…Không Chỉ Là Cơm Bánh

                                                                               Chu Thập 5/10/10

Một hôm, thằng bé con người hàng xóm đến gõ cửa xin được rửa chiếc xe đang đậu ngoài trời của tôi. Từ lâu nay, chiếc xe cà tàng lại rỗ chằng rỗ chịt vì mưa đá ít được tôi chăm sóc. Phần vì chiếc xe đã quá “date”, phần vì tiết kiệm từng giọt nước, cho nên tôi cứ bỏ thí cho trời lo; thỉnh thoảng có được một trận mưa thì tốt, không thì cũng chẳng sao.

Tôi thấy hơi bị chạm tự ái khi một thằng bé 7, 8 tuổi muốn dạy cho tôi một bài học về việc phải “bảo trì” các vật dụng. Tôi định nói “sorry” và đóng cửa lại. Nhưng thấy tôi chần chừ, thằng bé liền giải thích rằng nó muốn rửa xe để “quyên tiền”. Nghe đến mấy chữ “quyên tiền” là tôi gật đầu đồng ý ngay.

Mấy đứa trẻ trong khu xóm của tôi thường làm chuyện này. Không có đủ “kỹ năng” để rửa xe như cậu bé con ông hàng xóm thì bọn con gái lại đi bán bánh kẹo. Tôi không phải là dân hảo ngọt, vì sợ bị tiểu đường. Nhưng cứ nghe nói đến “quyên tiền” là tôi liền tháo hầu bao ngay. Những hộp chocolate và bánh ngọt mua của lũ trẻ, tôi cứ giữ như những “kỷ vật” để thỉnh thoảng nhìn ngắm và tự nhắc nhở về những niềm vui nhỏ mình có thể mang lại cho trẻ con.

Lúc nhỏ, tôi không được dạy dỗ để biết “quyên tiền” cho nhà trường hay các tổ chức từ thiện như trẻ con trong xã hội văn minh ngày nay. Nhưng bù lại, tôi đã tự học biết giá trị của lao động. Nếu xét theo tiêu chuẩn của xã hội văn minh ngày nay thì có lẽ cha mẹ tôi đáng phải bị truy tố ra tòa vì tội “cưỡng bách trẻ con lao động”. Nhà tôi đông con. Đứa trẻ nào trong gia đình cũng đều có kinh nghiệm về việc cày cấy và gặt hái. Trước khi người cộng sản mang cái khẩu hiệu “lao động là vinh quang” đi treo ở khắp mọi hang cùng ngỏ hẽm, thì một thằng nhóc như tôi  cũng đã biết được thế nào là “đổ mồ hôi xót con mắt” khi phải “bán lưng cho trời bán mặt cho đất”.

Nhưng dĩ nhiên, tôi không chỉ tốt nghiệp từ mái trường lao động của gia đình, mà còn học được thế nào là lương thiện trong lao động. Thời thái bình cửa thường mở ngỏ, những người nông dân nghèo như cha mẹ tôi lao động vất vả, nhưng không phải rơi vào cái cảnh cướp giựt hay lường gạt nhau. Dối trá, lươn lẹo thì thời nào và ở đâu cũng có, nhưng không hề là luật sống của xã hội khi tôi còn nhỏ. Trẻ con nào mà chẳng biết nói dối, nhưng ít nhứt đây không phải là bài học do thày cô truyền đạt như dưới mái trường xã hội chủ nghĩa.

