Đơn giản như một nụ cười

Chu Thập

29.5.15

Tối Thứ Năm tuần trước 21/5/15 vừa qua, tại Sydney, nhân Liên Hoan các Nhà Văn (Writers’ Festival), đã diễn ra một cuộc thảo luận với một chủ đề nghe hơi lạ tai “How to live?” (Phải sống làm sao?) Cuộc hội thảo đã qui tụ nhiều văn sĩ và giáo sư đại học.

Tôi cứ thắc mắc: các chuyên gia và các nhà tư tưởng cứ làm cho cuộc sống trở nên phức tạp. Sống thì ai mà chả sống và biết sống. Cần gì phải suy nghĩ cho rắc rối và nhức đầu!

Đại khái, theo chương trình “The Drum” của Đài truyền hình ABC, trong nhiều cách, thái độ của chúng ta đối với điều được gọi là “một cuộc sống tốt đẹp” được định hình bởi “khoái lạc chủ nghĩa” (hedonism) được kỹ nghệ quảng cáo cũng như các khái niệm về một cuộc sống có ý nghĩa “hà hơi tiếp sức”. Tựu trung, thành tựu dưới nhiều khía cạnh khác nhau trong cuộc sống được xem là yếu tố mang lại hạnh phúc cho con người. Đây chính là trọng tâm của những trao đổi giữa các văn sĩ và giáo sư đại học trong cuộc hội thảo nói trên.

Nhưng Giáo sư Hugh Mackay, một nhà nghiên cứu xã hội và tác giả của cuốn sách “The Art of Belonging” (Nghệ thuật sống hài hòa) khẳng định rằng chính ý thức cộng đồng, cuộc sống phục vụ và yêu thương mới mang lại ý nghĩa cho cuộc sống. Ý thức hay không, có lẽ Giáo sư Mackay đã phản ảnh phần nào cách suy nghĩ của một triết gia người Đức nổi tiếng ở Thế kỷ 18 là Immanuel Kant. Thực vậy, triết gia này cho rằng con người có sống một “cuộc sống tốt đẹp” hay không là tùy theo người đó có sống theo luật luân lý không, nghĩa là có thi hành bổn phận của mình không. Nói cách khác, theo Triết gia Kant, chiều theo các đam mê và dục vọng là tự thỏa mãn và như vậy không nên được đề cao về mặt luân lý.

Nhưng trong khi tác giả Mackay chỉ nhấn mạnh đến cộng đồng và tinh thần phục vụ thì Triết gia Kant lại nêu cao nghĩa vụ đối với người khác cũng như đối với bản thân. Ở đây, có lẽ người Việt Nam nào cũng đồng ý với triết gia Kant khi trích dẫn lời khuyên dạy của ông bà tổ tiên “Thương người như thể thương thân”. Không thể thật sự yêu thương người khác nếu không yêu thương chính bản thân. Cả hai bổn phận đều tương hợp với nhau. Yêu người cũng là yêu mình và ngược lại.

Góp mặt trong cuộc hội thảo “Phải sống làm sao?” Kinh Tế Gia Paul Dolan, tác giả của cuốn sách “Happiness by Design” (Hạnh phúc do được Thiết định) và hiện đang làm cố vấn cho  Chính phủ Anh về vấn đề phúc lợi, cho rằng con người không chỉ tìm thấy ý nghĩa của cuộc sống khi nằm chờ chết trên giường bệnh. Ý nghĩa của cuộc sống được quyết định bởi từng phút giây trong đó con người cảm thấy thỏa mãn và hưng phấn. Theo Kinh Tế Gia Dolan, hạnh phúc được quyết định bởi những gì chúng ta quan tâm tới và tìm thấy mục đích và thỏa mãn trong đó.

Dưới cái nhìn của một chuyên gia về kinh tế, dĩ nhiên ông đề nghị cần phải không ngừng cải thiện các cơ cấu kinh tế và xã hội để tạo những điều kiện khách quan giúp cho ngày càng có nhiều người được sống hạnh phúc hơn. Tuy nhiên, theo ông, hạnh phúc cũng hoàn toàn là chuyện riêng tư của từng cá nhân: chỉ có mỗi cá nhân mới quyết định sống hạnh phúc hay không mà thôi.

