Bangladesh và Hồi giáo cực đoan

23.10.15

Vào buổi trưa ngày thứ Sáu 7 tháng 8 vừa qua, Niladry Chattopadhya đang ở trong căn phòng thuê của mình tại thủ đô Dhaka thì có một tiếng gõ cửa. Chattopadhya là một nhà báo mạng và hiện đang là tổng thư ký của một tổ chức có tên là “Hiệp hội Khoa học và Duy lý Bangladesh” (Bangladesh Science and Rationalist Association). Tổ chức này qui tụ khoảng một ngàn người trẻ có đầu óc cởi mở. Họ dùng một tiệm buôn ở Dhaka làm văn phòng và thư viện. Tại đây, các thành viên của tổ chức thường gặp nhau để đọc và thảo luận về những cuốn sách của một số tác giả như Richard Dawkins, một nhà sinh vật học Anh theo chủ nghĩa vô thần và Taslima Nasreen, một nữ bác sĩ Bangladesh. Vì các tác phẩm trong đó bà trình bày quan điểm chống tôn giáo của mình, bà Nasreen đã phải bỏ nước ra đi từ năm 1994.

Là một người vô thần, Chattopadhya cũng đã viết nhiều bài chống lại chủ nghĩa tôn giáo cực đoan và kêu gọi xây dựng nhà nước thế tục tại Bangladesh.

Giành được độc lập vào năm 1971, Bangladesh là một nước Nam Á giáp giới với Ấn Độ về phía nam. Với 160 triệu dân, Bangladesh được xem như một trong những quốc gia có mật độ dân số cao nhất thế giới. 90 phần trăm người dân nước này theo Hồi giáo.

Ngày thứ sáu hôm đó, Chattopadhya, người thường ký tên với bút hiệu Niloy Neel, đang làm việc trong phòng ngủ của mình. Khi có tiếng gõ cửa, vợ anh, chị Moni, đã hỏi danh tánh người khách không được mời. Từ bên ngoài, có tiếng trả lời của một người thanh niên tự xưng là một nhân viên được người chủ nhà phái đến để xem xét căn phòng do vợ chồng Chattopadhya đang thuê. Trong khi đi rảo qua hai căn phòng, người thanh niên không rời mắt khỏi Chattopadhya. Sau đó, người thanh niên đi vào nhà bếp và dùng điện thoại cầm tay để nhắn gởi điều gì đó. Và mặc dù công tác đã hoàn tất, người thanh niên vẫn không chịu ra khỏi phòng. Khi Chattopadhya lên tiếng yêu cầu anh rời khỏi nhà mình thì có 3 người đàn ông lạ mặt xông vào. Một trong 3 người dùng mã tấu chém xối xả vào người Chattopadhya.

Nhà báo mạng vô thần 27 tuổi này đã chết tại chỗ. Anh là nạn nhân thứ tư của một cuộc tấn công tàn bạo như thế trong năm nay và nạn nhân mới nhất của cuộc đụng độ đầy bạo động giữa các lực lượng Hồi giáo cực đoan và những người theo chủ trương xây dựng một quốc gia Bangladesh thế tục như những nhà lập quốc đã đề ra hồi năm 1971.

Câu chuyện bắt đầu từ năm 1947, khi Thực dân Anh rời bỏ Ấn Độ. Từ những nét phác thảo vội vàng của một luật sư Anh, hai nước độc lập là Ấn Độ và Pakistan đã được khai sinh. Riêng Pakistan với tuyệt đại đa số dân theo Hồi giáo lại gồm  2 phần, tức Tây Hồi và Đông Hồi, bị chia cách bởi Ấn Độ. Dân số Đông Hồi thuộc sắc dân Bengali, trong khi Tây Hồi hay còn gọi là Pakistan gồm đa số dân thuộc  sắc tộc Punjab. Mối giây liên kết lỏng lẻo giữa hai phần đất của cùng một nước theo cùng một tôn giáo này đã dẫn đến những cuộc xung đột đẫm máu. Lý do tạo ra những cuộc xung đột là bởi người Bengali ở Đông Hồi luôn bị đối xử như công dân hạng hai; quyền lợi kinh tế, văn hóa và ngay cả ngôn ngữ của họ cũng bị Tây Hồi xem thường. Được sự hậu thuẫn của Ấn Độ, Đông Hồi đã nổi dậy đánh đuổi các lực lượng của Tây Hồi Pakistan và thành lập quốc gia Bangladesh.

Tuy nhiên, nền độc lập mà Bangladesh đã giành được vẫn còn mong manh. Một số thành phần ở miền đông nước này vẫn tiếp tục chống lại việc ly khai với Tây Hồi Pakistan. Đối với nhóm người này, tôn giáo mới là yếu tố chính làm nên dân tộc tính. Họ chống lại độc lập và dĩ nhiên cũng chống lại cả tinh thần thế tục mà các nhà lập quốc đã đề ra hồi năm 1971.