Tôi còn nhớ: sau 1975, tôi sống bên cạnh một tu viện. Trước 75, các nữ tu trong tu viện trông coi một cô nhi viện và một trường trung tiểu học. Sau khi chiếm cô nhi viện và trường học, những người cộng sản chỉ để lại cho các nữ tu một ngôi nhà nhỏ. Một buổi sáng nọ, vào cái thời mà bất cứ cái gì cũng có thể bị “ăn cắp”, các nữ tu sợ thất kinh hồn vía khi khám phá một lỗ hổng trong bức tường xung quanh nhà. Mỗi ngày cái lỗ hổng lại lớn dần, những viên gạch không có cánh mà bay dần đi đâu hết. Sau nhiều ngày cho người rình xem, các nữ tu mới khám phá ra rằng thủ phạm không ai khác hơn là cái đám học sinh của ngôi trường tiểu học mà các vị chăm sóc trước 1975. Thì ra, vào thời ấy, các trường thường thi đua làm đủ thứ “kế hoạch lớn”, “kế hoạch nhỏ”. “Nhỏ” chẳng hạn như thu lượm giấy rác trong nhà để mang đến trường cân ký bán. “Lớn” như mỗi em phải đóng góp một viên gạch để chỉnh trang cái công viên của trường. Sau 75, một cây đinh cũng tìm không ra chứ đừng nói đến một viên gạch. Vậy là tiện đường đi ngang qua tu viện, mỗi em cứ “vô tư” moi một viên gạch trong bức tường và mang đến trường để thực hiện “kế hoạch lớn”. Tôi tin chắc là ngoài bức tường của tu viện, còn có rất nhiều cơ sở tư nhân khác đã phải “đóng góp” những viên gạch cho cái kế hoạch lớn xã hội chủ nghĩa đó. Và dĩ nhiên, mặc cho ai có than trách về những thiệt hại ấy, thày cô trong trường vẫn “vô tư” báo cáo thành tích của mình trong việc thực hiện các kế hoạch lớn nhỏ. Tôi cứ nghĩ: mỗi một viên gạch mà các em học sinh tiểu học đã “đánh cắp” từ bức tường của tu viện cũng là mỗi một viên gạch xây dựng cho cái lâu đài “dối trá”, lươn lẹo, cướp bóc mà những người cộng sản đã thiết kế trên quê hương.

Cùng với tính lương thiện và sự chân thật, những người cộng sản cũng cướp đi mọi giá trị tinh thần và đạo đức của xã hội. Với khẩu hiệu “lao động là vinh quang”, cuộc sống con người bị giản lược vào một chiều kích duy nhứt là “sản xuất” và  dĩ nhiên sản xuất bằng tay chân. Lao động trí óc cũng như trí thức bị so sánh không hơn “cục phân” trong xã hội xã hội chủ nghĩa. Nói chi đến những hoạt động tinh thần và thiêng liêng của các tôn giáo: tiếng chuông và tiếng cầu kinh trong giáo đường, tiếng tụng kinh gõ mõ trong chùa phải im tiếng để nhường chỗ cho tiếng kẻng của nông hội. Lao động chỉ còn lại một chiều kích là lao động sản xuất. Cuộc sống của con người chỉ còn được cân đo, đong đếm bằng tiền bạc và của cải vật chất.

Thực ra, không riêng gì các nước cộng sản tuyên xưng duy vật chủ nghĩa như tôn giáo, các xã hội tiêu thụ cũng ngày càng giản lược giá trị con người và cuộc sống vào một chiều kích duy nhứt là tiền của. Người ta thường đánh giá con người qua đồng lương kiếm được mỗi năm. Người giàu có của cải vật chất vẫn là người được trọng vọng trong xã hội. Làm giàu vẫn là lý tưởng được nhiều người đeo đuổi.

Mới đây, tôi đọc được một bản tin đáng suy nghĩ trên tập san “Eglises d’ Asie” (Các Giáo hội Á Châu) của Hội Thừa Sai Paris. Hội Thừa Sai Paris là một hiệp hội qui tụ các nhà truyền giáo người Pháp đã từng đến Việt nam làm việc ngay từ khởi đầu của lịch sử công giáo tại Việt nam. Sau 1975, tất cả đều bị trục xuất ra khỏi Việt nam. Hiện các linh mục của Hiệp hội này vẫn còn làm việc tại hầu hết các nơi trên thế giới, nhứt là tại Á Châu.

