Aleppo: hai bộ mặt của một thành phố

25.3.16

Cuộc nổi dậy ôn hòa của người dân Syria nhằm lật đổ nhà độc tài Bashar al-Assad cách đây 5 năm đã biến thành một trong những cuộc nội chiến đẫm máu nhất trong lịch sử nhân loại. Syria đã hoàn toàn đổ nát. Aleppo, thành phố lớn nhất nằm ở miền Bắc nước này, đã trở thành biểu tượng của sự sụp đổ hoang tàn ấy.

Nhân dịp kỷ niệm 5 năm cuộc nổi dậy, mới đây một ký giả lão thành của báo The Daily Telegraph, Anh Quốc, ông Peter Oborne đã thực hiện một chuyến viếng thăm tại Thành phố Aleppo. Trước cuộc nội chiến, người ta có thể ăn sáng tại Thủ đô Damascus và sau đó vẫn còn đủ giờ để đến ăn trưa tại một trong những tiệm ăn nổi tiếng của Thành phố Aleppo. Nhưng kể từ khi bùng nổ cuộc nội chiến, con đường nối liền Thủ đô Damascus với Aleppo đã hoàn toàn bị cắt đứt. Mới đây, nhờ được quân đội Nga yểm trợ, quân đội chính phủ đã mở đường. Giao thông giữa hai thành phố đã được tái lập, nhưng phải mất nhiều giờ mới đến được Alepppo và khó lượng được những nguy hiểm có thể xảy đến bất cứ lúc nào.

Chuyến xe đưa ký giả Oborne từ Damascus đến Aleppo đã dừng lại tại Thành phố Homs, cách Damascus khoảng 160 cây số về hướng Bắc để lấy thêm một hành khách là một viên trung úy trong quân đội chính phủ. Viên sĩ quan 22 tuổi này đang trở lại nhiệm sở sau 8 ngày phép. Anh cho biết đã bỏ ngang chương trình học kỹ sư ở đại học để nhập ngũ và được gởi đến miền Đông Aleppo để bảo vệ một phi trường quân sự. Với viên trung úy này, đánh nhau với tổ chức Nusra, một chi nhánh của tổ chức khủng bố Al-Qaeda tại Syria là chuyện cơm bữa. Gần đây, đơn vị của anh còn phải chiến đấu chống lại tổ chức khủng bố “Quốc gia Hồi giáo”. Vì căn cứ không quân nơi viên trung úy này trú đóng không thể liên lạc với bên ngoài bằng đường bộ cho nên các binh sĩ chỉ được tiếp tế quân cụ và thực phẩm bằng trực thăng vận. Vào mùa hè năm 2014, khi “Quốc gia Hồi giáo” nhào vô ăn có để chiếm giữ một số nơi tại Aleppo, tổ chức Hồi giáo cực đoan này đã đưa vào đây những loại vũ khí tinh vi có thể bắn hạ máy bay trực thăng. Do đó, căn cứ không quân này chỉ còn được tiếp tế bằng dù từ các vận tải cơ. Đôi khi vì bị thả sai mục tiêu, các thùng tiếp tế lại rơi vào tay các phiến quân. Ngay cả khi bị thương, các binh sĩ tại căn cứ không quân này cũng không được trực thăng vận đến các bệnh viện.

Viên trung úy này nói về tổ chức “Quốc gia Hồi giáo” như sau: “Họ không phải là con người. Họ không biết sợ chết. Họ xem thường các vết thương. Một số cho biết họ sử dụng ma túy”. Người sĩ quan của quân đội chính phủ còn cho biết rằng “Quốc gia Hồi giáo” có đông chiến binh hơn tổ chức Nusra và cũng tàn bạo dã man hơn tổ chức này. Có lần đơn vị của viên sĩ quan này đã tịch thu được một kho vũ khi của một nhóm chiến binh thuộc “Quốc gia Hồi giáo”. Chiến lợi phẩm mà quân đội chính phủ tịch thu được gồm có súng ống, chà là, ma túy, quần lót của phụ nữ. Các chiến binh của “Quốc gia Hồi giáo” tin rằng họ mang các thứ “nội y” này vào bên kia thế giới để gặp gỡ các trinh nữ đang chờ đợi họ.

Mặc dù giao thông giữa Damascus và Aleppo đã được tái lập, ký giả Oborne cho biết muốn đến Aleppo, ông đã phải đi qua thành phố Raqqa hiện đang bị “Quốc gia Hồi giáo” kiểm soát. Người tài xế chở ký giả Oborne cho biết hằng tuần ông đi về giữa hai thành phố nhiều lần. Trước khi chiến tranh bùng nổ, người tài xế tên là Abdullah nói rằng ông có một nhà máy dệt tại khu phố cổ Aleppo. Nhưng nhà cửa và xưởng dệt của ông đã bị phá hủy. Gia tài duy nhất còn lại của ông là chiếc xe. Để sống còn, ông đành làm nghề tài xế. Những nguy hiểm mà người tài xế bất đắc dĩ này phải trải qua là bom chôn trên đường, những vụ chạm súng bất ngờ giữa các phe phái, những trạm kiểm soát do các phiến quân hay ngay cả các nhóm tội phạm dựng lên dọc đường. Ông nói: “họ cướp bóc hoặc bắt cóc bạn để đòi tiển chuộc”.