Các giáo sư và chuyên gia thường thích dùng những “chữ bự” để nói về những chuyện vốn rất đơn giản trong cuộc sống. Hạnh phúc là một trong những chuyện đơn giản ấy. Đơn giản đến độ chẳng có bậc thông thái nào có thể mang lại cho tôi một định nghĩa thỏa đáng và dứt khoát về hạnh phúc. Nhưng nó cũng đơn giản đến độ, sang giàu hay nghèo cùng, thông thái hay thất học, nổi tiếng hay chẳng được ai biết tới...ai cũng có thể cảm thấy thế nào là hạnh phúc và mức độ hạnh phúc lại chẳng tùy thuộc vào bất cứ yếu tố khách quan nào cả. Nhiều người suy nghĩ một cách đơn giản rằng ngoại cảnh như người thân, bạn bè, của cải, các tiện nghi vật chất mới mang lại hạnh phúc cho nên họ cố gắng tạo ra, cải thiện hoặc duy trì những điều kiện khách quan ấy. Dĩ nhiên, một cuộc sống với những điều kiện vật chất tối thiểu, những quan hệ xã hội tốt đẹp và hài hòa có thể giúp con người cảm nhận được hạnh phúc hơn là bất hạnh và khổ đau. Tuy nhiên, hạnh phúc đích thực lại tùy thuộc ở cái tâm của mỗi người hơn là hoàn cảnh khách quan. Các bậc chân tu luôn chứng minh cho chúng ta điều đó. Họ có thể hạnh phúc mà không lệ thuộc vào những điều kiện vật chất.

Tôi thường nghĩ đến hai bậc chân tu đích thực và nổi bật của thời đại là Đức Đạt Lai Lạt Ma, nhà lãnh đạo tinh thần của Tây Tạng và Đức Phanxicô, nhà lãnh đạo của Giáo hội Công giáo La Mã. Hai vị không cần phải dài dòng để “giảng” về cuộc sống hạnh phúc. Hai vị cũng chẳng cần phải mất giờ để lòng vòng trong những giáo lý cao siêu của tôn giáo của mình. Nhưng tôi tin chắc rằng chỉ cần nhìn vào nụ cười của hai vị, ai cũng cảm nhận được rằng đây là những con người hạnh phúc, thế nào là hạnh phúc và phải sống như thế nào mới hạnh phúc. Cứ nhìn nụ cười đơn sơ, chân thực của Đức Đại Lai Lạt Ma, tôi tin rằng con người đã từng trải qua không biết bao nhiêu đau khổ này, thực sự là một con người hạnh phúc và mới có thể nói cho tôi hiểu được thế nào là hạnh phúc đích thực.

Riêng  Đức Phanxicô mới đây đã tóm tắt  chìa khóa của hạnh phúc trong những công thức lịch sự rất đơn giản của cuộc sống. Trong cuộc gặp gỡ với khách hành hương tại Roma hôm Thứ Tư tuần trước 20 tháng 5 vừa qua,  nhà lãnh đạo của Giáo hội Công giáo đã khẳng định rằng “xin vui lòng, cám ơn và xin lỗi” là ba tiếng mà người ta nên viết ở cửa nhà của mỗi gia đình, vì đó là chìa khóa để sống đẹp và sống an hòa cả bên trong lẫn bên ngoài gia đình. Đức Phanxicô nhắn nhủ khách hành hương rằng những tiếng trên đây “chứa đựng một sức mạnh lớn lao có thể bảo vệ gia đình trước hàng ngàn khó khăn và thử thách. Trái lại, khi thiếu chúng, những vết rạn nứt sẽ mở ra và có thể dẫn đến sự sụp đổ”.

Nhà lãnh đạo của Giáo hội Công giáo giải thích về công thức lịch sự “xin vui lòng”: “Để đi vào cuộc sống của người khác, ngay cả người đó là thành phần của cuộc sống của chúng ta, chúng ta cũng cần phải có thái độ tế nhị để không làm phiền hà, mà tái tạo lòng tin và sự tôn trọng”. Theo Đức Phanxicô, tình yêu càng thân mật và thâm sau càng đòi hỏi phải tôn trọng tự do của người khác và phải chờ đợi người khác mở cửa tâm hồn của mình”. Điều này có thể gom trong câu tục ngữ: “Vợ chồng tương kính như tân”.

Đề cập đến hai tiếng “cám ơn”, ngài ghi nhận rằng thế giới ngày càng tiến đến một nền văn minh của những tư cách nghèo nàn và những lời nói khó nghe...Lịch sự và khả năng “cám ơn” bị xem như một dấu hiệu của sự yếu kém. Nhưng ngài cho rằng phẩm giá của con người và công bằng xã hội đều xuất phát từ hai tiếng ấy.

Cuối cùng, về hai tiếng “xin lỗi”, ngài nói rằng nếu không có hai tiếng này thì những “vết rạn nứt nhỏ sẽ lớn thêm để cuối cùng trở thành những rãnh sâu”. Theo Đức Phanxicô, nhìn nhận những sai lỗi của mình và cố gắng tái lập những gì đã bị đánh mất như sự tôn trọng, lòng thành thật, tình yêu thương sẽ giúp cho con người đáng được tha thứ. Ngài nói: “Nếu chúng ta không biết “xin lỗi” thì điều đó có nghĩa là chúng ta cũng chẳng biết tha thứ. Mà đã không biết tha thứ thì làm sao có được cái tâm an bình và cảm nhận được niềm vui và hạnh phúc đích thực.

