Pakistan và Hồ sơ Panama

29.4.16

Với 11 triệu hồ sơ được tiết lộ, “Hồ sơ Panama” cho thấy nhiều lãnh tụ chính trị và doanh nghiệp trên khắp thế giới có dính dáng đến những vụ rửa tiền trong các công ty “vỏ bọc”. Trong giới chính trị gia tại Á Châu, gia đình Thủ tướng Nawaz Sharif ở Pakistan là một trong những tên tuổi đáng chú ý.

Tên tuổi của thủ tướng Pakistan được nhắc đến trong “Hồ sơ Panama” vào giữa lúc ông đang phải đối đầu với một trong những thế lực mạnh nhất trong nước là quân đội.

Theo hồ sơ được tiết lộ, ba trong những người con của ông Sharif hiện đang làm chủ một số công ty “vỏ bọc” và tài sản này không được khai báo trong hồ sơ gia đình của ông.

Các công ty “vỏ bọc” của gia đình ông Sharif  gồm có: Nescoll  Ltd, Nielsen Enterprises Ltd  và Hangon Property Ltd. Cả ba đều đặt trụ sở tại  quần đảo thuộc Anh British Virgin Islands nằm trong vùng vịnh Caribe, phía đông Puerto Rico. Được gọi là “vỏ bọc” vì các công ty này được sử dụng như một thứ bình phong để che đậy và rửa tiền từ những nguồn bất chính hoặc để trốn thuế.

Thủ tướng Sharif hiện đang là lãnh tụ của Đảng PML-N (Liên Minh Hồi Giáo Pakistan). Với cuộc tổng tuyển cử năm 2013, Đảng này đã chiếm đa số ghế trong Quốc hội. Với sự tiết lộ của “Hồ sơ Panama” và sức ép của phe đối lập, Thủ tướng Sharif đã bất thần loan báo đi Anh hôm 13 tháng 4 vừa qua để khám bệnh. Dư luận cho rằng ông đang tìm cách né tránh vấn đề.

Các lãnh tụ của Đảng PML-N khẳng định rằng tên tuổi của ông Sharif không hề có trong các công ty “vỏ bọc” hay các tài sản được “Hồ sơ Panama” tiết lộ. Do đó, chịu trách nhiệm hay không là chuyện của con cái ông chứ không phải bản thân ông. Các lãnh tụ này cũng nói rằng hồ sơ được tiết lộ không hề nói đến hành động sai trái nào cả.

Riêng Thủ tướng Sharif gọi những tiết lộ trong “Hồ sơ Panama” là hành động của những người “đang nhắm đến ông và gia đình ông vì những mưu đồ chính trị”. Trong một bài diễn văn đọc trước quốc dân hôm 5 tháng 4 vừa qua, thủ tướng Pakistan nói rằng “những người sử dụng đồng tiền bất chính không bao giờ kê khai tài sản với tên tuổi của họ”. Ý ông muốn nói rằng tên tuổi của con cái ông và gia đình trong các công ty nói trên cho thấy họ chẳng có gì để che đậy. Trong bài diễn văn, ông Sharif loan báo sẽ nhờ một thẩm phán về hưu mở một cuộc điều tra về những cáo buộc trên đây. Tuy nhiên, đây là điều mà phe đối lập và các cơ quan truyền thông tại Pakistan đều bác bỏ, bởi vì như kinh nghiệm đã nhiều lần cho thấy, những cuộc điều tra như thế sẽ chẳng đưa tới kết quả nào cả.

Trong hàng ngũ đối lập, người đứng ra chỉ trích mạnh mẽ nhất là ông Imran Khan, lãnh tụ của Đảng PTI (Pakistan Tehreek-e-Insaf), tức Phong trào Tranh đấu cho Công lý tại Pakistan. Phong trào này đã từng tổ chức một cuộc tọa kháng trước Quốc hội Liên bang dạo tháng 8 năm 2014, khiến cho chính phủ của Thủ tướng Sharif phải bị tê liệt trong nhiều tháng. Nhiều người tin rằng lúc đó một số đơn vị an ninh đã ủng hộ những người biểu tình để ngăn ngừa Thủ tướng Sharif không quá lệ thuộc vào quân đội khi  đưa ra các chính sách đối nội cũng như đối ngoại. Những cuộc biểu tình do Phong trào Tranh đấu cho Công lý tổ chức đã làm cho chính phủ của ông Sharif suy yếu rất nhiều.

Sau khi “Hồ sơ Panama” được tiết lộ, ông Imran Khan đã yêu cầu ông Sharif từ chức cũng như Tổng trưởng Tư Pháp phải mở cuộc điều tra về những cáo buộc liên quan đến các công ty vỏ bọc của gia đình ông Sharif. Nếu yêu cầu của ông không được tôn trọng, ông Khan đe dọa sẽ tổ chức những cuộc biểu tình, kể cả một cuộc tọa kháng trước tư dinh của ông Sharif tại Lahore. Nhiều nhóm đối lập khác, tuy không đòi  ông Sharif phải  từ chức hoặc tổ chức các cuộc biểu tình, cũng yêu cầu Bộ Tư Pháp phải mở một cuộc điều tra.