Người tài xế giải thích với ký giả Oborne rằng cách thành phố Aleppo không bao xa là cứ địa của tổ chức Al-Nusra. Còn ở Nam là vùng kiểm soát của tổ chức “Quốc gia Hồi giáo”. Đi đâu người ta cũng thấy các trạm kiểm soát. Giữa các trạm kiểm soát không biết của bên nào, ông Abdullah phải lái xe rất chậm. Có đoạn, ký giả Oborne nhận ra một đoàn quân xa của quân đội chính phủ. Những người đồng hành với ông cho biết trên các chiếc quân xa này có cả quân đội chính phủ lẫn lính Nga. Nga đã đưa quân vào Syria từ nhiều tháng qua và phần lớn tập trung ở các tỉnh phía Bắc của nước này. Mới đây tổng thống Nga Vladimir đã bất thần tuyên bố sẽ rút quân ra khỏi Syria. Nhưng lời loan báo này chỉ được thế giới tiếp nhận một cách dè dặt.

Khi xe vừa vào đến Aleppo thì trời cũng đã tối. Ký giả Osborne nhận thấy rằng thành phố này hầu như không còn đèn đường. Mặc dù mặt trời đã lặn, nhà cửa  chìm ngập trong tối tăm, ký giả người Anh này vẫn nhìn thấy được cảnh đổ nát hoang tàn do cuộc nội chiến gây ra.

Cách đây 4 năm, Aleppo là một thành phố đẹp và phồn thịnh. Các tín hữu Kitô, người Hồi giáo nói chung đều sống chung trong hòa bình. Ngay cả giữa các tín đồ Hồi giáo thuộc hệ phái Sunni hay Shiite cũng không hề có sự thù nghịch. Một trung tâm kỹ nghệ rộng lớn tại Aleppo không những giúp cho thành phố phồn thịnh mà cũng nuôi dưỡng và duy trì tinh thần khoan nhượng giữa các thị dân, bất luận thuộc văn hóa, sắc tộc hay tôn giáo nào.

Bên trong thành phố lớn nhất của Syria còn có một số kho tàng vĩ đại nhất của văn minh nhân loại như các ngôi nhà thờ cổ, các đền thờ Hồi giáo và nhất là thành phố cổ. Nay thì hầu như mọi thứ đều bị tàn phá. Tại Thủ đô Damascus, thành phố cổ vẫn còn tồn tại nhưng nhiều khu ngoại ô nay chỉ còn là đống tro tàn. Tại Aleppo, trung tâm thành phố hoàn toàn bị phá hủy và phần lớn những khu phố còn lại đều nằm trong tay của các lực lượng nổi dậy thuộc các tổ chức khác nhau. Trước kia, chỉ cần nửa tiếng đồng hồ để đi từ phía Đông vào trung tâm thành phố. Nay phải mất đến cả ngày hoặc nhiều hơn vì có quá nhiều trạm kiểm soát hoặc đủ loại tảng đá cản đường.

Trong vài năm gần đây, chính phủ vẫn còn kiểm soát được một số khu vực ở phía Tây Aleppo trong khi phía Đông thuộc về các phiến quân. Nhiều khu vực của chính phủ thường xuyên hứng lấy đạn pháo kích. Đây là những vụ pháo kích bừa bãi mà ai cũng có thể là mục tiêu. Một số bệnh viện tại Aleppo vẫn còn hoạt động, nhưng không thể kham nổi với số thương vong: thường là hàng trăm người một lúc!

Đây là một trong những lý do chính khiến trên một triệu người dân Aleppo đã trốn chạy. Trong khi đó, tại những vùng do quân nổi dậy kiểm soát, các tổ chức bênh vực nhân quyền không ngừng tố cáo các cuộc oanh tạc do quân đội chính phủ thực hiện. Tổ chức Ân xá Quốc tế gọi các cuộc oanh tạc của chính phủ Syria là một tội ác chống lại nhân loại.

Một trong những vấn đề khẩn thiết nhất tại Aleppo là điện và nước. Hiện nay nhà máy phát điện chính đã từng cung cấp điện cho hơn 2 triệu dân Aleppo đang nằm trong tay của tổ chức “Quốc gia Hồi giáo”. Quân đội chính phủ đang tìm cách tái chiếm, nhưng không thành công. Phần lớn dân chúng Aleppo chỉ còn biết mua máy phát điện riêng. Giây điện chằng chịt trong các khu phố đổ nát là hình ảnh dễ thấy nhất tại Aleppo.

