Gambia: “Quốc gia Hồi giáo” Phi Châu

18.12.15

“Quốc gia Hồi giáo” (IS) không phải danh xưng độc quyền của tổ chức khủng bố Hồi giáo hiện đang kiểm soát một phần lãnh thổ của hai nước Syria và Iraq cũng như đang gieo rắc khủng bố khắp nơi trên thế giới.

Mới đây, Tổng thống Gambia, ông Yahya Jammed đã tuyên bố rằng kể từ nay nước ông là “một Quốc gia Hồi giáo”, nhưng nhấn mạnh rằng quyền của cộng đồng thiểu số Kitô giáo vẫn được tôn trọng và các phụ nữ không bị bắt buộc phải phục sức theo luật Hồi giáo.

Là một cựu thuộc địa của Anh Quốc nằm ở miền Tây Phi Châu, giáp giới với một số quốc gia như Senegal và Guinea-Bissau, Gambia là một nước nghèo nhưng nổi tiếng với những bãi biển cát trắng. 90 phần trăm của dân số khoảng 2 triệu người theo Hồi giáo và đa số người Hồi giáo tại Gambia theo hệ phái Sunni. Tại nước này hiện cũng có một cộng đồng Hồi giáo thuộc hệ phái Shiite, phần lớn đến từ Liban hoặc là di dân nói tiếng Á Rập trong vùng. Cộng đồng Kitô giáo tại Gambia chỉ chiếm khoảng 8 phần trăm, phần lớn theo Công giáo.

Tổng thống Jammeh, năm nay 50 tuổi, vốn là sĩ quan và cựu võ sĩ đô vật xuất thân từ một vùng quê. Ông đã cai trị Gambia với bàn tay sắt kể từ khi lên nắm chính quyền sau một cuộc đảo chính năm 1994. Trong hơn 20 năm qua, ông đã không biết bao nhiêu lần thay đổi hội đồng nội các và chỉ giữ lại một số tay chân thân tín. Trước mặt dân chúng Gambia, ông luôn chứng tỏ mình là một tín đồ Hồi giáo nhiệt thành, lúc nào trên tay cũng có quyển kinh Coran hay tràng chuỗi. Ông cũng không ngừng đổ lỗi cho chế độ thực dân về những tệ nạn của đất nước. Dạo tháng 3 năm 2014, ông tuyên bố sẽ dẹp bỏ Anh ngữ như ngôn ngữ chính, nhưng không xác định ngôn ngữ địa phương nào sẽ thay thế Anh ngữ.

Việc Tổng thống Jammeh quyết định biến Gambia thành một “Quốc gia Hồi giáo” đã gặp chống đối mãnh liệt của phe đối lập. Họ nói rằng quyết định này không có nền tảng pháp lý. Theo phe đối lập, lời tuyên bố của ông Jammeh là một hành động vi hiến. Ông Ousainou Darboe, Tổng bí thư của Đảng Dân chủ Thống nhất nói rằng cứ mỗi lần muốn đánh lừa dư luận về những gì đang xảy ra trong đất nước, ông Jammed lại quay ra tấn công chế độ thực dân.

Mới đây, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền “Human Righs Watch” đã gọi Chế độ Jammed tại Gambia là một trong những chế độ áp bức nhất trên thế giới. Tổ chức này lên án các đơn vị bán quân sự và mật vụ được chính phủ sử dụng để thực hiện những vụ tra tấn, thủ tiêu và giết người bên ngoài tòa án.

Năm 2013, Tổng thống Jammed đã rút Gambia ra khỏi Khối Thịnh Vượng Anh “Commonwealth”. Ông cho rằng tổ chức này là một nối dài của chế độ thực dân.

Gambia là một vùng đất được lần đầu tiên nhắc đến trong các ký sự của các lái buôn Á Rập vào Thế kỷ thứ 9. Vào thời kỳ này, các lái buôn Hồi giáo và các học giả đã thiết lập các cộng đồng tại nhiều trung tâm thương mại ở miền Tây Phi Châu. Con đường di chuyển nô lệ, vàng bạc và ngà voi xuyên qua sa mạc Sahara cũng được thiết lập. Vào khoảng Thế kỷ 11 hay 12, các lãnh chúa cai trị vùng này cải đạo sang Hồi giáo và chỉ bổ nhiệm làm cận thần những người Hồi giáo nào thông thạo tiếng Á rập. Vào đầu Thế kỷ 14, phần lớn lãnh thổ ngày nay có tên là Gambia là một phần của Đế quốc Mali. Đặt chân đến đây vào giữa Thế kỷ 15, người Bồ Đào Nha bắt đầu kiểm soát thương mại bằng đường biển.