Thủ tướng Sharif hiện đang trong thế tứ bề thọ địch. Thật ra, tai tiếng về tham nhũng của ông không chỉ mới nổ ra sau khi “Hồ sơ Panama” được tiết lộ. Những tố giác về tham nhũng của ông đã có từ thập niên 1980. Tất cả những gì mà “Hồ sơ Panama” tiết lộ đều đã từng là đối tượng của một cuộc điều tra của Bộ Tư Pháp Pakistan vào giữa thập niên 1990. Nhưng năm 1997, khi lên cầm quyền, ông Sharif đã ra lệnh đóng lại hồ sơ với lời giải thích rằng cuộc điều tra “có động cơ chính trị”.

Nhưng lần này ông và gia đình ông không thể tránh né vấn đề được nữa. Họ phải nhìn nhận rằng các công ty mà họ đang có ở nước ngoài chỉ là những công ty “vỏ bọc” được thiết lập để rửa hoặc cất giữ những đồng tiền có nguồn gốc bất chính hoặc không rõ ràng.

Các tai tiếng về tham nhũng của Thủ tướng Sharif xảy đến vào giữa lúc ông đang cố gắng tìm sự cân bằng giữa chính phủ dân sự và ảnh hưởng của quân đội trong việc đề ra các biện pháp an ninh và các chính sách đối ngoại.

Hôm Thứ ba 19 tháng 4 vừa qua, Tham mưu trưởng Quân đội Pakistan, Tướng Raheel Sharif đã tuyên bố rằng cuộc chiến chống khủng bố không thể nào thành công nếu tham nhũng không được nhổ tận gốc rễ. Nhiều người cho rằng tham mưu trưởng quân đội đưa ra lời tuyên bố trên đây vào lúc này là có chủ ý. Ông không chỉ nhắm đến mối đe dọa của khủng bố cho bằng nhắn gởi đến Thủ tướng Sharif lời cảnh cáo của chính quân đội.

Trong tình thế hiện nay, một số người đã dự đoán một số kịch bản có thể xảy cho Pakistan. Một trong những kịch bản đó là những cuộc biểu tình phản đối chính phủ và cuộc xung đột trong xã hội sẽ ngày càng trầm trọng hơn. Cuộc đối đầu giữa chính phủ và phe đối lập sẽ gay gắt hơn. Nhưng kịch bản được nhiều người dự đoán nhất là: chính phủ của Thủ tướng Sharif sẽ suy yếu và để tồn tại, ông sẽ phải thỏa hiệp với quân đội.

Kể từ thời lập quốc đến nay, Pakistan luôn giao động giữa dân chủ và chế độ quân phiệt. Các chế độ quân phiệt tại nước này luôn sử dụng tham nhũng để cai trị.

Năm 1976, sau khi được Thủ tướng Zulfikar Ali Bhutto bổ nhiệm làm tham mưu trưởng quân đội, Tướng Zia ul-Haq đã thực hiện một cuộc đảo chính. Sau khi lật đổ Thủ tướng Bhutto, Tướng Haq ban hành thiết quân luật trên toàn quốc, mang ông này ra xét xử trong một phiên tòa đầy tranh cãi và hai năm sau đó ra lệnh xử tử ông. Năm 1978, ông Haq tự phong làm tổng thống Pakistan cho đến khi qua đời vào năm 1988. Một trong những ảnh hưởng lớn nhất của ông đối với chính trường Pakistan là đã tạo ra được một tầng lớp chính trị gia mới hoàn toàn đi theo đường lối của ông và thiết lập một hệ thống tài chính mở ngõ cho tham nhũng mà không hề bị truy tố.

Trong một xã hội mà gia đình và các quan hệ thị tộc quyết định về việc phân phối việc làm và hoạt động kinh doanh, tham nhũng trong chính trị là điều không thể tránh khỏi. Cũng trong một chế độ như thế, trong khi các chính trị gia luôn bị điều tra về tham nhũng, thì quân đội và ngành tư pháp hoàn toàn được miễn tố. Nói cách khác cho tới nay, tại Pakistan, quân đội và ngành tư pháp vẫn là hai thế lực mạnh nhất trong xã hội. Chính phủ hầu như không có quyền kiểm soát hai ngành này. Trong quá khứ quân đội và tư pháp đã không ngừng cấu kết với nhau để loại trừ các chính trị gia ra khỏi chính quyền, nhưng lại không hề đụng đến những hành động mờ ám của mỗi bên. Ngay cả trường hợp các sĩ quan về hưu có bị tố cáo biển thủ của công cũng không hề bị mang ra xét xử. Về phía tư pháp, mới đây một thẩm phán đương nhiệm  đã bị tố cáo nhận tiền đút lót của một nhà tài phiệt địa ốc và ít nhất  đã có hai thẩm phán khác, mà một đã về hưu, có tên trong “Hồ sơ Panama”.

