Khi sự tử tế trở thành “hiện tượng lạ”

Chu Thập

28.10.16

Mới đây, Đài truyền hình SBS của Úc Đại Lợi đã phỏng vấn một cặp vợ chồng tự nhận là thành viên của một đội tử thần trong chiến dịch bài trừ ma túy của tổng thống Phi Luật Tân, ông Rodrigo Duterte. Tính đến nay, số người buôn bán và nghiện ma túy bị cảnh sát và các đội dân phòng hạ sát đã lên đến gần 3000 người. Riêng cặp vợ chồng được Đài SBS phỏng vấn cho biết đội tử thần mà họ thành viên đã bắn hạ gần 800 người.

Trong một băng hình được cho chiếu lại trên chương trình Dateline của Đài SBS, với khuôn mặt được che kín, cặp vợ chồng này nói rằng họ hành động như những tên giết mướn. Chỉ cần một tấm hình có ghi địa chỉ, họ liền xách súng đến nơi và hạ thủ mà không cần biết nạn nhân là ai. Giá của mỗi mạng người mà cặp vợ chồng này nhận được là 100 Mỹ kim.

Người vợ giải thích về “nghề” mới của mình: “Người mà tôi đã hạ sát là một kẻ tồi tệ. Nếu để cho hắn sống, hắn sẽ phá hoại nhiều cuộc đời. Do đó, hắn phải chết và đây không phải là lỗi của tôi”. Tuy nhiên, mặc dù tiền bạc có rủng rỉnh nhờ nghề giết mướn này, cặp vợ chồng này cũng nhìn nhận rằng họ mang mặc cảm tội lỗi vì hành động của mình. Người vợ thú nhận: “Về nhà, bạn nhìn thấy con cái bạn và bạn cảm thấy có lỗi”.

Trong khi những người như cặp vợ chồng này ăn nên làm ra và được Tổng thống Duterte cam kết bảo vệ tối đa, thì kể từ tháng 6 tới nay, hầu như ngày nào cũng có những gia đình phải chịu cảnh tang chế vì mất người thân. Giữa cảnh bắn giết vô tội vạ, biết bao nhiêu khách qua đường cũng bị hạ sát. Ngay cả trẻ con cũng không được tha. Dạo tháng 8 vừa qua, một bé gái 5 tuổi đã bị hạ sát khi mẹ em đang giặt quần áo. Mục tiêu mà sát thủ của đội tử thần nhắm tới là ông ngoại của đứa bé. Nhưng ông này đã tẩu thoát và đứa bé đã chết thay cho ông của mình. Thà bắn lầm hơn bỏ sót, những tên giết mướn của Tổng thống Duterte có lẽ đã hành động theo lệnh ấy. Sẽ chẳng có thứ công lý nào được áp dụng với họ vì ông tổng thống muốn đứng trên pháp luật này đã từng cam kết với họ: “Hãy làm bổn phận của bạn và trong khi thừa hành nếu bạn có giết 1000 người đi nữa, tôi sẽ bảo vệ bạn”.

Cuộc bầu cử tổng thống Mỹ xem ra chẳng còn hào hứng nữa. Ông trùm “Trump” ngày càng thua và thua đậm. Ngoại trừ phép lạ, cứ đà này thì có phải bỏ ra một đồng để ăn một ngàn đồng, tôi cũng không dại gì mà “bắt” ông Trump. Tạm nghỉ chơi với ông và nước Mỹ, tôi quay về Phi Luật Tân là nơi tôi đã sống và làm việc hơn 15 năm. Câu chuyện của cặp vợ chồng giết mướn trên đây khiến tôi thấy thương người dân Phi hơn bao giờ hết. Tôi thương họ vì tôi mang nợ với họ rất nhiều.

Hơn nửa cuộc đời lưu lạc ở xứ người, tôi sống theo nguyên tắc “nhập gia tùy tục”. Ở La Mã thì sống như người La Mã. Ở Ba Lê thì cũng cố gắng làm như người Ba Lê. Ở Phi Luật Tân trên 15 năm, tôi cũng đã cố gắng sống như người Phi. Sống ở đây là tìm hiểu văn hóa, phong tục tập quán để hòa nhập với họ và nhứt là học những điều tốt đẹp của họ. Trong xã hội nào mà chẳng có người tốt, kẻ xấu. Thành ra, một ông tổng thống  Duterte có thói côn đồ, xem mạng người như rác, ăn nói sảng...chắc chắn không đại diện cho đa số người dân Phi mà tôi đã từng sống với. Dù đến Bắc Kinh mới đây ông có long trọng tuyên bố “tôi ly khai với Mỹ” và bắt tay với Trung Cộng và Nga để hình thành một “cái trục” chống lại các nước Tây Phương đi nữa, đó cũng chỉ là một lời tuyên bố sảng được ông đưa ra trong một cơn lên đồng hơn là tiếng nói chung  đại diện cho 98 triệu người dân Phi. Người Phi mà tôi đã từng quen biết và sống với là những con người có những đức tính “cao quý” như trước năm 1975 ai đó đã dùng danh nghĩa của một tác giả ngoại quốc để viết về “người Việt cao quý”.

