Vương quốc Á rập Saudi: phụ nữ và quyền được lái xe!

06/10/17

Sáng thứ Tư 27 tháng Chín 2017 vừa qua, với một cử chỉ được xem là “phi thường”,  Quốc vương Á rập Saudi Mohammaed bin  Salman đã ban hành một sắc chỉ cho phép phụ nữ được phép lái xe kể từ năm tới.

Đây là một chiến thắng lớn cho phụ nữ tại vương quốc Hồi giáo này. Kholoud Attar, chủ một tiệm thời trang tại Thủ đô Riyadh, đã nói với một phóng viên của đài CNN rằng quyết định trên đây sẽ mang lại một sự thay đổi lớn lao cho cá nhân chị cũng như các nữ nhân viên của chị. Người phụ nữ 32 tuổi này giải thích rằng được lái xe sẽ giúp tiết kiệm rất nhiều thời giờ. Riêng đối với các nữ nhân viên đang làm việc trong tiệm thời trang của cô Attar, được lái xe sẽ giúp họ tiết kiệm được một số tiền lớn vì phải thuê người chở tới sở làm. Thuê một người lái xe đưa đón ngốn đến gần một nửa lương tháng của người phụ nữ. Chẳng hạn lương tháng của một nữ giáo viên là 1.600 Mỹ kim. Người giáo viên này phải trả cho tài xế đưa đón mình gần 800 Mỹ kim.

Manak al-Sharif, một trong những người phụ nữ chủ động trong chiến dịch có tên là “Women2Drive” (Phụ nữ được quyền lái xe) tại Á rập Saudi, nói rằng đối với người phụ nữ đang sống trong vương quốc Hồi giáo này, đây là một chiến thắng lớn lao. Cô Sharif hiện đang sống tại Úc Đại Lợi. Năm 2011, cô đã bị giam tù sau khi đưa lên YouTube một băng hình cho thấy cô đang lái xe. Hành động thách thức  này đã khiến cô bị đe dọa giết chết, nhưng đồng thời cũng thúc đẩy cô mở chiến dịch tranh đấu cho quyền được lái xe của người phụ nữ.

Trong cuộc phỏng vấn dành cho đài CNN từ Úc Đại Lợi, người phụ nữ đầy can đảm này đã lên tiếng ca ngợi giới lãnh đạo trẻ tại Á rập Saudi. Nhưng theo cô, động lực khiến giới lãnh đạo Á rập Saudi nhìn nhận quyền được lái xe của phụ nữ chính là tình trạng kinh tế trì trệ hiện nay. Để đẩy mạnh kinh tế, chính phủ nước này thấy  cần phải kêu gọi sự đóng góp tích cực của nữ giới. Được lái xe là một trong những điều kiện để họ có thể tham gia vào hoạt động kinh tế.

Á rập Saudi là một vương quốc áp dụng triệt để giáo lý Wahhabi, một hệ phái Hồi giáo rất bảo thủ. Hệ phái Hồi giáo này không cho phép nam giới và nữ giới được trà trộn với nhau trong các buổi lễ, các cuộc tập trung và ở những nơi công cộng. Mỗi khi đi ra khỏi nhà, nữ giới phải luôn được một người thân trong gia đình thuộc nam giới tháp tùng. Còn để được đi làm hoặc du lịch, họ cũng phải có phép của một người đàn ông giám hộ.

Nhưng với sắc lệnh mới của nhà vua, phụ nữ Á rập Saudi sẽ không phải xin phép người nam giám hộ để học lái xe. Tuy nhiên, các qui định khác về việc giám hộ phụ nữ vẫn còn có giá trị và sẽ tiếp tục chi phối nhiều khía cạnh trong cuộc sống hàng ngày của người phụ nữ. Do đó, mặc dù được phép lái xe là một bước tiến quan trọng đối với phụ nữ Á rập Saudi, con đường tự do và bình đẳng đối với họ vẫn còn dài và đầy chông gai.

Cùng với sắc chỉ cho phép phụ nữ lái xe, việc tháo gỡ một số những giới hạn đối với phụ nữ mở ra nhiều triển vọng cho kinh tế của Vương quốc Á rập Saudi và cách riêng cho sự đóng góp của người phụ nữ vào nhiều lãnh vực, nhất là kinh tế. Đây là thay đổi mới nhất trong một loạt cải tổ tại Á rập Saudi kể từ khi Quốc vương Mohammed bin Salman lên kế vị vua cha.

