Nhanh hơn, Cao hơn, Mạnh hơn…

                                                                              

Sau một tháng “ăn dầm nằm dề” trên chiếc sofa để theo dõi không bỏ sót một trận thi đấu nào của World Cup 2010, tôi thấy vừa mệt mỏi, vừa hụt hẫng, vừa tiếc rẻ…Nhiều đêm thức giấc, cứ tưởng như đang mộng du: vội chạy ra phòng khách để mở máy truyền hình, nhưng rồi lại chợt nhớ đã hết mùa World Cup. Người ngợm cứ như đang say sóng. Cũng may, tôi không thích xem đua xe đạp cho lắm. Nếu không, mỗi đêm cứ phải “chạy” theo các tay đua trong “Tour de France” đang diễn ra bên Pháp, thì chắc thân tôi sẽ chỉ còn như một con tép và bao nhiêu công việc sẽ bị bỏ bê. Càng có nhiều cuộc thi đấu thể thao, càng có nhiều “giải trí” thì tôi lại càng thấy “khổ” hơn.

Làm việc cũng khổ, mà giải trí cũng khổ! Nhưng lao nhọc vốn là phần số của con người. Trong cuốn sách “The importance of Living” (Một Quan niệm về Sống Đẹp, bản dịch của Nguyễn Hiến Lê), nhà văn Trung Hoa Lâm Ngữ Đường viết rằng trong vũ trụ này chỉ có loài đi hai chân là phải làm việc. Trừ một ít con ngựa kéo xe, vài con bò kéo cày, ngay các gia súc cũng không phải làm việc. Con chó săn của cảnh sát cũng rất ít khi phải làm nhiệm vụ; con chó giữ nhà, buổi sáng kiếm chỗ nắng ấm ngủ thẳng giấc rồi chơi giỡn gần như suốt ngày; con mèo quí phái nhứt định là không hề làm một việc gì để “mưu sinh”, rồi muốn đi chơi đâu thì đi. Còn loài người siêng năng, cũng bị “nhốt” trong chuồng, cũng bị thuần phục mà lại không được xã hội nuôi, phải làm việc cực khổ để kiếm lấy miếng ăn.

Ông Lâm ngữ Đường đưa ra suy nghĩ: “Tôi hoàn toàn nhận rằng nhân loại được hưởng nhiều cái lợi, như cái vui khoa học, cái vui đàm đạo và cái vui ảo tưởng. Nhưng vẫn còn sự tình cốt yếu này là đời sống chúng ta hóa ra phiền phức quá và chín mươi phần trăm hoạt động của ta là chỉ để lo việc kiếm ăn, mà sự tấn bộ làm cho việc kiếm ăn mỗi ngày một khó khăn cực nhọc, cực nhọc đến nổi chúng ta mất thèm ăn đi, ăn mất ngon đi. Dù đứng vào quan điểm một con thú rừng hay quan điểm của một triết gia thì sự tình đó cũng rất đổi là vô lý” (Lâm Ngữ Đường, sđd)

Đời sống con người quả là cơ cực. Nói theo Phật Giáo, đời là bể khổ. Kinh Thánh của người Do thái cũng đồng một quan điểm. Tác giả của “Sách ông Giob” than thở: “Cuộc sống con người nơi dương thế chẳng phải là thời khổ dịch sao? Và chuỗi ngày lao lụng vất vả đâu khác gì đời kẻ làm thuê? Tựa người nô lệ mong bóng mát, như kẻ làm thuê đợi tiền công, cũng thế, gia tài của tôi là những tháng vô vọng, số phận của tôi là những đêm đau khổ ê chề.” (Sách Giob 7, 1- 3)

Một tác giả khác của Kinh Thánh ký tên là Qohelet lại còn bi quan hơn khi cho rằng tất cả mọi thứ trên đời này đều là “phù vân”. “Phù vân nối tiếp phù vân, tất cả chỉ là phù vân.” Ông triết lý: “Có người đã đem hết khôn ngoan và hiểu biết mà làm việc vất vả mới thành công, rồi lại phải trao sự nghiệp của mình cho một người đã không vất vả gì hết. Điều ấy cũng chỉ là phù vân và là đại họa. Chuyện gì xảy ra cho con người sau bao mối bận tâm và bao gian lao vất vả mà nó phải chịu dưới ánh mặt trời?” (Sách Giảng Viên 2, 21-22)

Phải chăng đời chỉ là “lao nhọc vất vả” hay chỉ là “vui chơi”?

