Sân chơi cuộc đời

Chu Thập

17.02.16

Tôi chưa từng tôn thờ bất cứ người nào trong bất cứ lãnh vực nào lên hàng thần tượng. Nhưng các bậc thày hay tôn sư thì tôi đếm không xuể và mỗi ngày danh sách ấy lại càng dài ra. Trong “trường đời”, hiểu theo nghĩa là một nơi mà sự “học hành” không bao giờ chấm dứt, hầu như ngày nào tôi cũng có thêm một bậc thày để thụ giáo. Và trong “trường đời”, bài học quan trọng nhứt đối với tôi lúc nào cũng là sự tử tế và bất cứ một người nào gợi lên cho tôi niềm cảm hứng để sống tử tế, người đó là thày tôi.

Trong các bậc thày về tử tế, gần đây tôi thường nghĩ đến danh thủ quần vợt người Thụy Sĩ Roger Federer. Trong các môn thể thao, túc cầu lúc nào cũng là “món tủ” của tôi. Lý do rất đơn giản: đó là môn thể thao duy nhứt mà lũ trẻ con nhà nghèo như tôi có thể “chơi” bất cứ lúc nào, nơi nào và cũng chẳng phải tốn đồng xu cắc bạc nào! Chỉ cần một khoảng trống ngoài đồng ruộng khô, trong sân trường, bên cạnh giáo đường hay ngay cả bên lề đường và một quả bưởi non hay một bó rạ được cuốn tròn như trái banh...là đủ để có một trận đấu. Luật chơi cũng đơn giản, ai cũng hiểu được cho nên bất cứ đứa trẻ nào cũng có thể trở thành cầu thủ. Vì quá say mê túc cầu, tôi cảm thấy thờ ơ với những môn thể thao khác. Có lẽ do không hiểu luật chơi cho nên tôi không cảm thấy mặn mà với những môn như Rugby, “Túc cầu kiểu Úc” (AFL) và nhứt là những môn mà trước năm 1975 tôi vẫn cho là chỉ có nhà giàu mới “chơi” như Cricket, Golf và quần vợt. Nhưng mặc dù say mê túc cầu, tôi lại không tìm ra được nhiều “bậc thày” trên sân cỏ. Maradona quả là một phù thủy trên sân cỏ. Nhưng “bàn tay Chúa” của ông (trong trận chung kết Giải Túc Cầu Thế Giới giữa Á Căn Đình và Anh tại Mễ Tây Cơ năm 1986, Maradona đã dùng tay đánh banh vào khung thành Anh, nhờ đó Á Căn Đình đoạt chức vô địch. Maradona gọi bàn tay của mình là “bàn tay của Chúa” lại dính vào bùn nhơ của gian lận và đủ thứ tật xấu khác. Tôi vẫn tiếp tục ngưỡng mộ tài năng của Zinedine Zidane. Nhưng cú húc đầu của anh vào ngực cầu thủ Ý Marco Materazzi trong trận chung kết Ý-Pháp tại Đức năm 2006 đã khiến cho hình ảnh của một người hùng tử tế (nice guy) ít hay nhiều lu mờ trong tôi. Riêng đối với hai danh thủ túc cầu nổi tiếng nhứt thế giới hiện nay là Cristiano Ronaldo và Lionel Messi, hầu như tôi không bỏ sót bất cứ trận đấu nào có hai anh tham dự. Nhưng tôi lại cảm thấy khó để tìm ra một người thày nơi một Ronaldo kiêu căng, tự phụ  và cũng thất vọng khi biết một Messi lại dính vào chuyện trốn xâu lậu thuế ở Tây Ban Nha. Riêng cái miệng “Dracula” thích cắn người của danh thủ Luiz Suarez, thì dù cho anh có đạt đến đỉnh cao của danh vọng đi nữa, vẫn cho thấy đối xử tử tế với nhau trên sân cỏ không phải là điều dễ dàng. Trên tất cả mọi “sân chơi”, chính trị cũng như thể thao, con người dễ để lộ cái bản chất thấp hèn của mình.

