Bình an trong từng bước đi

Chu Thập

23.04.13

Bước vào mùa thu ở Úc, tôi có cái thú mỗi sáng thức dậy, nhâm nhi ly cà phê nóng, đi dạo trong vườn và ngắm cảnh. Đây là những lúc tôi thực sự cảm thấy Úc là một đất nước thanh bình, một nơi đáng sống.

So với các nước văn minh tiến bộ khác, Úc chưa phải là một nước giàu. Nhưng cái cảm giác được sống trong một đất nước an toàn thì chắc chắn người dân Úc nào cũng cảm nhận được.

Giàu có nhưng không có an toàn là một điều bất hạnh. Đây là trường hợp của Trung Quốc. Nhiều chuyên gia cho rằng rất có thể vào năm 2016, tức chỉ còn 3 năm nữa, quốc gia cộng sản đông dân số nhứt thế giới này sẽ bóp còi qua mặt Hoa Kỳ để nắm giữ vị trí đệ nhứt cường quốc kinh tế thế giới. Kể từ khi mở cửa, từ bỏ chủ nghĩa cộng sản Mao để chạy theo kinh tế thị trường, Trung Quốc đã thành công trong việc lấp đầy cái bụng đói của 1.3 tỷ dân. Tuy nhiên, quốc gia này vẫn chưa tạo được cho người dân một cảm giác an toàn về phẩm chất của cuộc sống.

Trong một bài viết có tựa đề “The Poisoned Rice Bowl” (chén cơm tẩm thuốc độc), thông tín viên Hannah Beech đã viết trên tạp chí Time số ra ngày 22 tháng 4 vừa qua rằng một triệu phú kinh doanh về địa ốc tại Trung Quốc nói với bà rằng “tất cả bạn bè của ông đều đã có sẵn kế hoạch bỏ nước ra đi”. Lý do mà triệu phú này đưa ra thật đơn giản: “sống ở đây không còn an toàn nữa”.

Bà Beech đã đến sống tại Trung Quốc từ 3 năm nay. Những điều bà viết về Trung quốc thật ra chẳng có gì là mới mẻ cả. Trước hết là chuyện không khí ô nhiễm. Hầu như thành phố nào của Trung Quốc cũng đều bị bao phủ bởi một lớp khói mù. Mỗi năm có đến một triệu người Trung Quốc chết yểu vì không khí ô nhiễm. Học sinh đến trường phải mang khẩu trang và nhiều ngày không thể ra chơi ngoài trời. Bà Beech nói rằng ô nhiễm là chuyện “thường ngày ở huyện” đối với người Trung Quốc. Ở đâu người dân cũng than phiền về ô nhiễm đến độ tiếng Hoa đầu tiên mà đứa con trai 3 tuổi của bà học được là “ô nhiễm”.

Nguồn nước uống tại Trung Quốc thì khỏi nói. Dạo tháng 3 vừa qua, một trong những con sông chính cung cấp nước uống cho thành phố Thượng Hải đã bị tắc nghẽn bởi trên 16 ngàn xác heo chết. Cúm heo, cúm gà…có lẽ cúm gì cũng có thể xuất phát từ cái quốc gia mà sự phát triển không theo bất cứ một chuẩn mực vệ sinh và đạo đức nào cả.

Nhưng an toàn thực phẩm mới là điều đáng nói nhứt tại Trung Quốc. Bà Beech kể lại ngày nọ bà đi chợ ở Bắc Kinh. Thấy cam tươi bà định mua một ít. Nhưng người bán hàng thú nhận: cam vừa được nhuộm cho vàng. Tại Shandong, nơi sản xuất táo nổi tiếng của Trung Quốc, tác giả có dịp nói chuyện với một nông gia. Người này tiết lộ với bà rằng ông vừa mới hối lộ các viên chức địa phương để họ nhắm mắt làm ngơ trước những tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm. Ngay cả táo mà cũng nằm trên danh sách “đen”. Tác giả đã chơi chữ một cách mỉa mai khi dùng câu nói quen thuộc của người Tây phương: “An apple a day keeps the doctor away” để kết luận “Vậy thì chúng ta có thể ăn cái gì tại Trung Quốc để có thể không cần đến bác sĩ nữa?” Dĩ nhiên, đàng sau tình trạng không an toàn về thực phẩm và phẩm chất của cuộc sống nói chung, là lỗ hổng to lớn về đạo đức và nhân cách trong xã hội Trung Quốc ngày nay.

Trung Quốc không phải là một nơi an toàn để sống. Vậy thì đi đâu? Đương nhiên ai mà chẳng mơ được đến Hiệp Chủng Quốc Hoa Kỳ. Đây là đất nước của ước mơ, đây là đất nước của cơ hội mà! Thú thật, có một dạo tôi cũng đã từng mơ được làm công dân của quốc gia giàu có và văn minh nhứt hành tinh này. Nhưng giờ đây, sau bao nhiêu vụ khủng bố và nhứt là bạo động chết người xảy ra liên tục tại Hoa kỳ, tôi thấy rõ ràng đây không phải là một nơi an toàn để sống nữa.

