Gieo mầm hy vọng

Chu Thập

20.02.13

Mưa suốt tuần, làm vườn không được, đi câu thì xách cần về không, chẳng biết làm gì để giết thì giờ, tôi bèn chui vào rạp xi nê. Có mấy cuốn phim nghe thiên hạ khen hay, định đi coi thì không còn chiếu. Những cuốn phim hay đang chiếu thì lại chiếu không đúng giờ mình muốn xem. Bất đắc dĩ tôi phải chọn cuốn phim “Les misérables” (những người khốn khổ) để tiêu bớt cái “quỹ thời gian” còn quá dồi dào của mình.

Cốt chuyện thì tôi đã biết. Tôi cũng đã xem cuốn phim trắng đen do tài tử gạo cội của Pháp Jean Gabin thủ diễn cách nay cũng đã hơn 50 năm. Lần này, đúng như kiểu nói ngồ ngộ của ông già bà già tôi ngày xưa, tôi không đi xem “xi nê”, mà là đi “coi hát”. Thật vậy, cuốn phim “Les misérables” đang được trình chiếu và nghe đâu được đề cử tranh giải Oscar năm nay, là một cuốn phim “ca vũ nhạc kịch”. Gọi là “cải lương Tây” cũng được, bởi vì cũng giống như trong “cải lương ta”, hầu hết các diễn viên đều hát và hát rất “mùi”. Lao động khổ sai trong chốn lao tù cũng hát. Sắp sửa đấu kiếm hay bắn súng cũng hát. Lấy hơi lên trước khi chết cũng hát. Chỉ có điều, phải nói là “cải lương Tây” được dàn dựng công phu, “hoành tráng” và với kỹ thuật cao hơn “cải lương ta” nhiều. Những ai đã xem “Jesus Superstar” hay “The sound of music” không thể không thích “Les misérables”.

Nhưng với tôi, đi xem xi nê không chỉ để giải trí lúc nhàn rỗi hoặc để thưởng thức nghệ thuật hay kỹ thuật, mà còn để rút tỉa một bài học nào đó. Những nhân vật chính trong tác phẩm để đời của văn hào Pháp Victor Hugo (1802-1885) thì tôi rất quen thuộc. Không thể không cảm phục vị giám mục đã đối xử quảng đại và độ lượng với kẻ mình vừa làm ơn lại quay ra ăn cắp đồ đạc trong nơi thờ phượng. Không thể không ngưỡng mộ ý chí, nghị lực và nhứt là lòng từ tâm của nhân vật chính Jean Valjean, người suốt đời bị hàm oan, nhưng vẫn luôn lấy ân báo oán. Và dĩ nhiên, cũng không thể không xúc động trước cảnh khốn khổ mà cô Fantine, người phụ nữ bị đẩy vào vòng nô lệ của mại dâm nhưng vẫn luôn muốn sống cho đứa con gái của mình. Đó là những kẻ khốn khổ thật sự được ngòi bút thiên tài của văn hào Victor Hugo lột tả và được các nhà làm phim của thời đại làm cho sống lại. Nhưng với tôi, lần này, tôi lại nhận ra một kẻ “khốn khổ” khác đáng chú ý hơn: đó là nhân vật thanh tra cảnh sát Javert, người bỏ công suốt đời đi truy tìm và săn đuổi Jean Valjean để rồi cuối cùng, trong cơn tuyệt vọng, đã gieo mình xuống dòng sông Seine. Do một trong những tài tử nổi tiếng nhứt của Úc là Russell Crowe thủ diễn và theo nhận xét của nhiều người, thủ diễn một cách tồi đến độ đáng được trao giải “Mâm xôi”, nhân vật Javert cũng có một cuộc sống “tồi”: tồi ở chỗ suốt đời chỉ biết “luật là luật” để nhắm mắt tuân thủ một thứ luật pháp bất công và tỏ ra xơ cứng trước bao nỗi khốn khổ của những người xung quanh và nhứt là của những kẻ mình đang truy tìm. “Câu vọng cổ” cuối cùng của Javert trước khi gieo mình xuống dòng sông Seine thật ý nghĩa: ông so sánh cuộc đời của mình với cuộc đời của Jean Valjean. Trong khi Jean Valjean, dù khốn khổ trăm chiều, vẫn luôn biết sống cho người khác, còn ông thì lại chỉ biết suốt một đời hãm hại người khác. Thấy cuộc sống của mình chẳng có ý nghĩa gì, ông thất vọng đến độ gieo mình xuống dòng sông.