Điều này không chỉ xảy ra trong túc cầu là môn thể thao dễ có nhiều va chạm và  xô xát giữa các cầu thủ hơn cả. Ngay cả trong quần vợt, mặc dù hai đối thủ bị ngăn cách bởi một chiếc lưới, người ta vẫn có thể để lộ thái độ khiếm nhã và ngay cả hung hãn, nếu không đối với nhau thì cũng nhắm vào khán giả hay ngay cả trọng tài. Danh thủ nổi tiếng một thời như John McEnroe dường như chỉ có thể “chơi đẹp” mỗi khi tức giận, chửi mắng lung tung. Không biết có phải học theo cái thói này không mà danh thủ mới lên của Úc Nick Kyrgios cũng thích tỏ ra khiếm nhã trên sân chơi. Thể thao dễ làm cho con người thiếu tự chủ và đánh mất chính mình. Ngay cả danh thủ nữ số một thế giới hiện nay là Serena Williams, trong trận chung kết Giải Australian Open 2017 vừa qua với người chị ruột của mình là Venus Williams, cũng tỏ ra ăn thua đủ và “tức mình” đến độ đập gẫy chiếc vợt của mình.

Những thái độ như thế, tôi chưa bao giờ nhìn thấy nơi “ông thày”  Roger Federer của tôi. Tạp chí Time số ra ngày 13 tháng Hai vừa qua đã tặng cho danh thủ 35 tuổi này tước hiệu “Người vượt thời gian” (man out of time). Với tất cả 18 lần đoạt chức vô địch trong 4 giải lớn (Grand Slam) như Australian Open, Wimbledon, French Open, U.S Open, tên tuổi của tay vợt này đã được xếp vào hàng ngũ những huyền thoại thể thao như Pelé, Muhammad Ali, Tiger Woods, Michael Jordan. Nhưng báo Time đã nhận xét, khác với những huyền thoại thể thao khác, Federer “không bao giờ hy sinh sự nhã nhặn của mình trên bàn thờ của sự thành công”. Nói cách khác, không vì chiến thắng hay danh vọng mà Federer tỏ ra cộc cằn thô lỗ. Michael Jordan đã từng tỏ ra kẻ cả và khiếm nhã với các bạn đồng đội kém hơn mình.

Andre Agassi, người đã từng là một ngôi sao sáng chói trên sân quần vợt, khi nhận xét về tư cách của Federer đã nói rằng anh đã từng nói chuyện với rất nhiều danh thủ; họ xem người xung quanh chẳng ra gì. Nhưng với Federer thì Agassi cho rằng “bất cứ ai cũng muốn bắt chước tinh thần quảng đại của anh”. Theo Agassi, trước các trận đấu hầu hết các danh thủ đều không muốn tiếp xúc hay nói chuyện với ai. Federer thì trái lại vẫn tỏ ra bình thản và niềm nở với mọi người. Và sau mỗi trận đấu, dù thắng hay thua, anh vẫn không hết lời để ca ngợi các đối thủ của mình. Ngoài ra, như danh thủ James Riley Blake, tay vợt  đã từng được xếp hạng 4 thế giới, cho biết: năm 2004, khi anh bị chấn thương trong một lần tập dượt, Federer là người đã gởi thư chia buồn và nâng đỡ anh.

Federer không những là danh thủ đoạt nhiều chức vô địch nhứt trong những giải lớn. Với chiến thắng vừa qua tại Giải Australian Open, anh đã trở thành tay vợt  lớn tuổi nhứt đạt được thành tích này. Nhưng trong mắt tôi, kỳ tích của Federer chính là cung cách lịch sự, nhã nhặn, thanh lịch và nụ cười hiền hòa của anh trước, trong và sau mỗi một trận đấu. Tựu trung, với tôi, anh là một mẫu người tử tế đáng được tôn lên bậc thày để tôi thụ giáo.

Thật ra đâu phải chỉ có những ngôi sao chiếu sáng trong bầu trời thể thao như Federer mới được tôi chọn để thụ giáo. Trong “trường đời”, có khi một học sinh trung học cũng có thể là “bậc thày” của tôi. Đó là trường hợp của người học sinh Tân Tây Lan tên là Jake Bailey được nhắc đến trong chiến dịch gây quỹ nghiên cứu về bệnh  ung thư có tên là “Tour de Cure Snow Ball”. Nhân dịp này, bài diễn văn cuối năm của Jake hồi năm 2015 được ghi lại trong một băng hình đã được gần 1.7 triệu lượt người nghe trên mạng Youtube. Được biết trong những ngày chuẩn bị tốt nghiệp trung học, Jake được chẩn đoán bị ung thư bạch huyết cầu. Bác sĩ cho biết anh chỉ còn vài tuần lễ để sống. Sau một lần hóa trị, Jake xin phép bệnh viện cho về trường tuyển ở Christchurch để đọc bài diễn văn cuối niên học vì anh đã từng được chọn là “đại diện” (captain) của trường.

