Qatar: những điều ít được biết

16/06/17

Qatar hiện đang là trọng tâm của một cơn bão mới trong vùng Vịnh Á Rập. Nại lý do Qatar tài trợ cho các tổ chức khủng bố, Vương quốc Á Rập Saudi đã lãnh đạo một liên minh gồm một số nước như Bahrain, Ai Cập, Yemen, Libya  và các tiểu vương quốc Á Rập thống nhất để cắt đứt quan hệ ngoại giao với nước này. Không những cắt đứt quan hệ ngoại giao, liên minh chống Qatar còn phong tỏa nước này cả  trên không lẫn dưới biển. Nằm mãi bên Ấn Độ Dương, một nước nhỏ bé như Maldives cũng gia nhập liên minh chống Qatar. Riêng quốc gia dầu hỏa Kuwait lại chọn lập trường trung lập và đang tìm cách đứng ra làm trung gian hòa giải giữa hai phía. Còn Thổ Nhĩ Kỳ lại đứng hẳn về phía Qatar bằng cách gởi thêm quân đến căn cứ quân sự của mình tại nước này.

Cuộc khủng hoảng đã diễn ra sau chuyến viếng thăm của Tổng thống Donald Trump tại Á Rập Saudi và một số nước ở Trung Đông. Nhân dịp này, tổng thống Trump đã lên mạng Twitter để làm điều mà nhà báo Ngô Nhân Dụng gọi là một mình“ lo lấy việc ngoại giao”. Qua thông điệp được phóng đi trên Twitter, Tổng thống Trump xem việc một số nước Á Rập phong tỏa Qatar là một thành công rực rỡ của chuyến viếng thăm của ông, đồng thời lên án việc Qatar tài trợ cho các tổ chức khủng bố. Trong khi Tổng thống Trump hết mình ủng hộ liên minh chống Qatar thì Ngoại trưởng Rex Tillerson lại kêu gọi liên minh này hãy bình tĩnh và tự chế, bởi vì cuộc phong tỏa Qatar không những tạo ra một cuộc khủng hoảng về nhân đạo mà còn ngăn trở cuộc chiến chống khủng bố.

Với cuộc khủng hoảng này, Qatar, vốn đã được thế giới chú ý tới vì Giải Túc Cầu Thế Giới năm 2022, nay lại được nhắc đến nhiều hơn.

Trên bản đồ, Qatar chỉ là một bán đảo nhỏ với diện tích khoảng trên 11.000 cây số vuông nằm  trên bờ biển đông bắc trong vùng vịnh Á Rập. Nước láng giềng duy nhất của Qatar là Á Rập Saudi về phía nam. Còn lại bốn bề chỉ là biển!

Sau khi đế quốc Thổ Ottoman (kéo dài từ Thế kỷ 13 đến đầu Thế kỷ 20) sụp đổ, Qatar được đặt dưới sự bảo hộ của Anh Quốc và chỉ dành được độc lập vào năm 1971.

Kể từ đầu Thế kỷ 19, Qatar được cai trị bởi dòng họ nhà Al Thani. Người sáng lập Vương quốc Qatar là Sheikh Jassim bin Mohammad Al Thani. Hậu duệ của ông là Emir Sheikh Tamim bin Hamad Al Thani hiện đang cai trị Qatar. Mặc dù là một vương quốc, tên gọi chính thức của nước này chỉ đơn thuần là Quốc gia Qatar (State of Qatar).

Tuy chỉ là một nước nhỏ, năm 1991, Qatar đã đóng một vai trò quan trọng trong cuộc chiến Vùng Vịnh, tức cuộc chiến xảy ra sau khi Iraq đem quân sang xâm chiếm Kuwait vào ngày 2 tháng 8 năm 1990. Xe tăng của Qatar đã yểm trợ cho các đơn vị vệ binh quốc gia của Á Rập Saudi để tấn công quân đội Iraq. Ngoài ra Qatar cũng cho phép liên quân từ Canada sử dụng lãnh thổ của mình làm căn cứ không quân để ném bom xuống quân đội Iraq. Quân đội Mỹ và Pháp cũng được trú đóng tại Qatar để mở các cuộc hành quân.

Năm 1995, với sự ủng hộ của quân đội và nội các cũng như các nước láng giềng và Pháp, Thái tử Emir Hamad bin Khalifa Al Thani đã thực hiện một cuộc đảo chính để truất phế thân phụ là quốc vương Khalifa bin Hamad Al Thani. Tân quốc vương đã thực hiện được nhiều cuộc cải tổ. Đáng chú ý nhất là cho thành lập đài truyền hình Al Jazeera và cho phép phụ nữ được tham gia các cuộc đầu phiếu phổ thông. Ông cũng cho viết lại hiến pháp và cho các tôn giáo ngoài Hồi Giáo được nhiều tự do hơn.