Năm 1938, trước khi đệ nhị thế chiến bùng nổ, một tác giả người Mỹ là ông Johan Huizinga đã viết một cuốn sách có tựa đề bằng tiếng La tinh “Homo Ludens” (con người “chơi”). Tác phẩm là một nghiên cứu về yếu tố “chơi” trong văn hóa. Ông Huizinga khẳng định rằng “chơi” là một yếu tố gắn liền với bản chất con người. Chơi không tùy thuộc vào trình độ văn minh nào. Theo ông, bất cứ ai có suy nghĩ cũng đều nhận ra rằng “chơi” là thuộc tính của con người, cho dẫu nó không có một khái niệm chung để diễn đạt về chơi. Ông Huizinga viết: “Chơi là điều không thể chối bỏ. Nếu muốn, bạn có thể chối bỏ hầu như mọi ý niệm trừu tượng như công bình, chân, thiện, mỹ, tâm trí, Thượng Đế. Bạn có thể chối bỏ “sự nghiêm chỉnh”, nhưng không thể chối bỏ cái “chơi”.” (x. Homo Ludens, a study of the Play Element in Culture, by Johan Huizinga , Wikipedia)

Không cần phải “động não” như ông Huizinga để khẳng định rằng “chơi” là một yếu tố bao trùm cuộc sống con người, người Miền Nam Việt nam, có lẽ do cuộc sống được thiên nhiên ưu đãi, cho nên thích chơi hơn thích làm hay đúng hơn làm chỉ để đủ sống và vui chơi. Không cần phải có của ngon vật lạ, chỉ cần một con ếch, một con rắn, một trái khế cũng đủ là một món nhậu để mời hàng xóm đến “lai rai năm ba sợi”. Gặp nhau, muốn biết sức khỏe của con cháu, người ta hỏi: “Thằng nhỏ (hay con nhỏ) nó có “chơi” không?” Có khỏe mới chơi được, cho nên chơi tức là khỏe hay đúng hơn khỏe để mà chơi.

Làm để ăn, ăn để khỏe, khỏe để chơi, chơi để khỏe…Tôi thường lẩn quẩn với tư tưởng ấy mỗi khi xem các trận thi đấu thể thao hay lăn xả vào các hoạt động giải trí. Các hoạt động giải trí gia tăng tỷ lệ thuận với sự tiến bộ. Càng tiến bộ, con người càng miệt mài giải trí. Càng tiến bộ, con người càng sáng chế ra nhiều trò giải trí hơn, “nghề chơi cũng lắm công phu” hơn. Cứ mở bất cứ một đài truyền hình nào cũng thấy được điều đó. Ngoại trừ các Đài tôn giáo, hầu như Đài Truyền Hình nào cũng dành phần lớn các chương trình cho việc giải trí. Ngày nay, giải trí đã trở thành một “kỹ nghệ” và là kỹ nghệ lớn nhứt trong mọi kỹ nghệ. Người sáng lập và điều hành kỹ nghệ giải trí giàu có đã đành, mà các nghệ sĩ từ ca nhạc sĩ, diễn viên, danh thủ thể thao…đều là những người có thu nhập cao hơn ai hết.

Nhưng có một nghịch lý không thể chối cãi được trong thế giới văn minh ngày nay là càng phát minh ra các trò giải trí, con người xem ra càng “buồn chán” hơn. Giải trí càng nhiều, nghệ thuật giải trí càng cao, con người lại càng cảm thấy “trống rỗng”.