Ngẫm nghĩ, tôi thấy cái nỗi “khốn khổ” lớn nhứt trong đời người chính là sống một cuộc sống không có ý nghĩa, sống mà không biết tại sao mình sống, sống không có bất cứ niềm hy vọng nào và nhứt là không gieo được một mầm mống hy vọng nào cho người khác.

Từ cảm nhận ấy, tôi thấy phải xét lại bậc thang giá trị trong cuộc sống của mình. Điều gì làm nên giá trị và mang lại ý nghĩa cho cuộc sống của tôi?

Trên phụ trương “The weekend Australian magazine” của báo The Australian, 9&10/2/2013 vừa qua, tôi có đọc được một bài viết về một thi sĩ và họa sĩ nổi tiếng của Trung Quốc hiện nay là ông Yan Zhen, năm nay đã 82 tuổi.

Một trong những bài thơ của ông được nhiều người thích nhứt có nội dung như sau:

Bạn giàu có ư?

Tôi cũng giàu có

Tôi hiện đang giàu có hơn bất cứ lúc nào

Nhưng giàu có không chỉ có nghĩa là

Có một ngôi nhà

Có một chiếc xe hơi

Có một mảnh đất

Bạn là người đẹp ư?

Tôi cũng là người đẹp

Tôi hiện đang đẹp hơn bất cứ lúc nào

Nhưng đẹp không chỉ có nghĩa là

Kẻ lông mày

Nhuộm tóc

Thoa son trét phấn trên mặt

Chúng ta cần có một giấc mơ mới

Chúng ta cần có một “giấc mơ” Trung Quốc.

Bài thơ trên đây của ông Yan Zhen nổi tiếng đến độ trong bài diễn văn nhậm chức, tân tổng bí thư kiêm chủ tịch nhà nước Cộng hòa nhân dân Trung Quốc, ông Tập Cận Bình, đã nói đến “giấc mơ Trung Quốc” và lấy “giấc mơ Trung quốc” làm khẩu hiệu cho “triều đại” của ông.

Giấc mơ Trung quốc mà ông Yan Zhen nói đến là giấc mơ về một Trung Quốc không tham nhũng, không bất công, một Trung Quốc trong đó người người biết lấy tình người mà đối xử với nhau. Sở dĩ nhà thơ có giấc mơ ấy và rất nhiều người dân Trung quốc hiện nay cũng đều đang mong muốn như thế là bởi vì hiện nay, sau hơn 3 thập niên mở cửa theo khẩu hiệu của ông Đặng Tiểu Bình “mèo trắng mèo đen gì cũng được, miễn là bắt được chuột”, một Trung Quốc giàu mạnh đã bóp nghẹt mọi giá trị đạo đức, lấy dối trá lừa đảo làm sự thật, lấy độc ác tàn bạo thay thế cho sự thiện và tình người. Một Trung quốc như thế không chỉ là một thảm họa cho chính mình, mà còn gieo rắt bao điều độc hại cho toàn thế giới. Ở Đông Nam Á, với mộng bá quyền, quốc gia cộng sản khổng lồ này đang đe dọa chết chóc. Trên toàn thế giới, qua các sản phẩm được sản xuất không theo bất cứ một tiêu chuẩn đạo đức nào, quốc gia này không chỉ đầu độc thế giới bằng những hóa chất giết người, mà còn làm băng hoại thế giới bằng những lọc lừa dối trá. Nhiều nơi trên thế giới đã có lý để kêu gọi tẩy trừ nọc độc của quốc gia cộng sản này.

