Cuba thức!

17/4/15

Trong chuyến viếng thăm Cuba ngày 3 tháng 10 năm 2009, cựu Chủ tịch nhà nước cộng sản Việt Nam Nguyễn Minh Triết có đọc một bài diễn văn để đời, trong đó ông nói: “Việt Nam và Cuba như là trời đất sinh ra. Một anh ở phía Đông một anh ở phía Tây. Chúng ta thay nhau canh giữ hòa bình cho thế giới. Cuba thức thì Việt Nam ngủ. Việt Nam gác thì Cuba nghỉ...”  Người Việt khắp nơi, kể cả trong nước, được một trận cười mệt nghỉ!

Nay, Cuba đã thực sự “thức” và “thức” luôn. Thức không phải để canh giữ hòa bình thế giới, mà để được ra khỏi danh sách những nước chuyên đỡ đầu cho những hoạt động khủng bố trên thế giới và nhất là thức để được tái lập quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ, với hy vọng thoát ra khỏi cảnh nghèo nàn lạc hậu mà 50 năm xây dựng thiên đàng cộng sản đã tạo ra.

Hôm thứ Ba 14 tháng 4 vừa qua, Tòa Bạch Ốc loan báo rằng Chính phủ Hoa Kỳ sẽ rút tên Cuba ra khỏi danh sách những nước chuyên bảo trợ cho các hoạt động khủng bố quốc tế. Đây là bước đầu tiên để tiến đến bình thường hóa quan hệ giữa Hoa Kỳ và quốc gia cộng sản duy nhất tại Châu Mỹ Latinh này, đồng thời tháo gỡ các cấm vận kinh tế mà Cuba đã phải chịu từ bao nhiêu năm qua.

Lời loan báo trên đây được Tòa Bạch Ốc đưa ra sau cuộc gặp gỡ lịch sử giữa Tổng thống Barack Obama và Chủ tịch nhà nước cộng sản Cuba, ông Raul Castro, bên lề Hội nghị Thượng đỉnh  Mỹ Châu lần thứ 7  diễn ra tại Panama trong hai ngày 10 và 11 tháng 4 vừa qua. Trong cuộc gặp gỡ, hai nhà lãnh đạo đã thảo luận với nhau về việc chính phủ Hoa Kỳ muốn xóa tên Cuba khỏi danh sách những nước chuyên đỡ đầu cho các hoạt động khủng bố trên thế giới. Cuba đã bị Hoa Kỳ đưa vào danh sách này năm 1982, tức vào cao điểm của chiến tranh lạnh, khi quốc gia cộng sản này hung hăng xuất cảng phong trào cách mạng Marxit đến nhiều nước trên thế giới, nhất là tại Châu Mỹ Latinh. Sở dĩ Cuba bị Hoa Kỳ đưa vào danh sách những quốc gia đỡ đần cho hoạt động khủng bố quốc tế là bởi vì quốc gia cộng sản này, ngoài việc xuất cảng phong trào cách mạng bạo động Marxit đi khắp thế giới, còn che chở cho nhiều tên khủng bố đang bị chính phủ Hoa Kỳ truy nã. Nhưng kể từ năm 1991, Cuba đã ngưng việc huấn luyện hay vũ trang cho các nhóm du kích thiên tả tại Châu Mỹ Latinh.

Thật ra, việc Hoa Kỳ đưa Cuba vào danh sách các nước đỡ đần cho khủng bố quốc tế hoàn toàn có tính cách chính trị. Trong danh sách những nước đỡ đần cho khủng bố được Hoa Kỳ thiết lập năm 1979, người ta thấy chỉ có 8 nước sau đây: Iraq, Libya, Nam Yemen, Syria, Cuba, Iran, Bắc Hàn, Sudan. Nhưng nhiều nước đã lần lượt được Hoa Kỳ xóa tên khỏi danh sách. Nay với việc Cuba được xóa tên, trong danh sách này chỉ còn lại ba nước là Syria, Iran và Sudan.

Đưa Cuba vào danh sách và rút tên Cuba ra khỏi danh sách hoàn toàn là một hành động có tính cách chính trị. Nhiều nước, mặc dù đã và đang đỡ đầu cho các hoạt động khủng bố trên thế giới lại không được Hoa Kỳ đá động tới. Đó là trường hợp Pakistan là quốc gia đã từng che chở cho các nhóm khủng bố, trong đó có Al-Qaeda mà thủ lãnh là Osama bin Laden đã lẩn trốn ngay tại một thành phố sát nách với thủ đô Islamabad. Hoặc như Á Rập Saudi. Vương quốc Hồi giáo này, mặc dù là đồng minh thân thiết của Hoa Kỳ, đã đóng một vai trò quan trọng trong việc cưu mang và che chở cho nhiều nhóm Hồi giáo cực đoan đang quậy phá tại Trung Đông.

