Papua New Guinea và nạn bạo hành đối với phụ nữ

16.10.15

Một trong những vấn đề trầm trọng nhất hiện nay tại Papua New Guinea, cựu thuộc địa của Úc Đại Lợi, là tệ nạn ma thuật. Một cách chính xác hơn, nhiều phụ nữ bị sát hại vì bị tố cáo là phù thủy. Thật ra, đây không chỉ đơn giản là vấn đề ma thuật hay phù thủy. Đàng sau vấn đề này là nạn bạo hành đối với phụ nữ, việc lấn chiếm đất đai và ngay cả mức phát triển nhanh chóng của quốc gia hải đảo này.

Trong một thông cáo báo chí được cho công bố ngày 26 tháng 5 vừa qua, Tổ chức Ân xá Quốc tế đã kêu gọi chính phủ Papua New Guinea hãy nỗ lực hơn trong việc bảo vệ phụ nữ sau khi một phụ nữ tên là Migila bị một nhóm đàn ông chém chết. Hai phụ nữ khác cũng bị đe dọa, nhưng đã kịp trốn thoát. Cả ba người phụ nữ này, cùng với con cái họ, đã bị tố cáo “làm phù thủy”.

Mục sư Anton Lutz, một nhà truyền giáo Tin Lành làm việc lâu năm tại Papua New Guinea, đã từng đứng ra tranh đấu cho quyền được sở hữu đất đai của người dân. Ông đã thu thập tài liệu liên quan đến những vụ tấn công nhắm vào phụ nữ. Nói với phóng viên của hãng thông tấn AAP của Úc Đại Lợi, mục sư Lutz cho biết những kẻ sát nhân tin rằng người phụ nữ bị giết chết là một “Sanguma”, tức một mụ phù thủy. Bà ta bị tố cáo đã gây ra nhiều cái chết và mang lại bất hạnh cho thế giới. Một chứng nhân trong vụ hành quyết người phụ nữ nghe một tên sát nhân nói: “Xin lỗi bà chị. Nhưng hôm nay là ngày chị phải chết”.

Cái chết của bà Mifila là điều rất thường xảy ra. Những vụ tấn công, phần lớn nhắm vào những phụ nữ vô phương tự vệ, dựa vào những cáo buộc về hoạt động phù thủy.

Dân số hiện nay của Papua New Guinea là 7.3 triệu người, với trên 850 ngôn ngữ, văn hóa và phong tục khác nhau. 80 phần trăm dân số vẫn còn sống ở thôn quê và vùng hẻo lánh. Tình trạng đi lại khó khăn khiến cho việc thực thi công lý rất khó khăn.

Mặc dù đất nước có được hiện đại hóa, những vụ tấn công nhắm vào phụ nữ, ngay cả những hành động man rợ, vẫn tiếp tục gia tăng. Chính phủ đã đưa ra một số biện pháp để chận đứng tệ trạng này. Một trong những biện pháp đó là bãi bỏ Luật Chống Phù thủy có từ năm 1971.

Vấn đề ma thuật và phù thủy tại Papua New Guinea được thế giới chú ý tới vào năm 2013 sau khi một thước phim về việc thiêu sống một thiếu nữ 20 tuổi tên là Kepari Lanieta được phát tán đi khắp nơi. Ngay cả trong nước dân chúng cũng tỏ ra ghê tởm và phẫn nộ.

Không đầy 2 tháng sau vụ thiêu sống nói trên, bà Helen Rumbali, chủ tịch của hiệp hội có tên là “Liên Đoàn Phụ Nữ Miền Nam Bougainville” lại bị tra tấn và chặt đầu. Mặc dù thật đáng ghê tởm, những vụ giết người như thế lại rất thường xảy ra. Theo ước tính của Liên Hiệp Quốc, những vụ tấn công như thế xảy ra hàng tuần. Chính phủ Papua New Guinea cũng nhìn nhận  rằng có tới 150 người bị giết chết như thế mỗi năm chỉ trong một trong số 20 tỉnh trên toàn quốc. Tất cả những người bị giết chết đều bị tố cáo hành nghề phù thủy. Những vụ hành quyết ngày càng có tính man rợ hơn. Trước kia, nạn nhân chỉ bị xô xuống một vực thẳm. Nay họ có thể bị tra tấn bằng những thanh sắt nung đỏ dí vào bộ phận sinh dục trước khi bị mang ra thiêu sống và để cho chết từ từ. Ngày nay, ngay cả những thanh niên thất nghiệp và không hề có bất cứ niềm tin nào vào chuyện ma thuật cũng tham gia vào việc tấn công và giết người như thế. Hiện nay tỷ lệ thất nghiệp tại Papua New Guinea rất cao và mặc dù kỹ nghệ khí đốt đang phát triển nhanh, các tệ đoan cuồng tín vẫn còn ăn sâu trong người dân.