Tôi vẫn nhớ mãi những suy tư của triết gia Pháp vào thế kỷ 17 là Blaise Pascal về điều mà ông gọi là “Giải trí”.  Ông viết: “Thỉnh thoảng, khi suy nghĩ về vấn đề này, tức những “xung động” của con người cũng như những nguy hiểm và mệt nhọc mà con người lao đầu vào trên sân cỏ, trong chiến tranh là nơi phát sinh bao nhiêu tranh cãi, đam mê, những toan tính liều lĩnh thường là xấu v.v, tôi khám phá ra rằng nỗi khốn khổ của con người chỉ xuất phát từ một điều: đó là không biết ngồi yên trong một căn phòng...” (Blaise Pascal, “Divertissement”, Les Pensées, Wikipedia)

Trong Hán Việt Từ Điển, Đào Duy Anh định nghĩa “giải trí” như sau: “Khi làm việc rồi, mở cho trí não được khoan khoái.”

Theo ý nghĩa này, thì chắc chắn triết gia Pascal không lên án tất cả mọi thứ “giải trí”. Ông nhìn nhận rằng “không có giải trí thì không có niềm vui; với giải trí thì không hề có sự buồn bã.” Nhưng theo ông, niềm hạnh phúc mà giải trí mang lại rất mong manh, bởi vì nó tùy thuộc vào “trăm nghìn tai nạn mang lại những đau buồn thật sự.” Không cần phải nghĩ đến những thứ giải trí “chết người” như cờ bạc, ma túy…một ly rượu để giải sầu, một điếu thuốc để làm cho trí não được khoan khoái, một ván cờ để gọi là “làm vui” bạn bè có khi cũng đưa đến những hậu quả khôn lường. Chính vì vậy mà ông Pascal khẳng định: “Điều duy nhứt an ủi chúng ta trong những lúc khốn khổ là giải trí, nhưng giải trí lại cũng là nỗi khốn khổ lớn nhứt của chúng ta.”

Là một người có niềm tin tôn giáo, ông triết gia người Pháp này cho rằng chính vì không có khả năng “ngồi yên” trong phòng, nghĩa là không chấp nhận cái thân phận giới hạn, “có cùng” của mình mà con người lao mình vào giải trí. “Giải trí” là một cuộc “chạy trốn” khỏi nỗi khốn khổ của mình. Xét cho cùng, giải trí chính là chạy trốn khỏi cái chết, khỏi cùng đích và ý nghĩa của cuộc sống.

Trong một màn quảng cáo cho chiếc xe đạp hiệu Schwinn trên TV, người ta thấy một thanh niên đang nhào lộn với chiếc xe đạp của mình. Một câu nói hiện lên: “Với chiếc xe đạp này bạn có thể nhào lộn.” Rồi thình lình, ở phía dưới màn ảnh, người ta lại thấy xuất hiện một cảnh ma quái:  một chiếc quan tài đang được từ từ hạ xuống huyệt kèm với lời thách thức: “Bạn sợ chết ư?”

Rõ ràng là những ông chủ của công ty Schwinn không chỉ quảng cáo cho chiếc xe đạp của mình. Họ còn muốn dạy cho trẻ con rằng chết là hết, cho nên chẳng có gì phải sợ hãi.

Trong một màn quảng cáo cho hiệu quần cáo “Union Bay”, người ta thấy hai thiếu niên mặc quần áo hiệu này đang đùa giởn với tử thần khi cho xe chạy với tốc độ chóng mặt hướng đến một bờ vực cao. Một người dùng tay áo của mình mắc vào cần tốc độ và nhảy xuống biển. Khi chiếc áo của người thanh niên nổi trên mặt biển, người ta đọc được trên màn ảnh: Union Bay, thời trang được làm để “tồn tại”.

