “Nó giống như cảm giác bực tức, thù hận...và bất lực khiến cho con người dễ dàng bị lôi kéo để chỉ trích và đơn giản hóa các vấn đề”. Tiến sĩ Lynn Bukka, một chuyên gia khác của Hiệp hội APA còn cho rằng hội chứng này càng trầm trọng hơn khi các phương tiện truyền thông tràn ngập đủ loại câu chuyện, lý luận, băng hình và tin tức khác nhau. Xung đột do bầu cử tạo ra không chỉ xảy ra ngoài xã hội, giữa bạn bè hay người không quen biết mà còn len lỏi vào trong các gia đình. Giữa những phần tử trong cùng một gia đình đã xảy ra nhiều trận cãi vã dữ dội vì những bất đồng quan điểm và lập trường (x. Hội chứng tâm lý về bầu cử năm nay của dân chúng Hoa Kỳ, Calitoday 3/11/2016).

Có lẽ cũng trong lịch sử Hoa Kỳ chưa bao giờ có một cuộc bầu cử “kỳ quái” như lần này khi người Mỹ bị buộc phải chọn lựa giữa hai ứng cử viên không những không được ưa thích mà còn đáng ghét là khác. Nhiều người bị đặt trước tình thế “tránh vỏ dưa lại gặp vỏ dừa”. Bầu cử mà như thể bị dồn vào chân tường để chỉ còn biết hành động theo nguyên tắc  đạo đức: “Giữa hai điều xấu không thể tránh được, nên chọn điều ít xấu hơn”. Hội chứng “căng thẳng rối loạn do bầu cử” có lẽ đã được xoa dịu. Nhưng nay người Mỹ lại còn phải đối đầu với hội chứng “hậu bầu cử” khi họ phải sống với bi kịch của một sự chọn lựa không có lối thoát.

Chuyện người Mỹ phải hành động theo nguyên tắc “giữa hai điều xấu không thế tránh được, nên chọn điều ít xấu hơn” làm tôi  nhớ đến cuốn phim có tựa đề “Sophie’s Choice” (sự chọn lựa của Sophie). Cuốn phim được thực hiện năm 1982 và mang lại giải Oscar cho nữ diễn viên Meryl Streep kể lại câu chuyện đầy nước mắt của một phụ nữ Mỹ gốc Ba Lan tên là Sophie Zawistowski. Thời Đệ Nhị Thế chiến, Sophie còn ở Ba Lan. Bà đã có chồng và hai đứa con. Chồng bà và cha bà đã bị Đức quốc xã đưa vào Trại tập trung Auschwitz và chết tại đó. Chính bà cũng bị bắt đưa vào trại tập trung này. Tại đây, bà bị buộc phải làm một chọn lựa khủng khiếp. Các cai tù Đức quốc xã yêu cầu bà phải làm một chọn lựa:  trong hai đứa con của bà, bà sẽ chọn đứa con nào để đưa vào lò hơi ngạt và đứa nào bị đưa vào trại lao động khổ sai. Để tránh cho hai đứa con khỏi bị giết một lúc, bà đành chọn cho đứa con trai được đưa vào trại lao động khổ sai và để cho đứa con gái bị đưa vào lò hơi ngạt.

Có lẽ sự chọn lựa nghiệt ngã và đau thương ấy đã đeo đuổi bà suốt đời chăng, cuối cuốn phim Sophie đã cùng với người chồng sau của bà dùng thuốc độc Cyanide để kết liễu cuộc sống.

Dĩ nhiên, trong cuộc sống, không phải  lúc nào con người cũng bị  dồn vào chân tường để phải làm những chọn lựa nghiệt ngã như nhân vật Sophie trong cuốn phim trên đây. Nhưng cuộc sống thiết yếu được dệt bằng một chuỗi những chọn lựa và hầu hết những chọn lựa đều diễn ra giữa hai cực thiện ác và chân giả.