Trong những ngày vừa qua, sau vụ đánh bom của hai anh em Tamerland và Dzhokhar Tsarnaev tại thành phố Boston, tiểu bang Massachusetts, tôi không ngừng suy nghĩ về tình trạng bạo động trong xã hội Mỹ. Đây là một xã hội không an toàn vì bạo động có thể xảy ra bất cứ lúc nào và bất cứ nơi nào.

Đâu là động lực đã thúc đẩy hai anh em Hồi giáo gốc Chechen này tự chế bom và cho nổ để giết người vô tội. Các ký giả và các nhà điều tra hẳn phải điên đầu trong việc xác định những động lực thúc đẩy vụ đánh bom. Phải chăng, hai anh em này đã phẫn nộ đối với quốc gia đã cưu mang họ? Phải chăng họ là những chiến sĩ của cuộc thánh chiến hồi giáo? Phải chăng họ có tâm lý bất ổn? Phải chăng họ đã chịu ảnh hưởng của những trò chơi điện tử? Phải chăng họ trở nên bạo động vì thất bại trong việc học hành?

Có nhiều động lực thúc đẩy hai người thanh niên này đặt bom sát hại người vô tội. Nhưng đâu là nguyên nhân đưa họ vào con đường bạo động khi họ lớn lên và được giáo dục trong xã hội Mỹ, có lẽ đây là câu hỏi cần được đặt ra hơn cả.

Tôi nghĩ đến một cách trả lời của tác giả Charles Colson (1931- 2012). Ông Colson đã từng là một cố vấn đặc biệt của cố tổng thống Richard Nixon. Có dính líu trong vụ “Watergate” và bị giam tù 7 tháng vì tội cản trở công lý, sau khi mãn tù, ông Colson đã gia nhập Kitô giáo và trở thành mục sư làm tuyên úy nhà tù. Là một diễn giả hùng biện,  đã từng nhận 15 bằng tiến sĩ danh dự và giải thưởng Templeton vì có công trong việc thăng tiến tôn giáo, ông đã viết trên 30 cuốn sách, mà phần lớn là những thu thập từ những bài nói chuyện của ông trên đài phát thanh. Trong một tuyển tập có tựa đề “Dance with deception” (Khiêu vũ với sự lừa dối) xuất bản năm 1993, ông Colson có kể lại một câu chuyện thật xảy ra trong một giờ toán tại một trường trung học ở Chicago. Buổi sáng hôm đó, thay vì học hình học, các học sinh được dạy cho một bài học đắt giá về bạo động.

Khi giáo sư đang thu bài làm, có hai học sinh không rõ từ đâu đi vào lớp. Hai cậu rút dao ra và tấn công một học sinh trong lớp. Chỉ trong giây lát, nạn nhân té xuống sàn nhà, mình mẩy đầy máu me. Chuyện thanh toán giữa các học sinh như thế rất thường xảy ra trong các trường học ở Mỹ.

Mục sư Colson cho biết: theo một cuộc nghiên cứu có tựa đề “National Education Goals” (những mục tiêu của nền giáo dục toàn quốc), có đến một phần ba học sinh lớp 8 không biết làm tính cộng khi đọc giá các món ăn trên thực đơn; một phần ba học sinh lớp 11 không thể viết được một đoạn văn cho đàng hoàng để nói về mình, chứ đừng nói đến chuyện lịch sử hay văn chương.

Nhưng ở lớp nào, học sinh Mỹ cũng đều rất giỏi về đánh lộn. Cuộc nghiên cứu nói trên cho thấy một tỷ lệ đáng báo động về tình trạng bạo động trong trường học. Vào thập niên 1990, cứ 5 học sinh lớp 12 thì có một em bị thương tích vì nạn bạo động trong trường. Trong nhiều trường hợp, những người tham gia vào cuộc bạo động có xử dụng vũ khí. Ngày nay, dường như rất nhiều học sinh Mỹ khi đến trường đều mang theo trong cặp dao nhọn, dao lam hay vỏ chai bia. Nhiều trường đã phải xử dụng kiểm soát an ninh khi học sinh vào trường.

Theo ông Colson, sở dĩ học sinh ngày càng bạo động và trường học phải gia tăng các biện pháp kỷ luật là vì tại Hoa kỳ quan niệm về quyền và quyền bính đã hoàn toàn thay đổi. Trước kia, theo cái nhìn truyền thống, trường học được xem như một cánh tay nối dài của gia đình: thày cô cũng có quyền trên học sinh như chính cha mẹ các em. Nhưng kể từ đầu thập niên 1960, Tối Cao Pháp Viện Hoa Kỳ đã đưa ra một loạt quyết định dành cho học sinh nhiều quyền như người trưởng thành. Chẳng hạn năm 1967, Tối Cao Pháp Viện đưa ra phán quyết rằng bất cứ trường nào muốn có biện pháp kỷ luật đối với một học sinh, trường đó cần phải thông báo và nhìn nhận quyền của học sinh được có luật sư bào chữa. Dĩ nhiên, phán quyết này giúp ngăn ngừa được một số lạm quyền của trường học, nhưng đồng thời lại cổ võ cho việc thả lỏng kỷ luật trong trường học. Các cuộc tranh tụng giữa học sinh và thày cô ngày càng nhiều. Và trong nhiều trường hợp, thày cô bị trói tay. Sợ bị lôi kéo vào những vụ kiện tụng tốn kém, các thày cô không dám áp dụng kỷ luật. Học sinh lúc nào cũng dám nói thẳng với thày cô: “thày cô không thể cho tôi nghỉ học đâu!”