Đức tính đầu tiên mà tôi muốn đề cao nơi người dân hải đảo này là sự vui tính, hồn nhiên, yêu đời, lạc quan. Họ thích ca hát. Ở đâu họ cũng có thể cười đùa được. Ngay ở nghĩa địa, người ta cũng đờn ca xướng hát được. “Bahala na” (Tới đâu hay tới đó) quả là một triết  lý sống dễ thương. Hơi đâu mà lo chuyện bò trắng răng!

Vui vẻ lạc quan và thích đùa cợt, người Phi như tôi biết phần đông đều là những người lương thiện. Cứ thử leo lên phương tiện di chuyển công cộng thông dụng nhứt ở Phi Luật Tân là chiếc xe “Jeepney”, du khách sẽ chứng kiến sự lương thiện của dân tộc này. Đa số tài xế của loại xe này đều là những người nghèo. Một mình ông làm đủ mọi thao tác trên xe, từ việc hỏi xem hành khách đi đâu, xuống nơi nào đến việc thối tiền. Người tài xế “Jeepney” nào cũng có một trí nhớ phi thường. Ông nhớ rõ từng khuôn mặt ngồi phía sau để cho ai xuống chỗ nào và thối tiền lại không thiếu một xu. Nhưng đáng khâm phục nhứt là hành khách. Lên xe người ta không giành giựt, lấn lướt hay dẫm đạp lên nhau đã đành, mà cũng chẳng có bất cứ ai tìm cách qua mặt người tài xế để ăn quịt. Khi người tài xế thối tiền lại cho ai đó, người phía trước sẽ từ từ chuyền đến cho người ngồi ở phía sau.

Ngày 20 tháng 9 vừa qua, báo The Inquirer, một trong những tờ báo có đông độc giả tại Phi Luật Tân, phản ánh đúng tâm trạng của đa số dân Phi khi đặt câu hỏi: “Ai bảo không có người lương thiện trong Quốc hội?” Rồi báo này lại trả lời: cũng có ít nhứt hai người lương thiện trong Quốc hội và hai người này lại là hai người lau dọn trong tòa nhà Quốc hội. Hai người này đã lượm được khoảng 20 ngàn tiền Phi mà có lẽ một nhà lập pháp nào đó đã đánh rơi trên sàn nhà. Cả hai đã trao lại cho vị dân biểu.

Theo Đài CNN, dịp Giáng Sinh năm ngoái, một tài xế Taxi tại một tỉnh lẻ đã lượm được một số tiền Phi trị giá khoảng gần 10 ngàn Mỹ kim trên ghế sau của chiếc Taxi. Người tài xế 53 tuổi này đã bằng mọi giá dò la để tìm cho bằng được người hành khách và đã trao lại số tiền này cho họ. Những câu chuyện “lượm được và trao lại” cho khổ chủ không phải là hiếm trong xã hội Phi. Dĩ nhiên, du khách đến Phi Luật Tân thường được cảnh cáo phải luôn đề cao cảnh giác để không bị móc túi, trấn lột hay lường gạt. Nghèo nàn sinh ra đạo tặc là chuyện khó tránh khỏi trong bất cứ xã hội nào. Nhưng nhìn chung, như là một nhân chứng sống, tôi nhận thấy đa số người dân Phi đều tỏ ra lương thiện.

Người Phi như tôi biết cũng tỏ ra dễ dãi và cảm thông. Tôi nhận thấy đức tính cao quý này qua cách lái xe của họ. Đường sá chật chội, luật lệ giao thông lỏng lẻo. Nhưng người Phi lại tỏ ra nhẫn nhục, chịu đựng, chớ không hung hăng và ăn miếng trả miếng như tôi thường thấy ở Úc. Xe có chết máy, nổ lốp, bạn dừng lại giữa đường để sửa, người đến sau nhẫn nại chờ đợi chớ không la ó hay nguyền rủa ai cả. Đặc biệt là những nơi mà luật giao thông buộc phải nhường đường, bạn có từ từ ló đầu ra, chẳng có ai “nộ khí xung thiên” hay  lợi dụng cơ hội để tung vào bạn hầu kiếm tiền bảo hiểm cả!