Có lẽ đây là  chủ đề nổi bật của cuốn phim khoa học giả tưởng nổi tiếng có tựa đề “The Matrix” được thực hiện hồi năm 1999 với sự góp mặt của tài tử gạo cội Keanu Reeves. Trong cuốn phim, nhân vật Morpheus đặt Neo (do Keanu Reeves thủ diễn) trước sự chọn lựa giữa hai viên thuốc: một viên thuốc đỏ và một viên thuốc xanh. Morpheus nói với Neo: “Hãy uống viên thuốc xanh và câu chuyện sẽ chấm dứt tại đây. Bạn sẽ thức dậy trên giường của bạn và tin tưởng bất cứ điều gì bạn muốn tin tưởng”, nghĩa là sẽ chẳng có gì thay đổi trong cuộc sống của bạn. Trái lại, Morpheus đề nghị: “Hãy uống viên thuộc đỏ. Bạn sẽ được ở lại trong Vùng Đất Kỳ Diệu (Wonderland) và tôi sẽ chỉ cho bạn thấy cái hang thỏ sâu cỡ nào. Tất cả những gì tôi cống hiến cho bạn là Sự Thật. Ngoài ra không có gì khác”. Tóm lại, Neo được đặt trước một sự chọn lựa: hoặc là cuộc sống bình thường với những hạnh phúc nhỏ đang có trước mắt hoặc là biết Sự Thật. Và Neo đã chọn lấy viên thuốc đỏ. Anh khao khát muốn biết Sự Thật.

Theo Tiến sĩ Raj Raghunathan, một chuyên gia tâm lý có mở một môn học lấy tên là “Sáng tạo và Lãnh đạo” (Creativity and Leadership), phần lớn trong chúng ta đều không hành động như nhân vật Neo trong cuốn phim “The Matrix”. Tiến sĩ Raghunathan cho biết khi ông đặt các sinh viên của ông trước một chọn lựa: hoặc là Hạnh Phúc hoặc là Sự Thật, có đến 58 phần trăm chọn lựa “Hạnh Phúc” và chỉ có 42 phần trăm chọn đi tìm “Sự Thật”.

Nhưng theo Tiến sĩ Raghunathan, tâm trạng của con người ảnh hưởng đến sự chọn lựa của họ. Trong một cuộc thử nghiệm, ông chia các tham dự viên ra hai nhóm: một nhóm được cho uống cà phê và như vậy cảm thấy hưng phấn, một nhóm không được uống cà phê và như vậy thiếu hưng phấn. Kết quả cuộc thử nghiệm của Tiến sĩ Raghunathan cho thấy: nhóm hưng phấn cảm thấy thích thú trong việc đi tìm kiếm “Sự Thật” trong khi nhóm kia chỉ muốn “chữa cháy” nghĩa là chỉ chú tâm đến việc xoa dịu những căng thẳng và đi tìm hạnh phúc nhứt thời hơn. Có lẽ ông bà Việt Nam chúng ta cũng đã hiểu rõ tâm lý con người cho nên mới bảo “Có thực mới vực được đạo”. Người Tây Phương dường như cũng đồng một quan điểm chăng khi nói “Hãy ăn đã rồi sau đó mới nói chuyện triết lý” (Primum manducare deinde philosophare). Quả như người Pháp đã nói: “Bụng đói không có tai” (ventre affamé n’a point d’oreille), đừng mang chuyện triết lý hay tìm kiếm sự thật ra mà trao đổi , bàn cãi hay thuyết pháp  với  người đang chết đói. Con người ta ai cũng muốn được thỏa mãn trong những đòi hỏi nhứt thời. Xét cho cùng, khi nói đến hạnh phúc, con người thường nghĩ đến cái trước mắt hơn là chuyện siêu hình hay xa xôi. Có lẽ chính vì thế mà “hạnh phúc” là một trong những ý niệm mờ ảo và mơ hồ hơn cả. Thường nó chỉ là một ảo ảnh đằng sau những thứ dễ “bắt mắt” và thu hút con người nhứt như tiền của, quyền lực, địa vị, danh vọng...Ai cũng dễ bị lôi cuốn và chạy theo những thứ ấy. Và có lẽ ai cũng nghĩ rằng hạnh phúc là có được những thứ ấy và có hơn người khác. Hạnh phúc là có được nhiều của cải vật chất hơn người khác. Hạnh phúc là có được nhiều quyền lực và danh vọng hơn người khác. Hạnh phúc là hơn người khác ở một khía cạnh nào đó. Thành ra hạnh phúc có khi cũng chỉ là một cuộc ganh đua hơn thiệt với người khác và trong ganh đua dĩ nhiên người ta cũng dễ bị cám dỗ bằng mọi cách, nhứt là bằng dối trá, để triệt hạ người khác.