Thủ tướng Papua New Guinea, ông Peter O’Neill đã có lần nói rằng “thật là điều đáng lên án khi phụ nữ, người già và những thành phần yếu kém trong xã hội, lại bị tấn công và tố cáo vì những hành vi ma thuật mà họ không hề biết tới”

“Luật chống phù thủy” (Sorcery Act) được Chính phủ Papua New Guinea ban hành năm 1971. Luật này cho phép tấn công những người bị nghi ngờ có hành động phù thủy hay ma thuật. Các tổ chức quốc tế và địa phương hoạt động trong lãnh vực này hay trong những vấn đề liên quan đến việc bạo hành đối với phụ nữ, đã hoan nghênh quyết định của chính phủ nước này bãi bỏ luật chống phù thủy hồi năm 2013. Một bản phúc trình về vấn đề này được Liên Hiệp Quốc cho công bố trong năm đó nói rằng những vụ tấn công dựa trên những cáo buộc về hoạt động phù thủy có thể được xếp vào loại hành vi như tra tấn hoặc khước từ công lý. Bản phúc trình cũng viết rằng mặc dù Chính phủ Papua New Guinea không thể bị qui trách cho những hành động của cá nhân, nhưng chính phủ nước này vẫn phải chịu trách nhiệm vì không chịu ngăn cản, điều tra, truy tố hoặc đền bù cho những thiệt hại do những cuộc tấn công như thế gây ra.

Nói chung, tại Papua New Guinea, phụ nữ không có thân nhân nam giới như anh em hoặc con trai bên cạnh hoặc góa chồng nhưng vẫn còn sống trong làng của người chồng quá cố thường dễ trở thành nạn nhân của những vụ tấn công. Theo bản phúc trình của một báo cáo viên đặc biệt của Liên Hiệp Quốc, phụ nữ là những người đầu tiên bị buộc tội khi xảy ra một cái chết bí ẩn hoặc một sự rủi ro nào đó trong gia đình hay làng mạc. Chính vì vậy mà người phụ nữ luôn lo sợ bị tố cáo hành nghề phù thủy.

Tuy nhiên, lý do khiến người phụ nữ Papua New Guinea dễ bị tố cáo làm phù thủy không chỉ là não trạng trọng nam khinh nữ mà còn là tiền bạc. Chẳng khác nào thời có tòa Điều tra Tôn giáo (Inquisition) tại Tây Ban Nha, các “phù thủy” tại Papua New Guinea bị tấn công chỉ vì những vụ tranh giành tài sản. Theo một cuộc nghiên cứu của tổ chức từ thiện Oxfam của Anh Quốc, tại Papua New Guinea, cứ 3 vụ tố cáo về phù thủy thì có 2 vụ liên quan đến việc tranh giành tài sản. Các vụ tố cáo được sử dụng như một phương thế để chiếm đoạt tài sản như đất đai, nhà cửa hoặc cơ sở kinh doanh của người bị tố cáo. Tại những vùng xa xôi hẻo lánh, thủ tục khiếu kiện lại phức tạp. Nhiều nạn nhân đành bỏ cuộc hoặc tìm cách giải quyết bên ngoài tòa án.

Theo các nhà nghiên cứu, một phần của tệ nạn “tố cáo phù thủy” tại Papua New Guinea xuất phát từ tình trạng y tế và giáo dục thấp kém. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tuổi thọ trung bình của nam giới tại nước này chỉ có khoảng 60 tuổi, nghĩa là 20 năm thấp hơn so với nam giới tại các nước phát triển.

Những nguyên nhân chính dẫn đến tử vong tại nước này chỉ là những căn bệnh có thể phòng ngừa được như sốt rét và lao.

Tỷ lệ tử vong và bệnh tật cao là hậu quả của sự dốt nát và thiếu hiểu biết. Theo Quỹ Nhi Đồng Quốc Tế của Liên Hiệp Quốc, chỉ có 8 phần trăm trẻ con Papua New Guinea học tới bậc Trung Học.

Nằm ở phía Bắc Úc Đại Lợi, với diện tích 462.840 cây số vuông,  Papua New Guinea đã được Úc trao trả độc lập vào năm 1949. Nhờ tài nguyên thiên nhiên phong phú, nhất  khoáng sản và khí đốt, vào năm 2011, Papua New Guinea được xếp vào hàng thứ 6 trong danh sách những quốc gia có sự tăng trưởng kinh tế nhanh nhất thế giới. Vàng, dầu thô và đồng chiếm đến 72 phần trăm kim ngạch xuất cảng. Trong những năm vừa qua, việc sản xuất dầu dừa cũng gia tăng. Đây là sản phẩm nông nghiệp xuất cảng chính của Papua New Guinea. Ngoài ra,  cà phê, ca cao, trà, cao su cũng đóng góp nhiều cho tổng sản lượng quốc gia.

