Catalonia: một lịch sử dài của những cuộc tranh đấu đòi độc lập

20/10/17

Gần đây, tại một số vùng trên thế giới đã diễn ra những cuộc trưng cầu dân ý đòi độc lập. Tại miền Bắc Iraq có cộng đồng người Kurd, một sắc dân hiện sống rãi rác tại một số nước như Iraq, Thổ Nhĩ Kỳ, Syria, Iran...Tại Nam Dương, trên 70 phần trăm dân chúng thuộc Đảo West Papua đã ký tên vào một thỉnh nguyện thư gởi đến Liên Hiệp Quốc để yêu cầu cho tổ chức trưng cầu dân ý về độc lập. Nhưng sôi nổi và cũng được thế giới theo dõi nhiều hơn cả vẫn là cuộc trưng cầu dân ý tại Catalonia để được tách khỏi Tây Ban Nha: 90 phần trăm của hơn một nửa số cử tri đi bỏ phiếu đã bày tỏ mong muốn được độc lập khỏi Tây Ban Nha. Đây là cao điểm trong một lịch sử dài của những cuộc tranh đấu đòi độc lập của Catalonia.

Catalonia là một vùng với diện tích trên 32.000 cây số vuông và dân số trên 7 triệu người. Với thủ phủ là Barcelona, vùng này  gồm có các tỉnh ở phía Bắc như Girona, Barcelona, Tarragona và Lleida. Ở phía Bắc, Catalonia giáp giới Pháp và Tiểu vương quốc Andorra. Về hướng Đông, Catalonia nhìn về Biển Địa Trung Hải. Catalonia giáp giới với Valencia về phía Nam và vùng tự trị Aragon về phía Tây. Các ngôn ngữ chính thức của Catalonia là Catalan, Tây Ban Nha và thổ ngữ Aranese.

Quy chế tự trị của vùng Catalonia đã được Tây Ban Nha chính thức nhìn nhận ngày 18 tháng Mười Hai năm 1979. Kể từ đó, chính quyền tự trị của vùng này gồm có một hội đồng điều hành với một vị chủ tịch đứng đầu và một nghị viện.

Catalonia được xem là vùng trù phú nhất của Tây Ban Nha. Năm 2014, tổng sản lượng của vùng này lên đến 200 tỷ Âu kim. Đây là tổng sản lượng cao nhất của các vùng tại Tây ban Nha. Thu nhập tính theo đầu người tại Catalonia là 27.000 Âu kim. Tây Ban Nha có tất cả 46 ngân hàng tiết kiệm, 10 trong số này đặt tổng hành dinh tại Catalonia. Kinh tế của Tây Ban Nha sẽ chao đảo nếu Catalonia trở thành một quốc gia độc lập.

Từ xa xưa, Catalonia đã nổi tiếng về rượu vang, hạt hạnh nhân (almonds) và dầu ô liu cũng như lúa, khoai tây và bắp. Hơn một phần ba diện tích của Catalonia là đất canh tác. Bên cạnh nông nghiệp, Catalonia cũng nổi tiếng về chăn nuôi, đặc biệt là heo và bò. Tuy nhiên, thu nhập về chăn nuôi và nông nghiệp nói chung chỉ chiếm một phần nhỏ của tổng sản lượng nội địa của Catalonia.

Catalonia là vùng kỹ nghệ hóa và giàu có nhất của Tây Ban Nha. Kỹ nghệ dệt của vùng này đã phồn thịnh ngay từ Thế kỷ 13 và hiện vẫn được xem là kỹ nghệ chính của vùng này. Kể từ thập niên 1950, kỹ nghệ chế biến tại Catalonia đã tăng trưởng và đa diện hóa nhanh chóng. Nhưng bước vào Thế kỷ 21, các kỹ nghệ khác như sắt, thực phẩm, dược phẩm và hóa học ngày càng được phát triển mạnh hơn. Du lịch cũng góp một phần quan trọng cho kinh tế của Catalonia.  Barcelona đã từng đứng ra tổ chức Thế vận hội mùa hè năm1992.  Nói đến Catalonia, thế giới lúc nào cũng nghĩ đến trước tiên câu lạc bộ túc cầu chuyên nghiệp Barcelona, với những danh thủ nổi tiếng như Leonel Messi, Luis Suarez, Xavi, Piqué, Iniesta...Ngoài ra, Catalonia còn có những bãi biển đẹp thu hút rất nhiều du khách. Nhiều nơi nghỉ mát trong dãy núi Pyrénées cũng là những địa điểm du lịch nổi tiếng

Thịnh vượng và nổi tiếng, Catalonia cũng có cả một lịch sử dài của những cuộc tranh đấu đòi độc lập, nhất là kể từ Thế kỷ 17.