Một khi quân đội và ngành tư pháp đứng trên pháp luật như thế và Pakistan lại liên tục rơi vào tình trạng xáo trộn thì dân chủ, pháp quyền và sự minh bạch trong việc cai trị tại nước này là những ý niệm chỉ có trên lý thuyết.

Pakistan mà tên gọi chính thức là Cộng hòa Hồi giáo Pakistan là một quốc gia tại Nam Á có một lịch sử đặc biệt. Với gần 200 triệu dân, Pakistan là quốc gia có đông dân số đứng hàng thứ 6 trên thế giới. Trong các nước Hồi giáo trên thế giới, Pakistan là nước duy nhất được thành lập nhân danh Hồi giáo và gồm 2 phần chia cách bởi Ấn Độ thường được gọi là Đông Hồi và Tây Hồi. Pakistan đã phải trả một giá đắt khi tách lìa khỏi Ấn Độ. Đã có trên 10 triệu người sử dụng mọi phương tiện ngay cả đi bộ để tham gia vào cuộc xuất hành tiến về đất hứa. Trong cuộc hành trình này đã có từ 200 đến 500 ngàn người bị thiệt mạng. Nhưng sự thống nhất giữa hai miền Đông Hồi và Tây Hồi dựa trên Hồi giáo đã không diễn ra một cách tốt đẹp.  Cuộc nội chiến năm 1971 đã đưa đến việc Đông Hồi tách khỏi Pakistan và trở thành Bangladesh.

Tây Hồi, tức Cộng hòa Hồi giáo Pakistan ngày nay là một nước cộng hòa đại nghị gồm có 4 tỉnh và 4 lãnh thổ liên bang. Tuy vẫn còn bị xếp vào hàng ngũ các quốc gia đang phát triển, Pakistan lại có một quân đội xếp hàng thứ 7 trên thế giới. Ngoài ra trong  thế giới Hồi giáo, Pakistan là nước duy nhất có vũ khí nguyên tử.

Sau khi tách khỏi Ấn Độ để trở thành một quốc gia độc lập, Pakistan phải trải qua nhiều chế độ quân phiệt và bất ổn chính trị triền miên. Ngoài ra, chỉ mới gần đây thôi, những cuộc xung đột liên tục giữa Pakistan và Ấn Độ mới được xoa dịu phần nào. Bất ổn chính trị đã khiến cho Pakistan phải đối đầu với rất nhiều vấn đề như nhân mãn, khủng bố, nghèo đói, mù chữ và nhất là tham nhũng.

Tham nhũng là hiện tượng phổ quát tại quốc gia Hồi giáo này. Tham nhũng diễn ra ở mọi qui mô, từ trên chính phủ xuống đến cảnh sát. Năm 2014, theo Chỉ số Tham nhũng được Tổ chức “Transparency International” (Minh bạch Quốc tế) công bố, Pakistan đứng hạng 126 trong 174 nước được khảo sát.

Tham nhũng là một thứ dịch bệnh đã có trong xương tủy của Pakistan ngay từ thời lập quốc. Ở khởi đầu, chính các chính sách quốc hữu hóa của Thủ tướng Zulfikar Ali Bhutto đã mở đường cho tham nhũng bởi vì những chính sách này đầy những kẽ hở để cho những thành phần ưu tú trong xã hội lợi dụng để trục lợi. Đến lượt mình, nhà độc tài quân phiệt Muhammad Zia ul-Haq lại ban hành những chính sách tư hữu hóa. Những cơ chế được thành lập dựa trên các chính sách này rốt cục chỉ làm lợi cho một thiểu số tài phiệt. Đương kim Thủ tướng Nawaz Sharif xuất thân từ giới tài phiệt này.

Trong giai đoạn từ năm 2008 đến 2013, chính phủ liên hiệp do Đảng PPP (Pakistan Peoples Party: Đảng Nhân dân Pakistan) lãnh đạo đã bị chỉ trích như là chính phủ tham nhũng nhất trong lịch sử nước này. Cuộc tổng tuyển cử năm 2013 đã đưa Đảng Liên minh Hồi giáo do ông Sharif lãnh đạo lên cầm quyền. Người dân Pakistan đã đặt nhiều kỳ vọng vào Thủ tướng Sharif trong việc bài trừ tham nhũng. Nhưng “Hồ sơ Panama” lại cho thấy dịch bệnh tham nhũng vẫn tiếp tục hoành hành tại quốc gia Hồi giáo này.

(theo http://www.bbc.com/news/world-asia)