“Thắng Người nhờ Sức Mạnh, Thắng Mình do Dũng Khí”

                                                                                 

Cái cảnh thắng thua, khóc cười trong World Cup thường gợi lại cho tôi một vài câu ngạn ngữ Latinh mà tôi đã học được ở bậc trung học.

Năm 387 trước công nguyên, dưới sự lãnh đạo của tướng Brennus, một đạo binh Gaulois, tức tổ tiên của người Pháp hiện nay, đã tấn công thành La mã. Họ bao vây “Collis Capitolinus” là một trong 7 ngọn đồi chính của thành La Mã. Vì không muốn mất ngọn đồi huyết mạch của thành phố, cho nên người La mã đã xin được thương lượng và chịu đóng một số tiền chuộc để quân Gaulois trả lại ngọn đồi này. Tướng Brennus đòi một nghìn lạng vàng và người La mã đồng ý nộp đúng số vàng ấy.

Ghi lại biến cố này, Livius, một sử gia La mã vào thế kỷ thứ nhứt sau công nguyên, thuật lại rằng người Gaulois đã dùng một thứ đơn vị đo lường riêng của họ để cân số vàng mà người La mã phải giao nộp. Nhưng nhận thấy cái cân của người Gaulois không chính xác, người La mã mới lên tiếng than phiền với tướng Brennus. Ông tướng này liền rút gươm ném lên chiếc cân và tuyên bố “Vae victis!” (Khốn thay cho kẻ thua trận!) Rồi ông nói với họ rằng “đã thua rồi” thì chẳng còn bất cứ một thứ quyền nào nữa, kể cả quyền được khiếu nại. Không những thế, ông còn ra lệnh cho người La mã phải nộp nhiều hơn số vàng đã được ấn định.

Không chừng dựa vào giai thoại trên đây mà thi sĩ La Fontaine của Pháp đã sáng tác bài thơ ngụ ngôn “Con Chó Sói và Con Chiên” để rồi kết luận: “La raison du plus fort est toujours la meilleure!” (Lý của kẻ mạnh luôn thắng thế!)

Thật ra có phải lý của kẻ mạnh lúc nào cũng thắng thế không?

Vào thế kỷ thứ nhứt trước công nguyên, trước khi thành lập đế quốc La mã và tự xưng hoàng đế, Julius Caesar đã phải loại bỏ những đối thủ sừng sỏ nhứt. Ngoài tướng Antonius Marcus mà chúng ta biết nhiều qua cuốn phim nổi tiếng “Cleopatra” do Elizabeth Taylor và Richard Burton thủ diễn, Caesar còn phải chống cự với một tướng tài ba khác tên là Gnaeus Pompeius. Năm 48 trước công nguyên, Pompeius đã bị Caesar đánh bại trong trận Pharsalus. Ông đã trốn chạy sang Ai cập và bị mưu sát tại đó.

Vào thế kỷ thứ nhứt sau công nguyên, dưới thời hoàng đế Nero, thi sĩ Lucanus đã ghi lại trận đánh này trong thiên anh hùng ca có tựa đề là “Pharsalia”. Được trích dẫn nhiều nhứt từ thiên anh hùng ca này là câu “Victrix causa deis placuit, sed victa Catoni.” (xin tạm dịch:  “chiến thắng thì làm vui lòng các thần minh, nhưng bại trận thì lại làm vui lòng Cato). Cato là một chính trị gia và tướng lãnh rất thanh liêm được nhiều người mộ mến. Ông đứng về phía Pompeius cho nên không chấp nhận chiến thắng của Caesar và sẵn sàng mất tất cả hơn là đánh đổi sự thanh liêm chính trực của mình.

Để cho dễ hiểu, có lẽ nên mượn câu nói của danh tướng thời nhà Trần vào thế kỷ thứ 13 là Trần Bình Trọng để diễn nghĩa câu nói trên đây: “Thà làm quỷ nước Nam còn hơn làm vương đất Bắc.”