Đã từng là một tiểu vương quốc do dòng họ Aragon cai trị, Catalonia là một trong những vùng bị Đế quốc La Mã xâm chiếm đầu tiên. Vào Thế kỷ thứ 5 sau Công nguyên, Vương quốc Catalonia bị người Goth từ Đức sang xâm lăng và năm 712 rơi vào tay người Hồi giáo Moor. Vào cuối Thế kỷ thứ 8, Hoàng đế La Mã Charlemagne, người đã thống nhất phần lớn Âu Châu vào thời đầu Trung Cổ, đã sát nhập Catalonia vào Tây Ban Nha. Nhưng việc cưỡng chiếm Catalonia chỉ diễn ra trên danh nghĩa, bởi vì vương quốc này vẫn tiếp tục được cai trị bởi một bá tước.

Năm 1137, khi Bá tước Ramon Berenguer IV kết hôn với Hoàng hậu Petronila của Aragon, Catalonia và Aragon được thống nhất và trở thành một vương quốc hùng mạnh. Trong hai thế kỷ 13 và 14, mọi hoạt động thương mại trong miền Tây Địa Trung Hải đều nằm trong tay Catalonia. Tuy nhiên vào năm 1410, vì không có người nam nối dõi, Vương quốc Catalonia lọt vào tay dòng họ Trastamara của Aragon. Sự bất mãn của dân chúng Catalonia đã dẫn đến nhiều cuộc nổi loạn, nhưng bất thành.

Vào giữa Thế kỷ 15, sau khi con trai của dòng họ Trastamara là Ferdinand kết hôn với Công chúa Isabella của Castille, Catalonia đã hoàn toàn thuộc về Tây Ban Nha. Vào Thế kỷ 17, lợi dụng sự suy đồi của Triều đình Tây Ban Nha, nhiều phong trào ly khai đã nổi lên tại Catalonia. Năm 1640, Catalonia cầu cứu nước Pháp trợ giúp và chấp nhận sự bảo trợ của nước này, nhưng tình trạng ly khai với Tây Ban Nha chỉ kéo dài được hơn một thập niên. Năm 1714, khi Dòng họ Bourbon lên cai trị tại Tây Ban Nha, quy chế tự trị của Catalonia bị bãi bỏ và tiểu vương quốc này đã hoàn toàn bị sáp nhập vào Tây Ban Nha.

Nhưng sang đến Thế kỷ 19, phong trào ly khai tại Catalonia lại hồi sinh với phong trào “Phục hưng” (Renaixenca): tiếng Catalan được hồi phục và tinh thần ái quốc ngày càng lên cao. Nhưng mãi đến năm 1913, Catalonia mới được Tây Ban Nha dành cho một chút quyền tự trị. Dù vậy, chỉ hơn một thập niên sau, chính phủ Tây Ban Nha dưới thời Thủ tướng Miguel Primo de Rivera đã rút lại quyền tự trị của Catalonia và dập tắt mọi biểu hiện của tinh thần ái quốc.

Chủ trương của Thủ tướng Primo de Rivera đã làm phát sinh một liên minh tả khuynh tại Catalonia lấy tên là Esquerra Republicana. Liên minh này đã đạt được một chiến thắng áp đảo trong các cuộc bầu cử hội đồng tỉnh năm 1931. Hai ngày sau chiến thắng, lãnh tụ của liên minh đã tuyên bố thành lập Cộng hòa Catalonia. Sau nhiều thương lượng với chính phủ trung ương, quy chế tự trị của Catalonia được nhìn nhận. Với tư thế này, Catalonia đã đóng một vai trò quan trọng trong tiến trình thành lập Cộng hòa Tây Ban Nha và nhất là trong cuộc nội chiến (1936-1939) tại nước này. Nhưng năm 1939, khi Phong trào Quốc gia dành được chiến thắng tại Tây Ban Nha, Catalonia cũng mất quyền tự trị. Tướng Francisco Franco cai trị Tây Ban Nha bằng bàn tay sắt. Ông cũng theo đuổi một chính sách đàn áp dã man đối với phong trào ái quốc tại Catalonia.

Dù vậy, sau khi Franco qua đời và chế độ dân chủ được thành lập tại Tây Ban Nha, quy chế tự trị của Catalonia vẫn không được công nhận. Mãi cho đến năm 1977, Chính phủ Tây Ban Nha mới thừa nhận quyền tự trị của Catalonia, nhưng chỉ là một quyền tự trị có giới hạn. Một năm sau, đảng “Hội tụ và Liên kết” được thành lập với chủ trương tranh đấu cho quyền tự trị của Catalonia. 2 năm sau, Chính phủ Tây Ban Nha mới chính thức cho thành lập vùng tự trị Catalonia. Năm 2006, quy chế “quốc gia” của Catalonia cũng được nhìn nhận. Điều này có nghĩa là Catalonia cũng có quyền và trách nhiệm đánh thuế như chính phủ trung ương. Nhưng năm 2010, Tòa Bảo Hiến Tây Ban Nha lại đưa ra phán quyết hạn chế quyền tự trị của Catalonia. Theo phán quyết này, Catalonia là một “dân tộc”, nhưng không phải là một “quốc gia”. Đây chính là mấu chốt dẫn đến cuộc khủng hoảng về Hiến pháp tại Tây Ban Nha hiện nay.