Ông được vua cha truyền ngôi kể từ tháng Sáu 2017 vừa qua. Kể từ khi đăng quang, ông đã đưa ra chương trình cải cách kinh tế mà mục tiêu phải đạt được là năm 2030. Với mục tiêu này, ông muốn đặc biệt gia tăng con số nữ giới vào nguồn nhân lực.

Được lái xe là một chiến thắng và đồng thời là một nhân quyền đối với người phụ nữ tại Á rập Saudi. Tuy nhiên, sắc lệnh cho phép phụ nữ lái xe đã không được nhiều người, nhất là giới mày râu tại đây hưởng ứng. Trên nhiều trang mạng xã hội, một số người đã bày tỏ quan ngại rằng cho phép phụ nữ lái xe sẽ vi phạm các luật lệ nghiêm nhặt về “nam nữ thọ thọ bất thân” trong vương quốc.

Thật ra, được quyền lái xe không phải là vấn đề lớn nhất đối với nhiều phụ nữ Á rập Saudi. Quan trọng hơn chính là quyền bình đẳng đối với nam giới, như được ra khỏi nhà một mình mà không cần phải có một người thân là đàn ông hay một nam giám hộ  cho phép hay đi kè kè một bên.

Nhiều người phụ nữ Á rập Saudi đã đón nhận sắc lệnh cho phép phụ nữ lái xe như một tin vui. Nhưng trong thực tế, sắc lệnh này vẫn chưa tháo gỡ được nhiều thứ rắc rối khác có thể xảy ra trong việc lái xe của người phụ nữ. Chẳng hạn, khi chiếc xe do người phụ nữ lái bị hỏng giữa đường thì sao? Dĩ nhiên, trong cái nhìn miệt thị phụ nữ trong vương quốc Hồi giáo này, người phụ nữ không thể tự động đứng ra thay bánh xe hay sửa máy ở giữa đường được.

Nhưng còn chuyện rắc rối hơn phải nghĩ tới là: nếu người phụ nữ ngồi một mình trên xe, nghĩa là không có người giám hộ hay một người thân là đàn ông bên cạnh thì làm sao chị có thể mở miệng kêu gọi người qua lại đến giúp đỡ, bởi vì bắt chuyện với một người đàn ông không phải là người thân trong gia đình là một hành động phạm pháp có thể bị trừng phạt một cách nặng nề.

Về quyền của phụ nữ, Á rập Saudi là một trong những nơi đầy mâu thuẫn. Nước này tỏ ra tiến bộ hơn rất nhiều nước khác về một số quyền của phụ nữ. Kể từ năm 2015, lần đầu tiên phụ nữ Á rập Saudi được đi bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử của hội đồng thị xã. Cùng với quyền này, phụ nữ cũng được phép vận động để tranh vào một số chức vụ trong công quyền. Tuy nhiên các ứng cử viên nữ giới lại không được phép “nói chuyện” với các cử tri nam và dĩ nhiên cũng không được phép để cho nam giới và nữ giới được cùng có mặt bên nhau trong các văn phòng vận động bầu cử của họ.

Bên cạnh quyền này, nữ giới cũng được bổ nhiệm vào hội đồng tham vấn. Ít nhất đã có 17 phụ nữ được bầu vào hội đồng này trong cuộc bầu cử cấp thị xã hồi năm 2015. Năm 2011, Quốc vương Abdullah đã ban hành một sắc lệnh cho phép phụ nữ được đi bỏ phiếu và hai năm sau, ông qui định rằng phải dành ít nhất 20 phần trăm số ghế trong hội đồng tham vấn cho nữ giới.

Về phương diện giáo dục, Á rập Saudi cũng tỏ ra rất tiến bộ. Một bản phúc trình của chính phủ được công bố hồi năm 2015 cho thấy có nhiều nữ sinh viên hơn nam sinh viên trong các đại học.

Ngoài ra cũng đáng chú ý không kém là sự kiện nữ giới Á rập Saudi cũng được tham gia thi đấu trong các thế vận hội. Nước này đã cử 2 nữ lực sĩ tham gia thi đấu trong thế vận hội 2012 được tổ chức tại London, Anh quốc.