Năm 2003, Qatar đã cho phép Hoa Kỳ thiết lập tổng hành dinh trên lãnh thổ của mình để từ đó điều khiển các cuộc hành quân xâm chiếm Iraq. Tháng 3 năm 2005, một cuộc đánh bom tự sát đã diễn ra tại một hí viện ở Thủ đô Doha khiến cho một giáo viên người Anh bị thiệt mạng. Đây là lần đầu tiên Qatar nếm mùi khủng bố. Thủ phạm của vụ đánh bom là một người Ai Cập bị tình nghi có liên hệ với tổ chức khủng bố Al-Qaeda.

Năm 2011, Qatar liên kết với tổ chức Minh Ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) để mở các cuộc hành quân vào Libya và trang bị cho các tổ chức đối lập tại nước này. Hiện nay Qatar cũng là một trong những nước tài trợ chính cho phe nổi dậy tại Syria. Ngoài ra cũng phải kể đến việc Qatar tham gia vào liên minh do Á Rập Saudi lãnh đạo để chống lại lực lượng Houthi tại Iran do Iran yểm trợ.

Riêng từ năm 1992, Qatar đã thiết lập quan hệ quân sự mật thiết với Hoa Kỳ. Hiện  Hoa Kỳ có 2 căn cứ quân sự quan trọng tại Qatar: một là căn cứ không quân Al Udeid và hai là căn cứ quân đội As Sayliyah. Tổng cộng có khoảng trên 11.000 binh sĩ của Hoa Kỳ và đồng minh trú đóng tại Qatar. Chính từ nước này mà Hoa Kỳ tổ chức các cuộc hành quân tại Trung Đông cũng như A Phú Hãn.

Tháng 6 năm 2013 Quốc vương Sheikh Tamin bin Hamad Al Thani đã lên ngôi kế vị vua cha. Tiếp tục các cuộc cải tổ của phụ vương, ông đã xem việc nâng cao đời sống của người dân lên ưu tiên hàng đầu, cách riêng chú trọng đến hệ thống y tế và giáo dục cũng như xây dựng hạ tầng cơ sở để chuẩn bị cho Giải túc cầu thế giới năm 2022.

Qatar được nhắc đến vì cuộc khủng hoảng hiện nay trong vùng vịnh cũng như vì những biến động trong vùng. Có một số sự kiện ít được biết đến, nhưng mang lại những sắc thái đặc biệt cho quốc gia nhỏ bé này.

Trước hết phải nói đến tính dị biệt của dân số nước này. Với dân số tổng cộng khoảng 2.5 triệu người, người dân Qatar chính hiệu chỉ là một thiểu số. Phần còn lại thuộc 87 quốc tịch khác nhau, trong đó cũng có 2000 người Việt Nam. Phần lớn là di dân tay nghề.

Trong số 2.5 triệu dân, nữ giới chiếm không tới 700.000 người. Sở dĩ có sự mất cân bằng về phái tính như thế là vì sự bùng nổ bất thần về dân số của Qatar. Đây là một đất nước được xây dựng bởi người di dân mà phần lớn là nam giới và giới trẻ. Năm 2003, dân số nước này không quá 700.000 người. Nay số này đã lên đến 2.5 triệu và ngày càng gia tăng, nhất là kể từ khi Qatar trúng cuộc đấu thầu để đứng ra tổ chức Giải túc cầu thế giới vào năm 2022. Được biết Qatar hiện đang ráo riết cho xây cất 9 sân vận động mỗi sân  có 80.000 chỗ ngồi và với những điều kiện đặc biệt để chống lại cái nắng của mùa hè thường lên đến 40 độ C. Việc xây dựng hạ tầng cơ sở cho các cuộc thi đấu và đón tiếp du khách đã thu hút được rất nhiều nhân công. Người di dân đến Qatar từ khắp thế giới. Nhưng phần lớn xuất phát từ Ấn Dộ và Nepal, khiến cho Ấn Giáo trở thành nhóm tôn giáo lớn thứ 3 tại Qatar, chỉ sau Hồi Giáo và Kitô Giáo.

Người di dân tay nghề tìm đến Qatar vì họ mong có được công ăn việc làm và một tương lai tốt đẹp hơn. Tuy nhiên theo các bản phúc trình gần đây  của nhiều tổ chức tranh đấu cho nhân quyền, người di dân tại Qatar bị cưỡng bách làm việc trong những điều kiện đáng lo ngại. Hơn một nửa số công nhân tại Qatar hiện vẫn còn sống trong những điều kiện chẳng khác nào các trại lao động khổ sai. Chính phủ Qatar cam kết sẽ cải thiện các điều kiện làm việc và cuộc sống của công nhân, nhưng theo một bản phúc trình mới đây của Tổ chức Ân xá Quốc tế, các công nhân vẫn tiếp tục phải đối phó với tệ nạn bóc lột và lạm dụng.