Nhưng nước vẫn là vấn đề lớn nhất của người dân Aleppo. Ống dẫn nước từ sông Euphrates về Aleppo hiện cũng nằm trong tay của tổ chức “Quốc gia Hồi giáo”. Người dân chỉ còn được tiếp tế nhỏ giọt. Trong khi tại Hoa Kỳ chẳng hạn, trung bình mỗi đầu người mỗi ngày sử dụng 340 lít nước thì tại Aleppo mỗi đầu người lại không có hơn 20 lít.  Các bác sĩ cho biết vì thiếu nước, Aleppo đã trở thành mảnh đất mầu mỡ của các thứ dịch bệnh truyền nhiễm.

Thiếu điện nước, người dân tại Aleppo lại phải sống dưới sự đe dọa và xách nhiễu triền miên của các phiến quân, dù họ thuộc bên nào. Liên minh giữa các nhóm phiến quân cũng vô cùng phức tạp và không ngừng thay đổi. Bên cạnh các tổ chức được Hoa Kỳ và các nước Tây Phương yểm trợ còn có rất nhiều nhóm cực đoan khác. Tất cả đều chống lại Chính phủ Assad cũng như không hợp tác với “Quốc gia Hồi giáo”. Các tổ chức bảo vệ nhân quyền cũng như Liên Hiệp Quốc tố cáo những tội ác chiến tranh của “Quốc gia Hồi giáo”, tổ chức Nusra và ngay cả chính phủ . Tuy nhiên, tất cả mọi tổ chức vũ trang tại Syria cũng đều có những vi phạm nhân quyền trầm trọng.

Tất cả những người đã chạy trốn khỏi Chế độ Assad đều có những câu chuyện về tội ác của chế độ này để kể lại. Nhưng người dân hiện đang sống trong những vùng được chính phủ kiểm soát tại Aleppo cũng nói rằng họ là nạn nhân của khủng bố và sự man rợ của các phiến quân. Họ cũng phải trải qua không biết bao nhiêu mất mát và hiện vẫn còn bị đe dọa.

Theo những câu chuyện mà ký giả Oborne nghe được từ những người hiện đang sống trong những vùng được chính phủ kiểm soát,  đầu năm 2012, tức thời điểm cuộc chiến nội chiến bùng nổ tại Thủ đô Damascus, giới doanh nghiệp tại Aleppo cho biết họ là mục tiêu của hàng loạt các cuộc ám sát. Các lãnh tụ chính trị và tôn giáo nói rằng họ bị đe dọa giết chết hoặc tra tấn nếu họ không đứng về phía những người nổi loạn. Ngày 5 tháng 7 năm đó, một đoàn công voa thuộc một nhóm Hồi giáo cực đoan đã từng ca ngợi tổ chức khủng bố Nusra đã tràn vào khu phố cổ của Aleppo. Họ đã đốt phá các trạm cảnh sát và dựng lên các rào cản trên đường phố. Chỉ trong vài tuần, nhóm phiến quân này đã chiếm hầu hết thành phố. Lúc đầu người dân tưởng họ là người Syria. Nhưng sau đó, họ mới nhận diện được đây là những chiến binh ngoại quốc xuất phát từ Chechnya, Uzbekistan, Jordan, Saudi, Iraq, Ai Cập. Có người nói rằng đây không phải là một sự thay đổi chế độ mà là một cuộc xâm lăng của người nước ngoài. Họ vào Syria để xóa bỏ xã hội thế tục và xây dựng một chế độ tôn giáo trị. Không mấy chốc các tòa án tôn giáo được thiết lập. Phụ nữ hoặc phải ru rú trong nhà hoặc có ra đường phải trùm đầu. Rượu và thuốc lá bị cấm ngặt. Bất cứ ai, ngay cả những người Hồi giáo thuộc hệ phái Sunni, cũng bị xem là người ngoại đạo nếu không tuân thủ luật lệ mới. Trước đây tại Aleppo, mọi người bất luận thuộc chủng tộc, văn hóa hay tôn giáo nào cũng đều sống với tinh thần khoan nhượng. Các tổ chức chống chính phủ, dù thuộc phe nào, đã xóa bỏ tinh thần ấy. Các cư dân tại những vùng được chính phủ kiểm soát tại Aleppo mà ký giả Oborne đã có dịp trao đổi đều nêu lên câu hỏi: tại sao các nước Tây Phương và Liên minh Phòng thủ Bắc Đại tây dương (NATO) lại đứng về phía những người Hồi giáo cực đoan và khủng bố? 

Với hai bộ mặt tương phản nhau, Aleppo đã trở thành biểu tượng của một đất nước bị xâu xé vì nội chiến do một chế độ độc tài và các tổ chức Hồi giáo cực đoan tạo ra.

(theo http://www.middleeasteye.net/essays/journey-aleppo-how-war-ripped-syrias-biggest-city-apart)