Trong bài diễn văn tưởng như là lời trăn trối của mình, Jake nhắn nhủ các học sinh khác: “Hãy tỏ ra lịch sự, cao thượng, tử tế và biết ơn vì những cơ may các bạn có được...Điều các bạn thực sự cần làm là hãy tỏ ra biết ơn với mọi người trong cuộc sống của bạn”. Tôi nghe lại những lời này như được nhắn nhủ cho riêng tôi. Ở tuổi nào, trong hoàn cảnh nào tôi cũng đều thấy mình phải cố gắng sống như thế. Không biết đó có phải là bí quyết để người học sinh trung học này vượt qua được thử thách của bệnh tật không. Nhưng đầu năm 2016, Jake cho biết, sau 3 tháng chữa bệnh, anh đã bình phục. Sự tử tế, nếu không có hiệu năng chữa lành bệnh tật, thì ít ra cũng mang lại sức mạnh để giúp con người đương đầu với bệnh tật và thử thách. Điều ấy có giá trị cho cá nhân cũng như trên bình diện xã hội. Tôi tin rằng thời nào và ở đâu cũng vậy,  chỉ có tấm lòng  sự tử tế mới có thể thực sự cải tạo xã hội.

Có lẽ đã nhìn thấy điều đó chăng mà năm 1985, ở Việt Nam Đạo diễn Trần Văn Thủy đã làm một cuốn phim tài liệu mang tựa đề “Chuyện Tử Tế”. Bị chạm đến tận xương tủy, chế độ cộng sản Việt Nam đã ngâm tôm cuốn phim. Phải mất vài năm cuốn phim mới được trình chiếu và lương tâm của một số người Việt Nam đang phải sống trong một xã hội “tụt hậu” về mọi phương diện, nhứt là về đạo đức, mới sực tỉnh.

Mới đây, trong tác phẩm có tựa đề “Trong Đống Tro Tàn” được xuất bản tại Hoa Kỳ và được Đạo diễn Trần Văn Thủy, năm nay 73 tuổi, xem như “tạp ghi của một người già lẩn thẩn”, ông đã giải thích lý do tại sao ông dành cả cuộc đời để tranh đấu hầu trả lại cho xã hội Việt Nam điều mà ông gọi là đạo lý của sự tử tế. Trong chương 3 của tập tạp ghi, khi viết về thân phụ của mình, Đạo diễn Trần Văn Thủy ghi lại rằng sau khi chứng kiến cảnh người bạn thân của mình bị bắn chết trong cuộc đấu tố, thân phụ ông đã tập trung các con lại và nói một câu rất ngắn: “Hỏng hẳn rồi các con ạ” . Nhà đạo diễn của “Chuyện Tử Tế” viết rằng “ chắc chắn xuống mồ tôi cũng không thể nào quên được” câu nói đó. Hỏng ở đây là hỏng cả một nền đạo lý nghìn đời của dân tộc và hỏng cả đạo lý chung của cả nhân loại. Cái “hỏng” mà thân phụ ông đã báo trước đã được chính ông cảm nghiệm: “Ngày nay trong một chế độ nhân danh sự ưu việt, người ta lại thấy bao điều xót xa trong quan hệ giữa người với người. Tham nhũng, bè phái, cửa quyền. Đạo đức xuống cấp một cách khủng khiếp”. Nhưng một con người suốt đời đi tìm sự tử tế, cố gắng sống tử tế vẫn luôn tin tưởng và lạc quan cho nên muốn để lại chúc thư của mình: “Tôi xin chân thành cầu chúc cho mọi người được sống trong niềm vui, trong an bình và sự thanh thản của một xã hội lương thiện, tử tế hơn” (x.Phạm Phú Minh, Sách mới: Trong Đống Tro Tàn, Người Việt 7/2/2017).

Dù được gởi gắm cho những người Việt Nam đang sống trong một xã hội thiếu vắng sự tử tế, tôi cũng đón nhận như một lời nhắn nhủ cho riêng mình. Trong bất cứ xã hội nào, con người cũng luôn cần được nhắc nhở để sống lương thiện và tử tế hơn. Xét cho cùng, đó cũng là một bí quyết của hạnh phúc. Càng cố gắng sống lương thiện và tử tế, thân tâm con người càng được an lạc.

Với tôi “trường đời” cũng là một sân chơi. Kết thúc một trận đấu trong bất cứ một bộ môn thể thao nào cũng có người thắng kẻ thua. Trên sân chơi của cuộc đời thì trái lại, ai cũng có thể là người thắng cuộc và “bên thắng cuộc” thực sự chính là người biết sống lương thiện và đối xử tử tế với người đồng loại của mình. Tôi luôn xác tín điều đó và luôn biết ơn những bậc thày đã cách này hay cách khác mang lại cho tôi niềm cảm hứng để sống tử tế.