Đây là một trong những câu nói nổi tiếng nhứt trong lịch sử chống ngoại xâm của Việt nam. Danh ngôn này không những nói lên tinh thần ái quốc, mà còn là một bài học về những đức tính cao quý nhứt trong nhân cách con người là lòng tự trọng và danh dự.

Thua trong danh dự là một chiến thắng vẻ vang nhứt. Tôi luôn có ý tưởng ấy mỗi khi nghĩ về sự “bại trận” của một số đội tuyển tại World Cup 2010 này. Tôi đặc biệt nghĩ đến hai đội tuyển của Úc Đại Lợi và Tân Tây Lan. Thua một trận, huề một trận, thắng một trận, thì dù không được vào vòng hai, với một đội tuyển chỉ mới chập chững  bước vào World Cup như Úc đại lợi, đây quả là một “chiến tích” đáng kể. Có cuốn gói ra về tay không, đội tuyển Úc đại lợi vẫn xứng đáng để mỉm cười mãn nguyện.

Riêng với đội tuyển tưởng không đáng được nhắc đến tại World Cup như Tân Tây Lan, thì đấu cả ba trận đều huề cả ba quả là một “kỳ tích”. Người ta hiểu được nụ cười rạng rỡ của các tuyển thủ và người dân nước này ngay cả khi không được vào vòng hai của World Cup.

Chiến đấu cho đến cùng, thua trong danh dự: đó hẳn phải là bài học mà hai đội tuyển Úc đại lợi và Tân Tây Lan có thể nhắn gởi cho chúng ta trong mùa World Cup này.

Từ cầu trường, tôi lại chạnh nghĩ đến chính trường. Những tiếng “thượng võ, danh dự, tự trọng” cũng vang lên trong tôi khi tôi nhìn gương mặt “khóc cười” của thủ tướng Kevin Rudd lúc đọc bài diễn văn từ chức sau cuộc “đảo chính” trong nội bộ Đảng Lao Động tối thứ Tư 23/6/10  vừa qua.

Tôi vốn có một cảm tình đặc biệt đối với ông thủ tướng này. Tôi chưa đánh giá được hết những gì ông đã làm cho đất nước. Nhưng sự kiện ông đã nhân danh quốc gia để lên tiếng xin lỗi người Thổ Dân Úc khi vừa mới nhậm chức thủ tướng khiến tôi luôn nghĩ rằng đây là một con người có một nhân cách lớn. So sánh với tính tham quyền cố vị của ông John Howard hay tính hung hăng con bọ xít của ông Tony Abbott, tôi tự nhiên thấy quý mến ông Rudd hơn. Là con người, ai cũng có lúc sai phạm, nhưng có lẽ ông Rudd là chính trị gia Úc mà tôi được nghe lời xin lỗi và chịu đứng ra nhận trách nhiệm về những sai sót của chính phủ nhiều nhất.Tôi lại càng khâm phục ông hơn khi biết ông tự ý rút lui hơn là tham gia vào cuộc đấu đá trong nội bộ đảng Lao Động. Tôi cũng muốn chia sẻ những cảm xúc của ông trong bài diễn văn từ chức. Có lúc ông uất nghẹn muốn khóc. Có lúc ông lại bông đùa cười cợt. Ông cũng chẳng hề lộ chút cay đắng nào với những người đã phản lại mình.

Với tôi, thủ tướng Rudd không phải là một kẻ chiến bại, mà là một người chiến thắng và chiến thắng trong danh dự.