Cả hai màn quảng cáo trên đây đều muốn nhắn gởi một thông điệp giống nhau: Chết là hết, cuộc sống chẳng có ý nghĩa gì do đó không đáng sống. (x. Charles Colson, Burden of Truth)

Tôi cũng thường có ý nghĩ ấy mỗi khi theo dõi các màn đua xe. Cái chết trong gang tấc, nhưng xem chừng bị các tay đua coi nhẹ như tơ hồng. Tôi cũng không thể không nghĩ đến “cái chết” bị xem thường như thế trong các trận đấu quyền Anh hay các môn võ tự do. Người ta đùa giỡn với tử thần chẳng khác nào chuyện xảy ra trong cuốn phim “The Quick and the Dead” do một số tài tử gạo cội như Sharon Stone, Gene Hackman, Russell Crowe và Leonardo DiCaprio thủ diễn: chuyện thi đấu súng diễn ra như chuyện “thường ngày ở huyện” trong một thị trấn miền viễn Tây, Hoa kỳ trong thời kỳ lập quốc: chẳng còn biết làm gì, ông thị trưởng cứ  bày ra trò đấu súng. Cái chết bị xem nhẹ đến nỗi cha con của ông thị trưởng cũng thi đấu súng với nhau và người cha chẳng để rơi một giọt nước mắt tiếc thương nào khi bắn hạ đứa con trai độc nhứt của mình.

Thời đế quốc La mã, các võ sĩ phải thi đấu với nhau để sống còn. Họ không chọn cái chết. Người ta bắt họ phải chết để mua vui cho người khác. Ngày nay, bằng mọi cách xem ra con người “ve vãn” và “giỡn mặt” với cái chết để đạt được một kỷ lục.  Tôi còn nhớ: dạo tháng 4 năm 1996, mặc dù đã có nhiều cảnh báo về thời tiết xấu, một người cha vẫn để cho đứa con gái 7 tuổi của mình lái chiếc Cessna xuyên qua nước Mỹ. Ông tin tưởng và hy vọng rằng đứa con gái của mình sẽ là viên phi công trẻ nhứt bay xuyên qua lục địa. Nhưng tử thần đã không chịu “đầu hàng”. Tên của cô bé Jessica Dubross đã không bao giờ được ghi vào sách kỷ lục thế giới Guiness Book và chắc chắn người cha cũng không bao giờ có đủ một đời để tiếc thương và hối hận chỉ vì một chút danh vọng hão huyền.

Tôi không chút “hồ hởi” khi nhìn đám đông đón rước cô Jessica Watson 16 tuổi trở về Sydney dạo tháng 6 vừa qua, sau một lần vòng quanh thế giới một mình trên chiếc thuyền buồm  và đạt kỷ lục là cô gái trẻ nhứt thế giới đã lập được một thành tích như thế.

Tôi dị ứng với những kỷ lục như thế. Tôi chẳng tìm được niềm phấn khởi nào trong những môn giải trí chết người như vậy.

Với tôi, giải trí theo đúng nghĩa là một phương cách tìm lại  sự quân bình và niềm vui để quay trở về với ý nghĩa và cuộc sống độc điệu hàng ngày. Theo tôi, khẩu hiệu “Citius, Altius, Fortius” (nhanh hơn, cao hơn, mạnh hơn) được ghi trong các Thế Vận Hội và các sân vận động không phải là một thách thức để tôi đạt được những kỷ lục mới, mà chính là chạy nhanh hơn, vươn lên cao hơn và dũng mạnh hơn để nhìn xuống cuộc sống độc điệu mỗi ngày hầu tìm ra ý nghĩa cho cái gọi là “độc điệu” nhàm chán đó.

Ông “hoàng tử tý hon” của văn hào Antoine de Saint Exupéry đã có lý để nói với viên phi công: “Dân chúng trong xứ sở của ông trồng cả 5 ngàn cánh hoa hồng trong một ngôi vườn…vậy mà họ không tìm ra được điều đang tìm kiếm. Thật ra điều họ đang tìm kiếm có thể tìm thấy trong một cánh hoa hồng.” Và hoàng tử tý hon nói thêm: “Nhưng đôi mắt của con người thì mù lòa. Ông phải nhìn bằng trái tim.”

Tôi mong sao luôn được nhìn bằng con mắt của trái tim để có thể “giải trí” và tìm thấy niềm vui ngay trong những sinh hoạt độc điệu của cuộc sống mỗi ngày chứ không cần phải đợi làm việc xong rồi mới…“giải trí”.