Trong một bản tin đề ngày 28/ 9/10 vừa qua, tập san “Các Giáo hội Á Châu” cho biết: một đại học công giáo có phân khoa dành cho các tu sĩ và chủng sinh tại Nam Hàn đã bị chính phủ nước này xem như một nơi “sản xuất những người thất nghiệp”, do đó đã bị “giáng cấp” và gạch tên khỏi danh sách những đại học có thế giá nhứt tại Nam Hàn.

Bản tin viết rằng trong khuôn khổ của một chương trình thẩm định toàn quốc, Bộ Giáo dục, Khoa học và Kỹ thuật Nam Hàn đã gạch tên trường đại học công giáo Suwon ra khỏi danh sách 30 trường đại học nổi tiếng nhứt tại nước này. Lý do là vì đại học này không còn đáp ứng được hai tiêu chuẩn được Bộ Giáo dục, Khoa học và Kỹ thuật đề ra: con số sinh viên ghi danh mỗi năm và khả năng tìm được việc làm của các sinh viên tốt nghiệp. Sở dĩ Đại học công giáo này không đáp ứng được hai tiêu chuẩn trên đây là vì gần đây đại học này mở thêm phân khoa thần học dành riêng cho các tu sĩ và chủng sinh. Sau bốn năm theo học, phần đông các sinh viên “tốt nghiệp” tại phân khoa này trở về các giáo phận và dòng tu của họ. Là tu sĩ, dĩ nhiên, họ  được các thống kê của chính phủ xếp vào loại “thất nghiệp” bởi vì không có “lao động sản xuất”.

Một linh mục giảng huấn tại trường đại học công giáo Suwon nói một cách mỉa mai rằng “dưới mắt Bộ Giáo dục, Khoa học và Kỹ thuật Nam Hàn, trường đại học Suwon chỉ đào tạo những người thất nghiệp.” (Eglises d’ Asie, 28/9/2010)

Cách thẩm định của Bộ Giáo dục, Khoa học và Kỹ thuật Nam Hàn đối với đại học Suwon chẳng khác nào cái nhìn của những người cộng sản Việt nam  đối với các tu sĩ và các sinh hoạt tôn giáo. Phải chăng tu sĩ là một loại người “phi sản xuất” chuyên ăn bám xã hội? Trong cuốn sách có tựa đề “The Art of Happiness at Work” (Nghệ thuật Hạnh phúc trong Lao động), Đức Đạt Lai Lạt Ma, nhà lãnh đạo tinh thần của Tây Tạng, đã nêu lên  vấn đề này. Cuốn sách là một thu thập từ những trao đổi của nhà lãnh đạo phật giáo này với bác sĩ Howard Cutler, một chuyên gia tâm lý người Mỹ. Trong cuộc trao đổi, bác sĩ Cutler nhìn nhận rằng “nói chung tại Tây phương, nếu có một tu sĩ và tất cả công việc của người đó chỉ là ngồi trong một hang động và thiền niệm suốt ngày, thì người ta sẽ cho rằng đây là một công việc “phi sản xuất”. Theo ông, trong cách nhìn chung, lao động sản xuất là làm một công việc nào đó có ảnh hưởng đến môi trường sống, sản xuất hay thực hiện một cái gì đó trong thế giới. Nói cách khác, sản xuất là làm ra được những gì có thể đo lường hay cân đo được.

Nghe thế, Đức Đạt Lai La Ma liền cười và nói đùa: “Hiểu như thế thì những giờ ngồi thiền của tôi mỗi buổi sáng là phi sản xuất, phải không?”  Là một người đã từng sống dưới chế độ cộng sản, nhà lãnh đạo Tây Tạng lưu vong này nói rằng cách hiểu về lao động khác nhau tùy theo mỗi xã hội và văn hóa. Chẳng hạn, một xã hội cộng sản có thể xem hoạt động “tuyên truyền”, nhồi sọ v.v là một lao động sản xuất, trong khi đó một xã hội không cộng sản lại xem đó là những hoạt động phi sản xuất, nếu không muốn nói là “độc hại”.