Nhiều người Catalonia, vì bất mãn với cung cách Chính phủ Tây Ban Nha quản lý kinh tế trong cuộc khủng hoảng nợ nần trong vùng Âu kim, đã tranh đấu để đòi hỏi cho Catalonia được độc lập với chính phủ trưng ương trong vấn đề thuế khóa. Năm 2013, Nghị viện Catalonia thông qua một biện pháp kêu gọi tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý đòi độc lập khỏi Tây Ban Nha. Năm 2014, mặc dù hoàn toàn thất bại, cuộc trưng cầu dân ý về độc lập tại Scotland cũng đã mang lại nhiều hứng khởi cho người dân Catalonia. Đảng “Hội tụ và Liên kết” đề nghị cho tổ chưc cuộc trưng cầu dân ý vào tháng 11 năm 2014. Nhưng Thủ tướng Tây Ban Nha, ông Mariano Rajoy đã bác bỏ đề nghị này. Dù vậy lãnh tụ của phong trào là ông Artur Mas vẫn cho tiến hành cuộc trưng cầu dân ý và giải thích rằng mục đích của cuộc trưng cầu dân ý chỉ là để thăm dò ý kiến của người dân. Chỉ có một phần ba cử tri Catalonia ghi danh tham gia cuộc trưng cầu dân ý và trên 80 phần trăm bày tỏ mong ước Catalonia được độc lập khỏi Tây Ban Nha.

Tháng Ba năm 2017 vừa qua, một tòa án tại Tây Ban Nha đưa ra phán quyết rằng lời kêu gọi tổ chức trưng cầu dân ý của ông Mas là vi hiến và ông này bị cấm không được nắm giữ bất cứ một chức vụ công quyền nào trong vòng 2 năm. Nhưng phòng trào đòi độc lập vẫn không vì thế mà bị dập tắt. Nghị viện Catalonia vẫn tiến hành quyết định cho tổ chức cuộc trưng cầu dân ý đòi độc lập vào ngày 1 tháng Mười 2017. Ngày trưng cầu dân ý càng đến gần thì căng thẳng giữa Barcelona và Madrid càng gia tăng. Chính quyền Tây Ban Nha đưa ra nhiều biện pháp để ngăn ngừa cuộc trưng cầu dân ý. Cuối tháng Chín vừa qua, cảnh sát Tây Ban Nha đã tịch thu gần 10 triệu lá phiếu tại một nhà kho bên ngoài Thủ phủ Barcelona và hàng chục viên chức Catalonia bị bắt giữ vì ủng hộ cuộc tranh đấu đòi độc lập. Hàng trăm ngàn người Catalonia liền xuống đường và bộ nội vụ Tây Ban Nha cũng huy động nhiều cảnh sát hơn để chống lại cuộc biểu tình. Một ngày trước cuộc trưng cầu dân ý, các cuộc thăm dò dư luận cho thấy dân chúng Catalonia bị chia rẽ về vấn đề độc lập. Nhưng đa số dân chúng vùng này lại ủng hộ việc trưng cầu dân ý để bày tỏ ý kiến của họ.

Trong chính ngày bỏ phiếu, nhiều cuộc bạo động đã xảy ra khi cảnh sát chống bạo động bắn đạn cao su vào đám đông cũng như sử dụng dùi cui đến cản trở dân chúng tiến vào các phòng phiếu. Đã có trên 900 cử tri và hàng chục cảnh sát viên bị thương tích. Cảnh sát và nhân viên Phòng vệ Dân sự đã tịch thu nhiều thùng phiếu. Các viên chức Catalonia cho biết có đến 42 phần trăm dân chúng Catalonia đi bầu và khoảng 90 phần trăm ủng hộ độc lập. Trong khi Nghị viện Catalonia cho rằng người dân Catalonia có quyền có được một quốc gia độc lập dưới hình thức một nước cộng hòa thì từ trung ương Thủ tướng Rajoy lại cho rằng cuộc trưng cầu dân ý là một hành động nhạo báng đối với nền dân chủ. Tây Ban Nha cũng cho rằng cuộc bạo động xảy ra trong ngày trưng cầu dân ý là do thái độ thiếu trách nhiệm của Chính quyền Catalonia.

Trong khi các tổ chức bênh vực nhân quyền trên thế giới lên án cuộc bạo động chống lại các cử trị thì các lãnh tụ của Liên hiệp Âu Châu lại giữ thinh lặng. Hầu hết đều cho rằng đây là vấn đề nội bộ của Tây Ban Nha.

Hiện nay chính quyền Catalonia và chính phủ Tây Ban Nha đang tìm cách đối thoại và thương lượng để tìm một giải pháp ôn hòa cho cuộc xung đột.