Nhưng trong những đức tính cao quý của người Phi, nổi bật nhứt theo tôi có lẽ là tấm lòng tử tế. Tất cả những người tỵ nạn Việt Nam nào đã từng tấp vào một làng đánh cá của người Phi, đã từng sống trong các trại tỵ nạn Palawan và Bataan và nhứt là những người sau năm 1990 bị rớt thanh lọc và được Phi Luật Tân cho ở lại để buôn bán làm ăn...đều đã cảm nhận được tấm lòng tử tế ấy.

15 năm sống và làm việc tại Phi và với người Phi, tôi đã học được nhiều điều tốt đẹp nơi họ. Một cách nào đó, nhân cách của tôi đã được nhào nặn và uốn nắn một phần nhờ những năm sống ở quốc gia hải đảo này. Đó là món nợ ân tình của tôi đối với người dân Phi. Chính vì vậy mà tôi cảm thấy thương và lo ngại cho tương lai của đất nước này khi họ bị cai trị bởi một ông tổng thống xem việc bắn giết như một cuộc săn bắn vốn là thú tiêu khiển ưa thích của ông. Tôi lo sợ cho dân tộc Phi là bởi nhìn vào xã hội Việt Nam ngày nay. Chính sách cai trị  độc tài bằng bàn tay sắt, nhứt là bàn tay sắt đi kèm với dối trá và tham nhũng, đương nhiên chỉ làm cho xã hội ra bại hoại mà thôi. Nói đến xã hội Việt Nam hiện nay, ai mà không nghĩ ngay đến những cụm từ như “khủng hoảng nhân cách”, “lỗ hổng đạo đức”, sự “vô cảm”. Còn nếu so sánh với các nước khác, nhứt là với nước láng giềng Phi Luật Tân, những người đã từng sống ở Phi như tôi không thể không nói rằng sự tử tế không những đã trở thành quý hiếm mà còn biến mất khỏi từ điển của người Việt Nam.

Chính vì quý hiếm mà mới đây, theo Đài Á Châu Tự Do(http://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/lack-of-honest-) khi có một MC Phan Anh nào đó chỉ trong vòng một, hai ngày đã quyên góp được một số tiền kỷ lục để cứu trợ nạn nhân bão lụt ở miền Trung, nhiều người đã xem đây như “một hiện tượng lạ”. “Một hiện tượng lạ” là bởi vì, theo Đài Á Châu Tự Do, “rất nhiều nhà bình luận, nhà văn hóa từng có những bài viết trong đó nêu ra ý kiến rằng có vẻ như sự tử tế đang mất dần trong xã hội Việt Nam. Sự vô cảm, bàng quang trước những mất mát, khó khăn của người khác dường như cũng bắc cầu với sự sợ hãi và mất niềm tin. Cái xấu và cái tốt, thiện và ác cũng khó có được sự phân ranh rạch ròi”. Như Tiến sĩ Nguyễn Quang A, được Đài Á Châu Tự Do trích dẫn, đã nhận định: sự kiện MC Phan Anh đã tạo ra một hiện tượng trong xã hội Việt Nam là bởi vì “đất nước này là một đất nước kỳ quái. Vì nó thiếu thần tượng. Người ta muốn có những thần tượng, muốn có những người tử tế. Có nghĩa là cái tử tế không có. Đó là một điều đáng buồn”.

Cũng theo Đài Á Châu Tự Do, “một cư dân mạng khác thì gọi đây là “hội chứng thèm khát người tử tế” vì dân chúng lâu nay hiếm thấy một tấm gương đủ trong mà soi. Nhìn hệ thống lãnh đạo từ trên xuống dưới chỉ thấy tham nhũng và vụ lợi nên Phan Anh xuất hiện như một vì sao sáng chói giữa bầu trời tối đen nên được tung hô và kỳ vọng”.

Theo dõi “hiện tượng lạ” này, ít ra tôi cũng còn cảm thấy có chút  lạc quan cho tương lai của xã hội Việt Nam. Tôi hy vọng vết dầu loang của tử tế  vốn là sức mạnh cải  tạo xã hội sẽ từ từ thấm vào tâm khảm của nhiều người Việt nam để, cũng như tôi đã từng chứng kiến tại Phi Luật Tân, sự cao quý sẽ được trả lại cho dân tộc Việt Nam. Xét cho cùng, cả một dân tộc hay từng cá nhân chỉ thực sự cao quý hoặc để mượn lại khẩu hiện của ông “trùm” Trump,  chỉ thực sự “vĩ đại” khi biết lấy sự tử tế làm bản sắc của mình.