Về vấn đề này, Đức Đạt Lai Lạt Ma muốn nhấn mạnh đến tính “độc hại” và “hữu ích” của sản xuất. Theo ngài, hoạt động sản xuất thực sự là hoạt động không gây nguy hại cho người khác. Đức quốc xã hay cộng sản là những người đã sản xuất ra vũ khí giết người và độc hại. So sánh với những hoạt động sản xuất độc hại này, ngồi thiền hay nói chung cuộc sống tu trì xem ra không mang lại những kết quả vật chất cụ thể nào, nhưng ít nhứt đây không phải là những hoạt động “độc hại”, mà trái lại còn hữu ích cho tha nhân là khác. (His Holiness the Dalai Lama and Howard C. Cutler, M.D The Art of Happiness at Work, Holder Headline Australia Pty Limited, 2003)

Từ suy nghĩ trên đây của một nhà tu “chuyên nghiệp” như Đức Đạt Lai Lạt Ma, tôi chợt nhớ đến một câu chuyện ngắn của nhà văn Nguyễn Khải trong nước. Một vài năm trước khi chết, nhà văn này đã để lại một chúc thư đáng suy nghĩ trong bài viết có tựa đề “Đi tìm cái tôi đã mất”. Ông có ý nói rằng trong bao nhiêu năm cúc cung phục vụ chế độ cộng sản, ông đã đánh mất chính mình trong sự dối trá và lừa gạt người khác. Trước đó không lâu, trong một truyện ngắn, ông kể lại tâm sự của một viên bí thư cộng sản nào đó đến “công tác” tại một làng quê. Viên bí thư này cho trùng tu lại ngôi chùa đổ nát, mời một vị sư về trụ trì, rồi đưa ra nhận xét: sáng một hồi chuông, tối một hồi chuông, tên cướp nào sừng sỏ mấy nghe mãi cũng phải có lúc phải hồi tâm.

Có lẽ ông Nguyễn Khải muốn nhắc khéo với người cộng sản rằng việc kéo chuông, tụng kinh gõ mõ của nhà sư nói riêng và các hoạt động tôn giáo nói chung, không “phi sản xuất” đâu. Những hoạt động ấy không trực tiếp làm ra cơm bánh, nhưng có sức động viên tín hữu hăng hái “lao động sản xuất” và nhứt là cảm hóa được lòng người để bớt đi ít nhứt là một tên cướp cho cái xã hội trống rỗng những giá trị đạo đức như xã hội cộng sản.

Tôi nghĩ đến hàng hàng lớp lớp các tăng lữ tại các nước Phật giáo như Thái Lan, Cam bốt, Sri Lanka, Myanmar. Hành động khất thực mỗi ngày của họ không hề là một hoạt động “phi sản xuất”, bởi lẽ cuộc sống siêu thoát của họ không ngừng là một tra vấn cho một xã hội giàu vật chất nhưng nghèo giá trị tinh thần.

Tôi cũng nghĩ đến những thành phần “ăn theo” trong xã hội như các bệnh nhân, người khuyết tật, các cụ già trong các viện dưỡng lão, những người vô gia cư, những người hành khất…Họ không phải là thành phần “phi sản xuất” đâu, bởi lẽ sự hiện diện của họ không ngừng là một nhắc nhở cho chúng ta về thực trạng đời sống, trách nhiệm liên đới, chia sẻ, cảm thông .v.v

Người ta có thể đánh giá người khác qua quan niệm về giá trị của mỗi người, nhưng không ai có thể phủ nhận rằng, dù cho họ bị liệt vào thành phần “phi sản xuất” thì sự hiện diện của họ trong thế giới này cũng vẫn là một đóng góp giá trị và có ý nghĩa.

Tựu trung, cần có những người như thế hiện diện để nói với chúng ta rằng giá trị đích thực của con người không chỉ được đo lường bằng tiền bạc, của cải, danh vọng hay những gì mình làm ra được, mà chính là con người của mình. Với những người có niềm tin Kitô, thì sự hiện diện của những người như thế hẳn phải gợi lại lời Kinh Thánh dạy: “Con người không chỉ sống bằng cơm bánh, mà còn bằng những Lời do miệng Thiên Chúa phán ra.”