Năm 2006, vì tình trạng kinh tế và xã hội trì trệ, cơ quan có tên là “Chương trình Phát triển” của Liên Hiệp Quốc đã rút tên Papua New Guinea ra khỏi danh sách các nước đang phát triển và đưa vào số những nước kém phát triển nhất. Tuy nhiên, cuối năm 2008,  Quỹ Tiền Tế Quốc Tế lại nhìn nhận rằng nước này đã đạt được một nền kinh tế vĩ mô ổn định. Thật vậy, năm 2007, Papua New Guinea đã có được một thập niên tăng trưởng kinh tế  trên 6 phần trăm, ngay cả trong thời kỳ suy trầm kinh tế toàn cầu trong 2 năm 2008 và 2009. Năm 2011, tổng sản lượng quốc gia của nước này tăng 8.9 phần trăm. Năm 2012, theo Ngân hàng Phát triển Á Châu, mức tăng trưởng kinh tế lại lên đến 9.2 phần trăm. Sở dĩ Papua New Guinea đạt được mức tăng trưởng kinh tế nhanh như thế là nhờ giá thương phẩm gia tăng. Kể từ năm 2009, kinh tế Papua New Guinea lại càng khởi sắc hơn khi mỏ khí đốt tự nhiên ở thể lỏng (LNG: Liquefied Natural Gas) được khám phá.

Cuối năm 2014, Công ty dầu khí ExxonMobil đã bắt đầu khai thác và xuất cảng sang Trung Quốc, Nhật Bản, Nam Hàn và một số nước Á Châu khác. Công ty “Oil Search” của Papua New Guinea cũng hợp tác với ExxonMobil với 29 phần trăm cổ phần.

Một số công ty ngoại quốc khác như Total S.A của Pháp, InterOil của Mỹ cũng đã đầu tư khai thác dầu khí của Papua New Guinea. Công ty Royal Dutch Shell của Anh và Hòa Lan cũng tỏ ý muốn đầu tư vào việc khai thác và xuất cảng khí đốt của Papua New Guinea.

Với triển vọng trên đây, Ngân Sách được Chính phủ Papua New Guinea công bố dạo tháng 11 năm vừa qua dự đoán kinh tế nước này sẽ tăng 15.5 phần trăm. Riêng Ngân hàng Phát triển Á Châu lại dự báo rằng trong năm 2015 này, tổng sản lượng quốc gia của Papua New Guinea sẽ tăng 21 phần trăm, nghĩa là thêm 6 phần trăm so với năm ngoái. Còn báo The Economist, trong số ra hồi tháng trước, tiên đoán rằng trong năm nay nước này sẽ đạt mức phát triển nhanh nhất thế giới.

Thật ra trên đây chỉ là những dự báo. Ông Paul Flanagan, người đã từng là cố vấn của chính phủ Papua New Guinea, nói rằng nước này cần phải thích ứng với việc giá dầu giảm đến 35 phần trăm để tránh rơi vào khủng hoảng. Ngoài ra, cũng theo ông Flanagan, các chính sách tài chính và tiền tệ yếu kém của Chính phủ Papua New Guinea cũng làm giảm đi những phúc lợi mà dự án khai thác khí lỏng LNG có thể mang lại.

Viễn tượng của một nền kinh tế phát triển mạnh xem ra khó đến trong một nền dân chủ còn non nớt và tình hình chính trị luôn bất ổn. Tình trạng này đã khiến cho Papua New Guinea thường bị xếp vào danh sách những nơi có bạo động tồi tệ nhất trên thế giới, nhất là bạo động về giới tính. Theo thống kê, có đến hơn 40 phần trăm đàn ông tại đảo Bougainville bị tố cáo có hành động hãm hiếp đối với phụ nữ. Trong số này có đến 14 phần trăm tham gia hãm hiếp tập thể. Theo Quỹ Nhi Đồng Quốc Tế, một nửa nạn nhân của hãm hiếp chưa đến 15 tuổi và ngay cả dưới 7 tuổi.

Trong một đất nước đầy bạo động như thế, nhất là đối với những thành phần yếu kém dễ bị tổn thương nhất, chính phủ Úc Đại Lợi đã mang tiếng là vô nhân đạo khi đẩy người tầm trú vào trại giam giữ tại đảo Nauru của Papua New Guinea.