Cuộc “chạy đua” và cũng là “ganh đua” vào Tòa Bạch Ốc năm nay đã cho tôi cái cảm tưởng ấy. Trong suốt một năm tranh cử vừa qua, không riêng gì ông Donald Trump - người thường được báo chí Mỹ gọi là người “nổ bạo” (bombastic) thích tuyên bố lung tung, muốn chửi ai thì chửi, chuyện gì cũng phịa được - mà hầu hết các ứng cử viên khác, ai cũng đều nã ra những viên đại pháo có chứa ngòi nổ của dối trá. Tất cả những lời chửi rủa thậm tệ của hai bên, nhứt là của hai ứng cử viên được hai Đảng Dân Chủ và Cộng Hòa đề cử, đều qui về những tiếng như “lươn lẹo, dối trá”. Ông chửi bà “lươn lẹo” (crook), bà rủa ông “dối trá, lưu manh”. Dĩ nhiên, cử tri Mỹ lúc nào cũng xem xét các chính sách được ứng cử viên đề ra để cân nhắc lá phiếu của mình. Nhưng nhìn chung, trong suốt một năm tranh cử vừa qua, dường như tư cách, đức độ của các ứng cử viên vẫn là thước đo được các cử tri sử dụng để chọn mặt gởi vàng. Và sở dĩ người Mỹ đã mắc phải hội chứng “căng thẳng rối loạn do bầu cử” là vì họ không tìm ra được sự lương thiện và tính khả tín nơi các ứng cử viên. Cuộc bầu cử năm nay rốt cuộc là một cuộc tìm kiếm sự thật và  lương thiện. Người Mỹ có lẽ đã “nhức đầu” và ngao ngán vì họ không tìm thấy được những đức tính ấy nơi những người muốn làm nguyên thủ quốc gia của họ.

Tôi có những suy nghĩ như thế khi nhớ lại khẩu hiệu rất quen thuộc thường được nghe thấy trong các tòa án ở Mỹ. Bị can, nhân chứng hay bất cứ ai được mời ra tòa làm chứng cũng  đều giơ tay tuyên thệ theo công thức: “Tôi thề nói sự thật, nói hết sự thật và chỉ nói sự thật” (I swear to tell the truth, the whole truth, and nothing but the truth). Được các nhà lập quốc đề ra như nền móng để xây dựng nền dân chủ và văn minh, lời thề vốn được người Mỹ xem như một nghi thức thánh thiêng. Lỗi lời thề này, tức nói dối, bị xem là tội bội thề (perjury). Trước pháp luật, đây là một hành vi phạm pháp nghiêm trọng. Những ai theo dõi vụ tai tiếng về tình dục của Tổng thống Bill Clinton với người tập sự viên Monica Lewinsky hồi năm 1998 đều thấy được tính nghiêm trọng của hành động bội thề. Bị đưa ra cung khai trước Quốc hội, ông tổng thống tài ba và đào hoa này đã giơ tay thề thốt “nói sự thật, nói hết sự thật và chỉ nói sự thật”, nhưng  lại dùng đủ mọi xảo thuật của một luật sư “dẻo miệng” để chối bỏ sự dan díu tình dục của mình với cô Lewinsky. Ông suýt bị Quốc hội bãi nhiệm, không phải vì bê bối tình dục, mà vì bội thề và cản trở công lý.

Do chịu ảnh hưởng của Kitô Giáo, có lẽ phần đông người Mỹ đều biết câu nói của Chúa Giê Su: “Sự thật sẽ giải phóng các ngươi” (Tin Mừng theo Gioan 8, 32). Riêng người Việt Nam, dù không hề biết đến câu nói trên, cũng đã thấm thía cảm nhận được rằng, kể từ khi người cộng sản cưỡng chiếm Miền Nam và áp đặt lên chủ nghĩa cộng sản, dối trá là một hình thức nô lệ mới. Với sự dối trá, người cộng sản đã xiềng xích cả dân tộc vào vòng nô lệ. Họ cũng tự trói mình vào nô lệ: nô lệ của dối trá, nô lệ của độc tài, nô lệ của quyền lực. Họ có thể yên vị và ngủ yên trên tiền của và quyền lực. Nhưng liệu đó có phải là một cuộc sống thực sự hạnh phúc không?  Sự khủng bố dưới mọi hình thức mà chế độ cộng sản đang sử dụng để đàn áp người dân thực ra cũng chính là bộ mặt khác của sợ hãi. Chính vì sợ hãi mà con người tìm cách loại trừ người khác. Tựu trung,  dối trá luôn dẫn đến sợ hãi. Người Việt mình đã chẳng nói: “Cây ngay không sợ chết đứng”! Sống ngay, sống thật, con người chẳng có gì để lo sợ.

Cũng như mọi người, tôi khao khát được sống hạnh phúc. Và trong khi đi tìm hạnh phúc, tôi lại nhận ra rằng chỉ khi nào tôi dám sống thật và sống cho sự thật, tâm hồn tôi mới được an bình và tôi mới cảm nhận được thế nào là thật sự hạnh phúc.