Sau 4 thập niên rưỡi, những căng thẳng giữa những thành phần cực đoan này và những người có chủ trương thế tục hóa quốc gia vẫn tiếp tục cày xéo Bangladesh. Chỉ vài giờ sau khi nhà báo mạng vô thần Chattopadhya bị thảm sát, một tổ chức cực đoan có tên là Ansar al-Islam đã nhận trách nhiệm về hành động sát nhân này. Tổ chức này tự nhận là một chi nhánh của tổ chức khủng bố al-Qaeda tại Ấn Độ. Trên các trang mạng xã hội, họ tung ra những lời đe dọa với lời lẽ như: “Nếu bạn muốn chủ trương tự do ngôn luận vô giới hạn, bạn hãy mở rộng lồng ngực cho những chiếc mã tấu tự do”.

Dạo cuối tháng 9 vừa qua, trang mạng có liên hệ với “Quốc gia Hồi giáo” đã nhận trách nhiệm về việc sát hại ông Cesare Tavella, một người Ý làm việc cho một tổ chức viện trợ có trụ sở tại Dhaka. Vài ngày sau đó, một người đàn ông Nhật Bản 66 tuổi tên là Kunio Hoshi cũng đã bị bắn chết khi đang ngồi trên một chiếc xe kéo. Rồi đầu tháng 10 vừa qua, một vị mục sư người Bangladesh 52 tuổi tên là Luke Sarkar cũng bị một nhóm ba người cầm dao cắt cổ, nhưng được may mắn thoát chết.

Thật ra, hiện nay Chính phủ Bangladesh vẫn chưa có đủ bằng chứng để kết luận liệu những tên sát nhân có liên hệ với các tổ chức khủng bố al-Qaeda và “Quốc gia Hồi giáo” không. Tuy nhiên, nếu hiện nay “Quốc gia Hồi giáo” đang muốn vươn dài cánh tay ra khỏi Trung Đông và al-Qaeda đang tìm cách tái tổ chức tại Đông Á, thì Bangladesh có thể là mảnh đất phì nhiêu để vun trồng các lực lượng cực đoan. Năm vừa qua, cảnh sát Bangladesh đã bắt giữ 15 người bị tình nghi có liên hệ với “Quốc gia Hồi giáo”.

Dạo tháng 2 năm vừa qua, người ta đã tìm thấy thi thể của một nhà báo mạng khác tên là Ahmed Rajib trên một trong những con đông nghẹt người ở thủ đô Dhaka. Cũng như Chattopadhya, Rajib đã viết bài chống lại chủ nghĩa tôn giáo cực đoan. Tháng 2 vừa qua, Avijit Roy, một nhà báo mạng Bangladesh có quốc tịch Mỹ, cũng đã bị một nhóm người dùng mã tấu chém đến chết. Ông Roy cũng là một người nổi tiếng có những bài viết phê bình tôn giáo. Trong bài viết có tựa đề “Vi khuẩn của Niềm Tin”, được cho phổ biến tại Hoa Kỳ sau khi ông qua đời, ông Roy viết rằng “chủ nghĩa khủng bố dựa trên niềm tin tôn giáo cũng giống như vi khuẩn: nếu được phép lây lan, chúng sẽ tàn phá xã hội chẳng khác nào một cơn dịch bệnh”. Nhận định về cuộc khủng bố tại Hoa Kỳ ngày 11 tháng 9 năm 2001, ông Roy cho rằng chính niềm tin tôn giáo đã khiến cho Mohamed Atta và 18 người khác tin rằng cuộc tắm máu mà họ đã gây ra cho người khác không chỉ là một hành động luân lý mà còn là một nghĩa vụ thiêng liêng.

Một tháng sau khi ông Roy bị sát hại, một nhà báo mạng khác tên là Washiqur Rahman cũng đã bị chém chết tại Dhaka. Sau đó, vào khoảng tháng 5, những kẻ sát nhân có đeo mặt nạ và cầm mã tấu đã hạ sát một nhà báo mạng khác tên là Ananta Bijoy Das tại thành phố Sylhet, miền Đông Bắc Bangladesh. Người cha của nạn nhân nói rằng ông đã đoán trước số phận của con mình, nhưng ông không bao giờ nghĩ rằng con mình lại bị sát hại một cách man rợ như thế.

Tất cả những nhà báo mạng bị giết chết bằng mã tấu trên đây đều tham gia vào một phong trào có tên là Shagbag. Nhiều thành viên trong phong trào này là những người Hồi giáo thuần thành. Nhưng họ chống lại chủ nghĩa cực đoan và mong muốn xây dựng một nước Bangladesh thế tục.