Năm 1588, Bồ Đào Nha bán quyền kiểm soát Sông Gambia cho các thương lái người Anh. Cuối Thế kỷ 17 và xuyên suốt Thế kỷ 18, hai đế quốc hùng mạnh nhất là Anh và Pháp  không ngừng tranh nhau về quyền bá chủ trong những vùng dọc theo hai con sông Senegal và Gambia. Nhưng năm 1783, Thỏa ước Versailles đã nhìn nhận quyền sở hữu của Anh Quốc đối với sông Gambia. Pháp chỉ còn giữ lại một phần nhỏ ở phía Bắc của dòng sông và năm 1856 lại giao trọn quyền kiểm soát vùng này cho Anh.

Trong 3 thế kỷ liền kể từ khi người da trắng đặt chân đến vùng này, đã có ít nhất 3 triệu người nô lệ da đen đã bị bắt đi khỏi vùng này. Một số bị chính người Phi Châu săn bắt và bán cho người Âu Châu. Một số khác bị bắt làm tù binh trong những cuộc chiến tranh giữa các bộ lạc. Một số bị bắt đem đi bán vì không thể trả nợ.

Lúc đầu, những kẻ buôn người bán dân nô lệ sang Âu Châu để làm “đầy tớ” cho người giàu. Về sau do đòi hỏi của thị trường lao động, người nô lệ được mang sang Bắc Mỹ. Năm 1807, Vương quốc Anh bãi bỏ việc buôn bán nô lệ trên toàn Đế quốc.

Trong những năm sau đó, Gambia được đặt dưới quyền cai quản của Tổng toàn quyền Anh tại Sierra Leone. Đến năm 1888, Gambia mới trở thành một thuộc địa riêng của Anh.

Gambia được Anh Quốc trao trả độc lập ngày 18 tháng 2 năm 1965. Và cũng  như Úc Đại Lợi, Gambia tiếp tục là thành viên của khối Thịnh Vượng Chung, xem nữ hoàng Elizabeth II như Nữ hoàng Gambia. Không bao lâu sau đó, Chính phủ Gambia đã cho tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý về việc thành lập cộng hòa. Nhưng cuộc trưng cầu dân ý đã thất bại: 2 phần 3 dân chúng vẫn không muốn thay đổi hiến pháp và vẫn yêu cầu được ở lại trong khối Thịnh Vượng Chung. Dù vậy, với cuộc trưng cầu dân ý này, Gambia đã được thế giới chú ý tới vì đã tổ chức được một cuộc đầu phiếu kín, minh bạch cũng như tôn trọng các quyền tự do dân sự.

Nhưng vào tháng Tư năm 1970, tiếp theo một cuộc trưng cầu dân ý lần thứ hai, Gambia đã tuyên bố trở thành một nước cộng hòa, tuy nhiên vẫn xin được tiếp tục làm thành viên của khối Thịnh Vượng Chung. Thủ tướng lúc bấy giờ là Sir Dawda Kairaba Jawara trở thành tổng thống đầu tiên của Gambia. Ông đã liên tục tái cử 5 lần. Năm 1981, vì  kinh tế yếu kém và nhất là vì tham nhũng, quân đội đã làm một cuộc đảo chính. Cuộc đảo chính do Hội đồng Cách mạng Quốc gia gồm hai Đảng Xã hội và Lao động thực hiện đã diễn ra vào giữa lúc Tổng thống Jawara đang thăm viếng Anh Quốc. Do yêu cầu của Tổng thống Jawara, nước láng giềng Senegal đã gởi quân đội sang để dẹp tan quân nổi loạn. Đã có từ 500 đến 800 người bị giết chết trong các cuộc bạo động.

Năm 1982, hai nước Senegal và Gambia đã ký một thỏa ước tiến tới thành lập một liên bang để thống nhất quân đội cũng như kinh tế và tiền tệ. Nhưng 7 năm sau, Gambia đã rút ra khỏi liên bang.

Năm 1994, một trung úy tên là Yahya Jammeh đã tổ chức một cuộc đảo chính. Chính phủ Jawara từ chức. Mọi lực lượng đối lập bị cấm hoạt động. Là chủ tịch của Hội đồng Quân nhân, Trung úy Jammeh trở thành nguyên thủ quốc gia và cai trị quốc gia với bàn tay sắt cho đến ngày nay.

Cuối năm 2001 và đầu năm 2002, ông cho tổ chức các cuộc bầu cử các cấp từ tổng thống, quốc hội đến các chính quyền địa phương. Mặc dù không phải là hoàn hảo, nhưng các cuộc bầu cử đã được các quan sát viên ngoại quốc đánh giá là tự do và minh bạch. Đảng cầm quyền của ông Jammeh vẫn chiếm đa số ghế trong Quốc hội và như vậy bảo đảm chế độ độc tài của ông Jammeh cho đến ngày nay.