Theo mục sư Colson, một khi trường học thả lỏng kỷ luật, không quan tâm đến việc dạy dỗ về những giá trị nhân bản nền tảng như phép lịch sự, sự tôn trọng phải có đối với người khác và nhứt là sự phân biệt giữa thiện và ác, giữa phải và trái thì dĩ nhiên học sinh có rơi vào con đường bạo động cũng là chuyện đương nhiên. Cuộc sống nào cũng có khó khăn và thách đố. Với những người được giáo dục để cư xử như một con người bình thường thì việc giải quyết các khó khăn và vấn đề trong cuộc sống luôn đòi hỏi phải có phấn đấu và hy sinh. Nhưng với những người không màng đến bất cứ một giá trị đạo đức và nhân bản nào thì bạo động là con đường duy nhứt để giải quyết vấn đề. Một cách cụ thể, cứ gặp bế tắc trong cuộc sống thì xách súng đến trường học, chợ búa hay chỗ đông người để bắn loạn xà ngầu, ai có chết cũng thây kệ! Cứ gặp thất bại thì cứ đổ lỗi cho người khác và gài bom để giết người, bất kể họ là ai!

Mahatma Gandhi (1869-1948), cha đẻ của chủ trương tranh đấu bất bạo động có nói: “Cội rễ của bạo động là: giàu có mà không làm việc, thụ hưởng mà không có lương tâm, có kiến thức mà thiếu nhân cách, buôn bán mà thiếu đạo đức, khoa học mà thiếu nhân tính, thờ phượng mà thiếu hy sinh, chính trị mà không có nguyên tắc”. Lẽ ra, các chính trị gia và các nhà giáo dục tại Hoa kỳ nên lấy những lời trên đây để nghiền ngẫm khi muốn giải quyết tận gốc rễ nạn bạo động trong xã hội. Khi xảy ra cuộc khủng bố ngày 11 tháng 9 năm 2001, chính phủ Hoa kỳ dưới thời tổng thống G.W Bush đã đáp trả theo nguyên tắc “mắt đền mắt răng thế răng”. Cuộc xâm lăng Iraq không những tốn kém, gây tổn thất về vật chất lẫn nhân mạng cho nhiều phía mà còn trở thành mảnh đất mầu mỡ cho phong trào Al Qaeda chiêu dụ thêm chiến sĩ. Cho đến nay cuộc truy lùng Al Qaeda cho đến tận sào huyệt ở Afghanistan cũng vẫn chưa thực sự tiêu diệt được phong trào khủng bố quốc tế. Sau vụ thảm sát tại trường tiểu học Sandy Hook, thành phố Newtown, tiểu bang Connecticut dạo tháng 12 năm ngoái, giải pháp được đưa ra  lại cũng là “lấy bạo động chống bạo động” bằng cách trang bị súng ống cho các trường học. Bao lâu cội rễ của bạo động trong xã hội chưa được nhận diện, thì có lẽ cuộc chiến chống bạo động tại Hoa kỳ còn lâu mới chấm dứt và đất nước này khó có thể trở thành một nơi an toàn để sống.

Liền sau cuộc đánh bom trong cuộc chạy việt dã tại thành phố Boston, tổng thống Barack Obama có lẽ đã nhìn ra vấn đề chăng khi ông đến tham dự một buổi lễ cầu nguyện liên tôn tại nhà thờ chính tòa Holy Cross ở Boston. Cùng với ông, các vị lãnh đạo tôn giáo đều nhấn mạnh đến sức mạnh của tình thương. Tình thương đã được thể hiện qua tình liên đới của người dân Boston liền sau cuộc khủng bố. Chỉ có tình thương mới có thể chiến thắng được bạo động. Có lẽ đó là sứ điệp mà bên kia thảm kịch đau thương, người Mỹ nào cũng đều có thể lắng nghe được.

Sự thịnh vượng giàu có và các tiện nghi vật chất không đương nhiên làm cho cuộc sống con người được an toàn. An toàn đích thực trong xã hội và trước tiên trong con người là khi con người cảm nhận được tình thương và thể hiện tình thương đối với mọi người xung quanh.

Tôi vẫn luôn tự nhủ phải sống như thế để trong từng bước đi, dù ở đâu và trong hoàn cảnh nào, cũng có thể cảm thấy an bình và an toàn.