Quyền lực, sự thịnh vượng về của cải vật chất không đương nhiên làm cho một quốc gia trở thành giàu mạnh thực sự. Đó là điều mà nhà thơ Yan Zhen muốn nhắn gởi cho các nhà lãnh đạo Trung quốc. Điều này dĩ nhiên cũng có giá trị cho cuộc sống của mỗi cá nhân. Điều làm nên giá trị và mang lại ý nghĩa cho cuộc sống con người chắc chắn không phải là của cải vật chất, quyền lực hay danh vọng. Giữa bao nỗi “khốn khổ”, một Jean Valjean vẫn cố gắng ngoi lên để sống cho người khác, ngay cả chính kẻ đang tìm cách hãm hại mình. Phải đến phút chót, khi được cứu mạng, thanh tra Javert mới nhận ra được giá trị và ý nghĩa của những hành động hy sinh quên mình của Jean Valjean. Con người tưởng chừng suốt đời “khốn khổ” này đã sống một cuộc sống có ý nghĩa; ông đã gieo rắc niềm hy vọng và “đổi đời” cho không biết bao nhiêu người.

Kỳ nghỉ hè vừa qua, trong chuyến đi nghỉ ở vùng nội địa phía Bắc của tiểu bang New South Wales, tôi được dịp thưởng thức những trái mơ (apricot) “rừng”. Rừng ở đây là những cây không do ai trồng, nhưng mọc lên bên vệ đường ở những nơi vắng vẻ. Thấy tôi vừa ăn trái vừa thắc mắc về nguồn gốc của những cây mơ này, người thân của tôi giải thích rằng khi đi qua những đoạn đường này, du khách đã quăng hạt xuống. Trời sinh trời dưỡng, hạt giống được gieo xuống lòng đất, đã nẩy mầm, thành cây và sinh hoa kết trái. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây. Người quăng hạt giống có ý thức hay không, hành động của họ cũng đã mang lại niềm vui cho nhiều người. Chẳng có hạt giống hy vọng nào được gieo vãi mà không mang lại niềm vui cho người khác.

Trên “meo đàn” của nhóm học sinh cùng trường, tôi còn giữ được một bài viết không thấy đề tên tác giả.Trong bài viết, tác giả cho rằng trẻ con và người già giống nhau ở chỗ cả hai đều sống như thể không có ngày mai. Với họ, cuộc đời không phải là một đường thẳng và cuộc hành trình xem ra cũng chẳng có một điểm đến nhứt định, mà trái lại có những ngã rẽ bất ngờ.

Khuyên ta nên sống như trẻ con và người già, tác giả vô danh này viết: “Nếu ta biết đời không phải là đường thẳng và ta có thể vòng lại điểm đã qua, thì tốt hơn là trên mỗi bước đi, ta nên ném ra vài hạt trái cây, ngũ cốc bên đường, hy vọng là dọc đường sẽ mọc nhiều cây trái, để lúc nào đó ta vòng lại thì có thể đã có sẵn trái ngon chờ đợi! Đi đến đâu gieo hạt giống đến đó, tức là sống hôm nay mà trồng cho ngày mai đó, các bạn ạ.

Dĩ nhiên là không phải hạt nào cũng lên cây tốt. Nhiều hạt sẽ bị chim ăn, nhiều hạt sẽ chết đi, nhưng sẽ có một ít hạt nẩy mầm sinh cây. Và những cây này, biết đâu lại sinh hoa trái và chim chóc sẽ mang hạt của chúng gieo rắc hàng bao nhiêu dặm xa khắp nơi. Cuộc đời biến hóa vô lường, làm sao ta có thể đoán hết kết quả của chỉ một hạt nầy mầm, huống chi là khi ta gieo nhiều hạt mỗi ngày”.