Về Qatar, còn có một sự kiện khác ít được nhắc tới: đó là nước này đã trở thành một trong những  nước đầu tư nhiều nhất vào Anh Quốc. Qatar hiện đang làm chủ một số  trung tâm thương mại hoặc cơ sở kinh doanh  nổi tiếng tại Anh Quốc như the Shard, Harrods, Chelsea Barracks và ngay cả làng Thế vận hội.

Dạo tháng Ba vừa qua, Bộ trưởng Tài chính Qatar, ông Ali Shareed al-Emadi đã nói với đài BBC rằng nước ông đã đầu tư vào Anh Quốc từ 45 đến 51 tỷ Mỹ kim. Ông cho biết trong vài năm nữa, Qatar sẽ tăng thêm gần 10 tỷ Mỹ kim đầu tư vào Anh.

Mặc dù nổi tiếng là bảo thủ, trong những năm gần đây, Qatar đã đứng ra tổ chức rất nhiều cuộc triển lãm nghệ thuật. Riêng trong Phi trường Quốc tế Hamad tại Thủ đô Doha, Qatar đã cho đặt bức tượng khổng lồ của chú gấu bông (Teddy Bear). Đây là tác phẩm nghệ thuật được điêu khắc gia Thụy Sĩ Urs Fisher tạc cách đây hơn một thập niên. Bất cứ ai đặt chân vào Phi trường Quốc tế Hamad cũng đều nhìn thấy chú gấu bông bằng đồng nặng gần 20 tấn này. Theo giải thích của các nhân viên phi trường, chú gấu bông này mang lại bộ mặt nhân bản cho không gian trong phi trường và nhắc nhở hành khách về tuổi thơ hay những báu vật ở nhà họ.

Dĩ nhiên, Qatar đã bỏ ra một món tiền lớn mới có được chú gấu này: năm 2011, Qatar mua được nó với giá 6.8 triệu Mỹ kim trong một cuộc đấu giá!

Không riêng về nghệ thuật, Qatar còn được biết đến nhờ Đài truyền hình Al Jazeera. Được hoàng tộc Al Thani tài trợ một phần, Al Jazeera là một trong những mạng lưới truyền hình lớn nhất thế giới hiện nay. Ngoài tiếng Á Rập, đài Al Jazeera còn có một chương trình Anh ngữ được tiếp vận tại rất nhiều nước trên thế giới.

Mặc dù Al Jazeera là một cơ quan truyền thông của chính phủ Qatar, các nhân viên của đài này vẫn khẳng định rằng phần xã luận của đài hoàn toàn độc lập với quan điểm của chính phủ. Tuy nhiên, Al Jazeera vẫn bị nhiều nước, nhất là khối Á Rập tố cáo là một công cụ tuyên truyền của Chính phủ Qatar. Đôi khi đài này bị xem như có cái nhìn thiên vị đối với tổ chức “Huynh đệ Hồi giáo” tại Ai Cập cũng như ủng hộ hệ phái Hồi giáo Sunni và chống lại hệ phái Shiite. Dù vậy, Al Jazeera vẫn khẳng định rằng họ hoàn toàn độc lập trong việc đưa tin và bình luận: đài này trình bày quan điểm của Israel cũng như của Iran và ngay cả cho chiếu những băng hình do cố lãnh tụ Al Qaeda Osama bin Laden cho công bố!

Có một sự kiện khác về Qatar mà cuộc khủng hoảng hiện nay đã khiến cho nhiều người chú ý tới: Qatar là nước có thu nhập đầu người cao nhất thế giới! Thật vậy thu nhập đầu người hiện nay tại Qatar là 129,700 Mỹ kim, cao hơn nước đứng thứ nhì là Lục Xâm Bảo đến 20.000 Mỹ kim. Qatar có thu nhập đầu người cao như thế là nhờ trữ lượng dầu lửa và khí đốt cũng như nhờ các cuộc đầu tư. Nếu nhìn về phía cuối bảng, người ta sẽ thấy khoảng cách thật khủng khiếp: tại Somalia, thu nhập đầu người chỉ có khoảng 400 Mỹ kim.

Dĩ nhiên, không phải bất cứ người dân Qatar hay người di dân nào cũng có được một thu nhập béo bở như thế. Khoảng cách giữa Qatar và Somalia đã khủng khiếp, khoảng cách giữa người giàu và người nghèo tại Qatar lại còn vời vợi hơn. Nếu tài sản của Quốc vương Hamad bin Khalifa al Thani lên đến 2.4 tỷ Mỹ kim thì người di dân làm việc tại Qatar mỗi tháng chỉ kiếm được 350 Mỹ kim.

Dù vậy, theo chỉ số hòa bình “Global Peace Index”, Qatar được xếp vào hạng một trong 30 nước an bình nhất thế giới và là nước an bình nhất tại Trung Đông và Bắc Phi.