Các nhà báo mạng, các ký giả và các nhà phân tích nói rằng đáp lại hoạt động của phong trào Shahbag, những người có chủ trương Hồi giáo hóa Bangladesh tung ra chiến dịch qua đó họ tố cáo tất cả những thành viên của phong trào là người vô thần và chống Hồi giáo. Mục đích của chiến dịch là tố cáo trước công luận rằng phong trào này không chỉ chống lại chủ nghĩa cực đoan, mà còn bài xích niềm tin tôn giáo của đại đa số người Hồi giáo Bangladesh. Dạo tháng Tư vừa qua, hàng chục ngàn người Bangladesh đã xuống đường hô to những khẩu hiệu như: “Allah vĩ đại. Hãy treo cổ những tên làm báo mạng vô thần”.

Mặc dù đeo đuổi chủ trương tục hóa nhà nước Bangladesh và đã có những biện pháp nghiêm nhặt chống lại các nhóm Hồi giáo cực đoan, thủ tướng nước này bà Sheikh Hasina vẫn cảnh cáo nhóm các nhà báo mạng và những người tự xưng là vô thần. Bà nói: “Cá nhân tôi không chấp nhận điều đó. Bạn cần phải có niềm tin tôn giáo. Còn nếu bạn nghĩ rằng bạn không có tôn giáo, đó là chuyện cá nhân của bạn...Nhưng bạn không có quyền viết hay nói chống lại bất cứ tôn giáo nào”.

Dĩ nhiên, lập trường trên đây của Thủ tướng Hasina rất được những người có chủ trương Hồi giáo hóa Bangladesh tán thành. Bà Hasina là con gái của ông Sheikh Mujibur Rahman, thủ tướng và tổng thống đầu tiên của Bangladesh. Ông Rahman và Liên Minh Awami của ông đã có công trong việc xây dựng Bangladesh thành một cộng hòa thế tục sau khi nước này giành được độc lập. Nhưng ông đã bị sát hại trong một cuộc đảo chính hồi năm 1975. Quân đảo chính đã tấn công vào tư gia của ông và giết hết mọi người trong nhà trừ hai cô con gái là Rehana và Hasina đang ở nước ngoài.

Sau khi ông Rahman bị thảm sát, Bangladesh trải qua nhiều cuộc đảo chính và chỉnh lý. Song song với tình hình bất ổn ấy, phong trào phục hồi các lực lượng tôn giáo phát sinh và ngày càng xa rời với lý tưởng thế tục được các nhà lập quốc đề ra sau khi giành được độc lập. Kể từ đầu thập niên 1990 đến nay, Liên Minh Awami của bà Hasina đã cùng với Đảng Quốc Gia Bangladesh thay phiên nhau cai trị đất nước. Trong khi Liên Mihh Awami theo đuổi việc xây dựng một nhà nước thế tục thì Đảng Quốc gia Bangladesh lại tìm cách liên minh với Đảng Hồi giáo Jamaat-e-Islami. Đảng này luôn chống lại việc ly khai với Pakistan. Nhiều lãnh tụ của Đảng này vướng vào một số tội ác chiến tranh.

Mặc dù truy tố những thành phần có chủ trương hồi giáo hóa Bangladesh, chính phủ của Thủ tướng Hasina lại không dung tha các nhà báo mạng và văn sĩ…Chính các nhóm có chủ trương Hồi giáo hóa Bangladesh đã nộp cho chính phủ danh sách các nhà báo mạng và văn sĩ mà họ cho là có hoạt động chống phá Hồi giáo và tôn giáo nói chung. Chỉ cần bị tố cáo có hành vi nhục mạ tôn giáo cũng đủ để bị giam giữ. Chính phủ hành động như thế vì sợ mất lá phiếu của các cử tri bảo thủ.

Đây là điều đáng lo ngại cho giới làm báo mạng tại Bangladesh. Một tuần sau khi Chattopadhya bị sát hại, một nhà báo mạng khác mà tuần báo Time đặt tên là “Jebtik” đang ở nhà với mẹ và 2 đứa con gái nhỏ thì chuông điện thoại reo. Nhân viên bảo vệ chung cư gọi lên cho biết có 3 người muốn gặp để quyên góp cho các trường Hồi giáo. Mặc dù nhân viên bảo vệ từ chối không cho gặp, nhưng 3 người đàn ông này vẫn không chịu đi. Mẹ của Jebtik lo sợ cho con trai mình, vì tên của anh chỉ đứng sau Chattopadhya trong danh sách các nhà báo mạng. Có lẽ những người đàn ông chỉ đứng nán lại vì trời mưa. Nhưng thời gian đó cũng đủ để làm cho Jebtik và gia đình anh đứng tim. Anh nói với tạp chí Time: “Cuộc sống của chúng tôi (những nhà báo mạng) tại Bangladesh hiện nay là như thế”.

(theo Kikhil Kumar, “Fatal Speech”, Tạp chí Time số ra 26/10/2015)