Nhờ được xóa tên khỏi danh sách các nước bảo trợ cho các hoạt động khủng bố quốc tế và bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ và nhất là được tháo gỡ khỏi các cấm vận kinh tế, Cuba sẽ hy vọng thoát khỏi nghèo đói, lạc hậu do 50 xây dựng xã hội chủ nghĩa mang lại. Đây là điều mà tuyệt đại đa số người dân Cuba đều mong đợi.

Theo kết quả của một cuộc thăm dò do hãng thăm dò “Bendixen&Amandi International” có trụ sở tại Miami, tiểu bang Florida, Hoa Kỳ thực hiện dạo tháng Ba vừa qua, đa phần người dân Cuba hoan nghênh việc nước này tái lập quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ, đồng thời mong đợi kinh tế nước nhà sẽ khởi sắc hơn.

Cho tới nay, Chính phủ Cuba vẫn kiếp soát chặt chẽ việc sử dụng các phương tiện truyền thông, Internet và điện thoại. Ít khi có những cuộc thăm dò dư luận trong nước. Nếu có, các cuộc thăm dò đều do chính phủ thực hiện. Vì khiếp sợ, người dân Cuba không muốn nói đến chính trị. Hai phần ba những người được hãng “Bendixen & Amandi International” hỏi ý kiến đều cho biết họ cảm thấy cần phải rất cẩn trọng khi phát biểu ý kiến. Cuộc thăm dò nói trên đã được thực hiện mà không có phép của chính phủ Cuba, nghĩa là diễn ra một cách hoàn toàn lén lút. Chính vì thế mà ý kiến được bày tỏ được xem là rất trung thực.

So sánh các lãnh tụ của Cuba và Hoa Kỳ, những người được thăm dò ý kiến dành cho Tổng thống Barack Obama 80 phần trăm sự ủng hộ, trong khi đó đương kim Chủ tịch Raul Castro chỉ được 47 phần trăm, còn “cha già dân tộc” Fidel Castro chỉ được 44 phần trăm. Nếu ông Fidel Castro là hiện thân của chủ nghĩa cộng sản tại Cuba, thì tỷ lệ ủng hộ này cho thấy người dân nước này đã thực sự chán ghét chế độ cộng sản.

Kể từ khi ông Raul Castro lên “kế vị” bào huynh Fidel hồi năm 2006, nền kinh tế Cuba đã khởi sắc hơn nhờ mở cửa ra cho kinh tế thị trường của chủ nghĩa tư bản. Người dân có thể mua và bán nhà cửa cũng như làm chủ những doanh nghiệp nhỏ. Hơn một nửa những người được thăm dò ý kiến cho biết gia đình của họ đã bắt đầu làm ăn riêng, nghĩa là bên ngoài cơ chế kinh tế tập trung của chính phủ và ai cũng muốn được kinh doanh như thế. Nhiều người Cuba, nhất là các thế hệ trẻ, muốn có nhiều cơ hội hơn. Được hỏi điều gì Cuba đang cần nhất hiện nay, 48 phần trăm nói rằng cải thiện kinh tế là điều thiết yếu.

Cuộc thăm dò cũng cho thấy người dân Cuba mong muốn kỹ nghệ du lịch được phát triển và họ hưởng được nhiều sản phẩm của Hoa Kỳ hơn. Nếu có sự trao đổi thương mại giữa Hoa Kỳ và Cuba, thì điều mà người dân nước này mong đợi nhiều nhất là được thấy có nhiều siêu thị và các tiệm thuốc Tây hơn. Ngoài ra, khi được hỏi trong vòng 5 năm tới, điều gì họ kỳ vọng hơn cả, hầu như ai cũng cho biết là được đi du lịch nước ngoài và kế đó là được tự do kinh doanh và mở một trương mục riêng.

Mặc dù lạc quan về tương lai của xứ sở trước viễn ảnh của sự tái lập quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ, người dân Cuba vẫn tỏ ra bất mãn sâu xa với chính phủ cộng sản. Theo cuộc thăm dò, có đến 55 phần trăm những người được hỏi ý kiến bày tỏ ý muốn rời bỏ đất nước. Riêng tỷ lệ những người dưới 35 tuổi muốn bỏ nước ra đi lên đến 2 phần 3. Và dĩ nhiên, Hoa Kỳ vẫn luôn luôn là quốc gia mơ ước của người dân Cuba. Hiện nay cứ 5 người Cuba, có một người có thân nhân tại Hoa Kỳ. Hiện nay cộng đồng người Mỹ gốc Cuba đã lên đến 2 triệu người, trong số này hơn một nửa sinh tại Cuba. Nhờ một chút cởi mở do đương kim Chủ tịch Raul Castro thực hiện trong những năm gần đây, 11 triệu người Cuba không còn nhìn Hoa Kỳ như một mối đe dọa về ý thức hệ nữa, mà chỉ như một thứ “bò sữa” để thân nhân họ vắt tiền gởi về quê hương cứu đói. Một số những luật mới sẽ được Tổng thống Obama ban hành có thể sẽ bơm thêm 2 tỷ Đô la viện trợ cho Cuba cũng như cho phép Cuba được nhập cảng thực phẩm từ Hoa Kỳ. Trước đây, bỏ trốn sang Hoa Kỳ đối với chính phủ cộng sản Cuba đồng nghĩa với làm việc cho CIA (cơ quan tình báo Hoa Kỳ). Nay đi Mỹ chỉ còn có nghĩa là mang tiền về cho xứ sở.