Nghe những lời trên đây và nhìn nụ cười nhân hậu của ngài, tôi cảm nhận được thế nào là hạnh phúc đích thực. Nói chung, các bậc chân tu trước hết là những con người hạnh phúc và họ hạnh phúc vì luôn biết cười, một dấu chỉ của hạnh phúc và cảm thông. Cười với cuộc sống và nhứt là cười với khác. Nhìn những con người như thế cười, mọi thứ khí giới trong con người tôi, dù có hiểm độc đến đâu, cũng đều được buông xuống ngay.

Dĩ nhiên, cười cũng có 36 kiểu cười. Có những nụ cười mà tôi chỉ có thể gọi là cười đểu mà thôi. Có những nụ cười bí hiểm và ngay cả nham hiểm nữa, khi chúng không thực sự là biểu hiện của an hòa, nhân ái, từ tâm. Trong điển tích xưa, người ta hay nhắc đến nụ cười của nàng Bao Tự, thời nhà Chu (vào khoảng thế kỷ thứ 8 trước Công Nguyên). Trong lịch sử của Đế quốc La Mã, người ta cũng nói đến nụ cười độc ác của bạo chúa Nero khi cho đốt kinh thành La Mã.

Tôi không biết hậu thế có nhắc đến nụ cười “Mona Lisa” của Chủ tịch Tập Cận Bình không. Tôi vẫn luôn nghi ngờ về nụ cười này. Liệu nụ cười ấy có phải là biểu hiện của thiện chí và an hòa không, khi nhà lãnh đạo của đế quốc cộng sản này trong nước thì chà đạp nhân quyền, coi dân như con kiến hay cỏ cây, bên ngoài thì hung hăng xâm lấn lãnh thổ, lãnh hải của những nước khác bất chấp luật lệ quốc tế và nguy cơ chiến tranh mà hậu quả không lường trước được.

Tôi luôn tin ở sức mạnh của những nụ cười chân thực. Tôi tin rằng nếu tôi cố gắng cười một cách chân thực thì không những người khác vui mà tôi cũng cảm thấy hạnh phúc.  Phần lớn đều nghĩ rằng chúng ta cười vì chúng ta cảm thấy hạnh phúc. Điều ấy đúng. Nhưng điều ngược lại cũng đúng: chúng ta sẽ cảm thấy hạnh phúc khi chúng ta cười.

Theo báo Psychologytoday, mới đây các chuyên gia tâm lý đã làm một cuộc thí nghiệm về hiệu quả của nụ cười. Những người  tham gia cuộc thí nghiệm được cho nhìn một loạt những gương mặt có những cảm xúc khác nhau. Không cần biết những gương mặt đó vui hay buồn, hiền hòa hay hung tợn, những người tham gia cuộc thí nghiệm có thể hoặc cười hoặc nhăn mặt nhíu mày. Kết quả cuộc thí nghiệm cho thấy: khi các tham dự viên cười thì những gương mặt được cho nhìn thấy sẽ “dễ coi” hơn là khi họ nhíu mày, nghĩa là không cười. Ngoài ra, ảnh hưởng của nụ cười trong giây lát này sẽ kéo dài đến cả 4 phút sau đó.

Các chuyên gia giải thích rằng khi chúng ta cười, não bộ của chúng ta sẽ truyền đi thông điệp “Tôi phải hạnh phúc vì một điều gì đó”. Trái lại, khi chúng ta không cười thì não bộ của chúng ta lại truyền lệnh: “Tôi không cần phải hạnh phúc”. Với cuộc thí nghiệm trên đây, các chuyên gia tâm lý cũng cho rằng nụ cười luôn có sức lây lan. Cho dẫu khi không cảm thấy hạnh phúc mà chúng ta vẫn cố gắng cười thì những người xung quanh chúng ta cũng sẽ cười và điều đó nếu không làm cho chúng ta vui thì ít ra cũng giảm bớt một chút căng thẳng và buồn phiền trong chúng ta.

Khi nhìn một thơ nhi cười, chúng ta lắm khi không hiểu được thực sự cảm giác của đứa bé khi nhoẻn miệng cười. Nhưng dù cho có đang nát ruột nát gan, ai trong chúng ta cũng không thể nào không cảm thấy hạnh phúc và cười lại. Hạnh phúc lắm khi cũng “vô nghĩa” nhưng rất có giá trị như nụ cười trẻ thơ.

Hạnh phúc, quả thật đơn giản như một nụ cười.