Song song với những quyền trên đây, phụ  nữ Á rập Saudi vẫn còn phải chịu rất nhiều hạn chế. Phụ nữ nước này vẫn chưa được phép lập gia đình, ly dị, tìm công ăn việc làm hoặc trải qua một cuộc giải phẫu đặc biệt mà không có phép của nam giám hộ . Luật giám hộ vẫn còn chi phối hầu như mọi khía cạnh trong cuộc sống của phụ nữ. Trong trường hợp cha của người phụ nữ qua đời hay vắng mặt, thì người chồng, một người thân thuộc nam giới, người anh em hoặc trong một số trường hợp, ngay cả con trai của họ, mới có quyền chấp thuận trước khi một người phụ nữ có thể hưởng được những quyền thường là rất căn bản của họ.

Một điều cấm kỵ khác đối với phụ nữ Á rập Saudi là họ không được tùy ý tiếp xúc hay có mặt tại những nơi chỉ dành cho đàn ông, ngoại trừ một số trường hợp ngoại lệ như đi bệnh viện, vào ngân hàng và các trường y khoa. Năm 2013, Chính quyền Á rập Saudi đã ra lệnh cho các tiệm buôn nào mướn cả đàn ông lẫn đàn bà làm nhân viên đều phải xây những “bức tường ngăn cách” để triệt để thi hành luật cấm nam nữ trà trộn với nhau.

Phụ nữ Á rập Saudi không được phép xuất hiện nơi công cộng mà không mặc chiếc áo dài đen (abaya) phủ từ đầu đến chân. Luật này là để bảo vệ sự trang nghiêm, kín đáo của phụ nữ ở nơi công cộng.

Phụ nữ Á rập Saudi không được phép làm một số kinh doanh nếu không có một người đàn ông đỡ đầu. Muốn đứng ra mở một doanh nghiệp riêng, người phụ nữ nước này thường phải xin ít nhất 2 người đàn ông đến làm chứng cho tư cách của họ để họ được vay mượn tiền của ngân hàng hoặc được phép kinh doanh.

Trong trường hợp ly dị, phụ nữ nước này không được phép giữ con cái cho đến khi chúng được 7 tuổi nếu là con trai và 9 tuổi nếu là con gái.

Người phụ nữ Á rập Saudi cũng không thể nộp đơn xin cấp thẻ căn cước hay sổ thông hành nếu không có phép của một nam giám hộ.

Người phụ nữ nước này cũng không được phép ăn uống trong các tiệm ăn nếu các tiệm ăn này không có một nơi dành riêng cho gia đình. Tại Á rập Saudi, hầu như tiệm ăn nào cũng có một khu dành riêng cho gia đình tách biệt với những khu chỉ có thực khách nam. Dĩ nhiên, để vào các tiệm ăn, nữ giới cũng phải đi theo một lối dành riêng cho họ, thường là cửa hông.

Về phương diện tố tụng, nữ giới Á rập Saudi không hề có quyền hưởng một phiên xử phân minh. Tại tòa án, lúc nào “chứng cớ của một người đàn ông cũng có giá trị bằng chứng cớ của 2 người phụ nữ”. Tại Á rập Saudi, trước pháp luật, người phụ nữ chỉ được xem như một trẻ em vị thành niên do đó không thể hoàn toàn làm chủ được cuộc sống của mình.

Cuối cùng, người phụ nữ Á rập Saudi không được quyền thừa hưởng gia tài bình đẳng với đàn ông. Theo luật thừa kế dựa theo luật Hồi giáo Sharia, con gái chỉ nhận được nửa gia tài. Vì chỉ nhận được một nửa hoặc có khi bị loại khỏi chúc thư của người cha, phụ nữ Á rập Saudi dễ rơi vào cảnh nghèo túng.

Theo bản phúc trình của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (World Economic Forum) được công bố năm vừa qua, trong 144 nước được khảo sát, Á rập Saudi đứng hàng thứ 141 xét về khoảng cách bình đẳng giữa nam giới và nữ giới, đứng sau cả những nước như Syria, Pakistan và Yemen.

Được phép lái xe quả là một bước tiến đáng kể đối với người phụ nữ của Vương quốc Á rập Saudi. Đây là một chiến thắng mà họ chỉ đạt được sau gần 2 thập niên chiến đấu. Tuy nhiên, được lái xe chỉ là một thứ “ân huệ” nhỏ mà vương quốc này “ban” cho thần dân nữ giới của họ. Người phụ nữ Á rập Saudi không chỉ mong có thế. Điều họ chờ đợi không chỉ là được lái một chiếc xe, mà là được hoàn toàn bình đẳng với nam giới trong mọi quyền lợi và nghĩa vụ.

Họ muốn được “lái” cuộc đời của họ.