Trong những lý do khiến nhiều người Cuba bất mãn và muốn bỏ nước ra đi, những người được hỏi ý kiến kể ra những khó khăn về kinh tế và hệ thống chính trị. Cứ 10 người thì có đến 8 người tỏ ra bất mãn về hệ thống kinh tế; một phần ba cho biết họ sống còn là nhờ tiền do gia đình hay bè bạn từ ngoại quốc gởi về. 58 phần trăm người dân Cuba cho biết họ thất vọng về Đảng Cộng Sản. Một nửa những người được thăm dò nói rằng chế độ cộng sản giới hạn quá nhiều tự do của họ. Cứ 10 người thì có đến 6 người hy vọng rằng việc tái lập quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ sẽ mang lại nhiều thay đổi cho hệ thống kinh tế của đất nước. Nhưng có hơn một nửa vẫn nghĩ rằng sẽ chẳng có thay đổi nào trong hệ thống chính trị, nghĩa là Đảng Cộng Sản Cuba vẫn tiếp tục cai trị và cai trị theo đường lối độc tài đảng trị.

Sở dĩ phần lớn người dân Cuba không hy vọng vào bất cứ một sự thay đổi chính trị nào là vì họ nhìn vào gương của Trung Quốc và Việt Nam. Kể từ lúc trở mình chuyển sang kinh tế thị trường, hai nước này vẫn tiếp tục duy trì cái đuôi “theo định hướng xã hội chủ nghĩa”. Điều đó có nghĩa là về phương diện chính trị, hai nước này vẫn giữ cái tên “Cộng Sản” của họ. Điều này chứng minh rằng những cải tổ kinh tế không đương nhiên kéo theo tự do chính trị. Chủ tịch Raul Castro được các quan sát viên ngoại quốc xem như một người có óc thực tế. Kể từ khi lên kế vị anh mình, dường như ông cố tình dẹp bỏ những khẩu hiệu độc đoán do ông anh đề ra như “Socialismo o Muerte” (xã hội chủ nghĩa hay là chết!”)  Tuy nhiên, vì sợ làm phật lòng anh mình chăng, ông không dám mạnh dạn tiến hành những cuộc cải tổ về chính trị. Chẳng hạn, chỉ 3 ngày sau khi đã cùng với Tổng thống Obama cho công bố một tuyên ngôn chung về việc tái lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước, ông ra trước Quốc hội để khẳng định rằng việc xích lại gần với Hoa Kỳ không hề có nghĩa là từ bỏ “những ý tưởng của chúng ta”, tức ý thức hệ cộng sản.

Dĩ nhiên, trong thời gian gần đây, người ta thấy Cuba đã bày tỏ thiện chí muốn cải thiện về chính trị xuyên qua một số cử chỉ như giảm bớt số tù nhân chính trị. Chẳng hạn như trong tháng Giêng vừa qua, chính phủ Cuba chỉ bắt giam 178 nhà bất đồng chính kiến. Trước đó, hàng tháng có đến 741 người bị tống giam. Tuy nhiên, điều đó không phải là một bảo đảm rằng việc tái lập bang giao với Hoa Kỳ và cải tổ kinh tế sẽ đương nhiên tạo ra thay đổi về chính trị.

Có chăng, như được phóng viên Karl Nick của tạp chí Time ghi lại, một dấu hiệu đáng mừng là hiện nay tại thủ đô Havana, người ta thấy đã có những cuộc “họp báo” theo kiểu Tây Phương. Cũng như trong bất cứ chế độ cộng sản nào, từ lâu nay, các viên chức cộng sản Cuba, mỗi lần trả lời phỏng vấn, nhất là với các ký giả ngoại quốc, đều làm như ông Hồ Chí Minh hay Nguyễn Tấn Dũng: cầm giấy đọc những câu trả lời có sẵn! Nay các viên chức cộng sản Cuba đã tỏ ra thoải mái và tự do hơn để trả lời các cuộc phỏng vấn mà không cần phải có văn bản soạn sẵn.

Có phải đây là một dấu hiệu cho thấy Cuba đã muốn “thức” với thế giới, nhưng chưa đủ sức để mở mắt ra không?

(Theo Washington Post 8/4/2015 và tạp chí Time 6/4/2015)