Ngày 2 tháng 10 năm 2013, Bộ trưởng Nội vụ Gambia loan báo rằng Gambia quyết định ra khỏi khối Thịnh Vượng Chung, sau 48 năm là thành viên của khối. Chính phủ Gambia giải thích rằng Gambia sẽ không giờ là thành viên của bất cứ một tổ chức “tân thực dân” nào nữa cũng như sẽ không bao giờ tham gia vào bất cứ một tổ chức nào nối dài chủ nghĩa thực dân.

Là một trong những nước nhỏ nhất của lục địa Phi Châu, sau khi được Anh Quốc trao trả độc lập, Gambia có được ổn định chính trị tương đối lâu so với các nước láng giềng tại miền Tây Phi Châu. Tuy nhiên ổn định không đương nhiên đồng nghĩa với phồn thịnh. Mặc dù được sông Gambia chảy xuyên qua, chỉ có một phần sáu đất đai của Gambia được canh tác. Phần còn lại khô cằn cho nên chỉ có được một mùa gieo trồng mỗi năm. Nông sản chính của Gambia là đậu phụng. Đây là nguồn thu nhập chính của nước này. Nhưng việc sản xuất và giá cả trên thị trường lại lên xuống bất thường cho nên thu nhập từ đậu phụng cũng bấp bênh. Do đó, Gambia sống lệ thuộc rất nhiều vào ngoại viện. Từ năm 2006 đến năm 2012, kinh tế Gambia tăng trưởng mỗi năm từ 5 đến 6 phần trăm.

Về giáo dục, hiến pháp Gambia đòi hỏi phải có giáo dục cưỡng bách và miễn phí ở bậc tiểu học. Tuy nhiên, vì thiếu tài nguyên và hạ tầng cơ sở, việc thực hiện nền giáo dục cưỡng bách và miễn phí ở bậc tiểu học tại Gambia không thành công. Năm 1995, tỷ lệ trẻ em ghi danh ở bậc tiểu học chỉ được 77 phần trăm. Một trong những lý do khiến nhiều trẻ em Gambia không được cấp sách đến trường là học phí. Năm 1998, Tổng thống Jammeh ra lệnh bãi bỏ việc thu học phí ở bậc tiểu học.

Tình trạng y tế tại Gambia cũng không mấy sáng sủa. Y phí trong các bệnh viện công chỉ chiếm có 1.8 phần trăm tổng sản lượng quốc gia. Trong khi đó phí tổn tại các bệnh viện tư lại cao gần gấp 5 lần. Tính cho đến đầu thiên niên kỷ mới, trung bình 100 ngàn dân mới có 11 bác sĩ. Tuổi thọ của người dân Gambia không quá 60.

Ngoài ra, Gambia hiện đang phải đối đầu với một tệ nạn gắn liền với việc thực hành tôn giáo. Theo Tổ chức Y Tế Thế Giới (WHO), vẫn còn khoảng gần 80 phần trăm trẻ em gái và phụ nữ Gambia phải chịu cắt âm vật. Năm 2010, tỷ lệ phụ nữ chết khi sinh con vẫn còn cao: trung bình cứ 100 ngàn lần sinh nở có đến 400 người chết. Tử xuất của trẻ con dưới 5 tuổi vẫn còn cao. Ở Gambia, chỉ có 5 nữ hộ sinh cho 1000 thai phụ và nguy cơ chết khi mang thai cũng rất cao.

Nhưng nhìn chung, dưới chế độ của Tổng thống Jammeh, nền y tế công cộng của Gambia đã được cải thiện. Quốc gia này đã làm được nhiều bước đáng kể trong việc chủng ngừa cho một số bệnh như đau màng óc, đậu mùa v.v

Cai trị với bàn tay sắt cho nên Tổng thống Jammeh không chấp nhận tự do ngôn luận. Năm 2002, chính phủ đã thông qua một đạo luật để qua đó thành lập một ủy ban với quyền hạn được cấp phát giấy phép hành nghề ký giả cũng như giam tù các ký giả. Hai năm sau, chính phủ lại ban hành thêm một sắc luật khác cho phép giam tù bất cứ ký giả nào mạ lỵ hoặc dèm pha chính phủ. Với sắc luật này, chính phủ cũng có thể rút lại giấy phép in ấn và hoạt động phát thanh truyền hình. Sắc luật này cũng buộc các cơ quan truyền thông phải tái đăng ký với phí tổn cao gấp 5 lần phí tổn ban đầu.

Mới đây, sau một cuộc đảo chính bất thành, đã có 3 ký giả bị giam tù vì lên tiếng phê bình chính sách kinh tế của chính phủ.

Tổ chức “Các ký giả không biên giới”  đã tố cáo tổng thống Jammeh đang biến Gambia thành một nhà nước công an trị vì sử dụng đủ mọi cách xách nhiễu đối với các ký giả kể cả đe dọa giết chết.