Những năm đầu của bậc trung học, tôi rất say mê những câu chuyện trích từ tác phẩm “Lettres de mon Moulin” (những lá thư từ chiếc máy xay lúa của tôi) của nhà văn Pháp Alphonse Daudet vào thế kỷ thứ 19. Một trong những chuyện vẫn còn sống mãi trong ký ức của tôi là chuyện “con dê của ông Seguin”. Chuyện kể rằng ông Seguin có nuôi 6 con dê, tất cả đều bị chó sói ăn thịt vì chúng đều trốn lên núi. Nhưng ông Seguin vẫn không thất vọng. Ông mua một con dê nhỏ và đặt tên cho nó là Blanquette. Mặc dù rất được ông chủ thương yêu, chiều chuộng nhưng Blanquette vẫn cảm thấy tù túng mất tự do trong khu vườn nhà ông Seguin. Vốn là chuyện thần tiên viết cho trẻ con, cho nên trong câu chuyện, tác giả Alphonse Daudet cho con dê nói chuyện với chủ của mình. Nó nói với ông Seguin rằng nó muốn đi lên núi. Ông cảm thấy đau lòng lắm. Nhưng để nó không trốn lên núi, ông liền nhốt nó vào một cái chuồng. Chỉ có điều, ông quên đóng cánh cửa sổ cho nên con vật đã trèo qua đó để cuối cùng đi tìm tự do. Khi nó lên đến đỉnh núi thì màn đêm cũng vừa buông xuống. Nó vừa nghe được tiếng tù và của ông Seguin lẫn tiếng hú rợn người của con chó sói…Dù vậy, nó vẫn quyết định ở lại trên núi và chiến đấu chống lại con thú hung dữ. Cuối cùng, sau một đêm chiến đấu oanh liệt, khi bình minh vừa ló dạng, con dê của ông Seguin đã bị con chó sói cắn xé.

Có thể nhà văn Alphonse Daudet muốn gói trong câu chuyện một bài học sâu xa hơn. Nhưng lúc nhỏ, tôi vẫn nhận ra nơi con dê nhỏ của ông Seguin hình ảnh của một con người tự trọng, yêu thích tự do, không luồn cúi, sống và chiến đấu cho đến cùng với sự chọn lựa của mình. Với tôi, nó tượng trưng cho sức mạnh đích thực của con người. Đó là sức mạnh mà Lão Tử đã muốn nói đến qua câu: “Thắng nhơn giả hữu lực, tự thắng giả cường.” (Thắng người nhờ sức mạnh, thắng mình do dũng khí.)

Chiến thắng hay chiến bại là tùy ở cái nhìn của chúng ta về sức mạnh đích thực trong con người. Thoạt nhìn qua, làm sao thấy được sức mạnh trong chủ trương bất bạo động của một Mahatma Gandhi trong cuộc tranh đấu dành độc lập cho người Ấn độ hồi giữa thế kỷ trước? Với quyền sinh sát trong tay, chế độ phân biệt chủng tộc tại Nam Phi làm sao thấy được sức mạnh của 27 năm tù đày vô phương tự vệ của một Nelson Mandela?

Theo một chuyện thần thoại của xứ Phù Tang, ngày nọ một số vị thần trên thiên trào muốn tranh quyền bá chủ thế gian. Vị thần của Sấm Chớp tung ra những tiếng nổ long trời lở đất khiến cho cả vũ trụ rung chuyển. Ai cũng lo sợ.

Nhưng vị thần của Bão Tố vẫn không tỏ ra chút lo sợ nào. Ông làm cho mặt nước biển dâng lên và bao trùm vạn vật. Các vị thần khác thất sắc liền cầu khẩn xin tha. Thần Bão Tố liền vẫy tay một cái: sóng lặng, gió êm, nước từ từ rút đi.

Đến phiên mình, thần Âm Nhạc lên tiếng: “Sức mạnh không phải ở nơi sự phô trương của sức bạo tàn, vì nó chỉ có phá hoại mà không tạo lập. Sức mạnh nằm ở cái thuật khuất phục ấy bằng ý muốn của họ. Người ta cảm vì sự dịu dàng mà chịu khuất phục chớ không phải vì sợ mà chịu khuất phục.” Dứt lời, thần Âm Nhạc lấy ống tiêu, thổi lên một hơi nhẹ nhàng êm ái. Tất cả đều như bị sức mạnh của âm nhạc lôi cuốn vào giấc ngủ thôi miên.