Một cách cụ thể, những hạt giống mà tác giả khuyên nên gieo mỗi ngày là những nụ cười, những lời cám ơn, những lời nói hiền dịu. Kế đó là tiền bạc: nếu có thể chia sẻ cho ai một ít tiền thì cứ làm. Nếu có thể giúp ai đỡ đói một ngày thì cứ giúp. Công việc làm ăn cũng là một thứ hạt giống có thể gieo trồng. Nếu có thể mách bảo ai một cơ hội làm ăn thì mách bảo; nếu có thể dạy ai một cách kiếm tiền (dĩ nhiên một cách lương thiện) thì cứ dạy; nếu có thể chia sẻ lợi nhuận cho nhân viên thì đừng nhần ngại. Kiến thức cũng là một hạt giống cần gieo vãi: nếu có chút tài năng, hãy chia sẻ với người khác. Nhưng quan trọng hơn cả là những giá trị đạo đức và triết lý sống. Tác giả khuyên: “Nếu ta đã có kinh nghiệm sống, biết thế nào là đạo đức, thế nào là thiếu đạo đức, thế nào là tốt cho cuộc sống, thế nào là có hại, con đường nào sẽ đưa đến khổ đau, con đường nào sẽ đưa đến an lạc, thì hãy chia sẻ với anh chị em, nhất là những người ít kinh nghiệm sống hơn”.

Tôi rất tâm đắc với kết luận của bài viết: “Nếu mỗi người chúng ta đều gieo hạt dọc đường thì sẽ có hai chuyện xảy ra. Thứ nhất, riêng cá nhân ta, một lúc nào đó ta sẽ hưởng được trái ngọt của hạt giống ta gieo hôm nay. Bắt buộc là như vậy. Càng gieo nhiều và càng sống lâu, xác xuất được hưởng của ta càng tăng rất cao. Thứ hai, khi nhiều người gieo dọc đường, thì ai đi đâu, dọc đường nào, cũng đều có trái ngon chờ mình trên cây.”

Ngẫm nghĩ về lời khuyên trên đây và nhìn lại cảnh cuối trong cuốn phim “Les misérables”, tôi thấy quả thực con người “ khốn khổ” Jean Valjean đã thực sự hưởng được những gì mình đã gieo vãi. Trong những giây phút cuối đời trong một tu viện, bên cạnh Cosette, người con gái của nàng Fantine, mà ông đã nhận làm con nuôi và  nay được hạnh phúc trong vòng tay của chính người thanh niên cách mạng mà ông đã liều mạng để cứu sống, khuôn mặt của Jean Valjean như xuất thần. Ông vui với chính niềm vui của đôi bạn trẻ. Ông vui vì được gặp lại Fantine. Ông vui, dĩ nhiên, vì đã sống một cuộc sống có ý nghĩa, một cuộc sống vì tha nhân và nhìn thấy hoa trái mà ông đã khổ công gieo trồng. Ông thanh thản ra đi vì đã hoàn tất cuộc hành trình dương thế, tuy có vô vàn “khốn khổ”, nhưng đã mang lại cho ông niềm vui và hạnh phúc vì đã sống cho người khác.

Mỗi ngày nhìn lên ngọn đồi phía sau nhà, tôi thấy vui. Tôi đã trồng được một ít cây có lá đổi mầu với hy vọng sẽ thêm một ít mầu sắc cho khu rừng mỗi độ thu về. Tôi cũng đã ương được vài cây Macadamia. Người ta bảo phải mất ít nhứt 10 năm loại cây này mới có trái. Hệ gì. Tôi không hưởng thì thế nào cũng có người khác hưởng và thú rừng cũng hưởng. Tự nó, gieo một chút hy vọng cũng đủ để làm cho tôi cảm thấy vui rồi.