Nhưng cuộc tỉ thí vẫn chưa kết thúc.Trước những biểu dương sức mạnh trên đây, có một vị thần vẫn ngồi yên bất động, không để lộ một chút xúc động nào. Khi trọng tài hỏi: liệu ngài có mù điếc không, vị thần này trả lời rằng mình vẫn thấy và vẫn nghe mọi sự, quả tim của ông cũng đập, tâm hồn ông cũng xao xuyến.

Vặn hỏi mãi, ông nói: “Tôi là “Điềm Đạm”. Tôi là kẻ biết huấn luyện cảm xúc của tôi.Tôi là kẻ đã làm chủ cảm xúc của tôi. Còn các ngài, các ngài chỉ là những kẻ làm nô lệ cho cảm xúc của mình, vì các ngài đã không thể chế ngự được nó…”

Nghe thế, trọng tài liền tuyên bố rằng quyền bá chủ thế gian thuộc về Thần Điềm Đạm, bởi vì vị thần này đã có thể làm chủ được chính mình” (theo Thu Giang Nguyễn Duy Cần, Cái Dũng của Thánh Nhân, trg 17-21)

Chúng ta vẫn nghe nói: thắng một trăm trận không bằng làm chủ chính mình. Từ ngàn xưa, thi sĩ Tô Đông Pha đã nói: “Với người xưa, hào kiệt là kẻ có khí tiết hơn người. Nhưng nhơn tình có chỗ không nhịn được. Bởi vậy, kẻ thất phu gặp nhục, tuốt gươm đứng dậy, vươn mình xốc đánh. Cái đó chưa đủ gọi là Dũng. Kẻ đại dũng trong thiên hạ, trái lại, thình lình gặp những việc phi thường cũng không kinh sợ, bị những điều ngang trái cũng không giận. Đó là nhờ chỗ hoài bão của họ rất lớn và chỗ lập chí của họ rất xa vậy.” (sđd)

Trong những ngày xem World Cup, tôi thường ngẫm nghĩ về chữ Dũng ấy. Có thi đua thì đương nhiên có kẻ được người mất, kẻ thắng người thua. Thắng không kiêu, bại không nản: đó là cái Dũng đích thực mà tinh thần thượng võ phải có thể gợi lên nơi cầu thủ lẫn khán giả.

Trong các màn quảng cáo thường xuất hiện trên đài SBS trong mùa World Cup này, tôi thích nhứt là đoạn quảng cáo của “Optus”. Một thiếu niên theo dõi trên màn ảnh nhỏ của chiếc điện thoại di động một trận thư hùng giữa đội Socceroos và đủ mọi loài thú, từ voi, báo, sư tử đến đà điểu, cá sấu. Đội Socceroos đá lọt khung thành của đối phương do một chú cá sấu trấn giữ. Vậy mà kết thúc trận đấu, tất cả, người cũng như thú, đều “vui vẻ” ra khỏi sân. Màn quảng báo kết thúc với câu “với Optus đàng sau bóng đá, mọi sự đều có thể xảy ra”. Chuyện phi thường mà Optus muốn nói đến không hẳn là người ta có thể xem được mọi sự trên màn ảnh của điện thoại di động, mà là cái cảnh “người và thú” đều huề cả làng. “Thú” đã không cắn xé “người”; “thú” được thuần hóa và cũng có “tinh thần thể thao”.

Tinh thần thượng võ hay chiến thắng đích thực phải chăng không là thắng được chính mình, tức thuần hóa được cái “thú tính” vẫn luôn tiểm ẩn trong mình.

 Chu Thập, World Cup 2010