Đám đông cô đơn

Chu Thập

13/06/18

Chuyện bên lề Giải Túc Cầu Thế Giới 2018: một cặp vợ chồng Nga ly dị chỉ vì cãi nhau về địa vị cầu thủ số một thế giới. Theo một tờ báo địa phương của Nga, cuộc cãi vã giữa cặp vợ chồng đã xảy ra sau khi đội tuyển Á Căn Đình hạ đội tuyển Nigeria ở vòng loại. Với người chồng, Lionel Messi là cầu thủ số một thế giới. Nhưng người vợ thì lại khăng khăng bảo vệ lập trường của mình: Cristiano Ronaldo, thủ quân đội Bồ Đào Nha  mới xứng đáng giữ địa vị này. Trên sân cỏ, cuộc thi đấu nào cũng đều kết thúc hoặc với tỷ số huề nhau hoặc có kẻ thắng người thua. Nhưng trong  trận đấu võ mồm giữa hai vợ chồng Nga này thì chẳng có huề mà cũng chẳng có ai thắng hay thua cả cho nên cuối cùng người chồng đành cuốn gói ra đi và sau đó nộp đơn xin ly dị.

Tờ báo địa phương đưa tin trên đây cho biết hai vợ chồng này đã gặp nhau trong một quán rượu khi cả hai cùng theo dõi Giải Túc Cầu Thế Giới năm 2002 được tổ chức tại Nhựt Bổn và Đại Hàn. Họ đã lấy nhau vì túc cầu và cũng chia tay vì túc cầu. Chẳng có quen biết gì cặp vợ chồng Nga này, nhưng tôi cũng thấy buồn thật! Trên sân cỏ, sau một trận đấu, các cầu thủ còn bắt tay chào từ biệt nhau. Nhưng trên khán đài hay trước màn ảnh truyền hình, có khi người ta còn ăn thua đủ với nhau bằng cả bạo lực nữa!

Theo dõi các cuộc thi đấu, tôi không chỉ chú mục vào sân cỏ, mà còn xem phản ứng của khán giả trên khán đài. Ống kính truyền hình thỉnh thoảng dừng lại ở những khoảnh khắc đặc biệt nói lên đủ thứ hỉ nộ ái ố của khán giả. Nơi đây có kẻ nhảy nhót reo hò vì niềm vui chiến thắng. Nơi kia có người mếu máo khóc. Ở một góc khác, người ta gấu ó tưởng chừng như muốn ăn tươi nuốt sống nhau. Cứ như thể chính mình là người đang thi đấu!  

Ở giữa đám đông, dường như con người dễ mạnh dạn hơn để biểu lộ con người thật của mình. Đám đông là một thứ xúc tác có thể làm bật lên những cử chỉ hay hành động mà bình thường người ta không dám hay không muốn làm. Có người nhờ đám đông để biểu lộ tính lương thiện và những tình cảm tốt đẹp. Nhưng cũng không thiếu những người bị đám đông lôi kéo để làm những hành động bất lương và ngay cả tội ác.

Tôi thường nghĩ đến đám đông những người Đức đã tham gia vào cuộc diệt chủng của Đức Quốc Xã đối với người Do Thái. Vào năm tới 2019, thế giới sẽ đánh dấu 80 năm ngày Đức Quốc Xã xâm chiếm Ba Lan, khai mào Đệ nhị Thế chiến và nhứt là khởi xướng cuộc diệt chủng đối với người Do Thái tại Âu Châu. Dĩ nhiên đó là tội ác của Hitler và Đức Quốc Xã. Nhưng chắc chắn Hitler không có đủ ba đầu sáu tay để thực hiện một tội ác tày đình như thế. Có cả một đám đông đứng sau lưng ông và thi hành hiệu lệnh của ông. Thế giới sẽ mãi mãi thắc mắc tại sao một tội ác tập thể như thế đã có thể xảy ra.

Đã có hàng trăm ngàn người Đức, bình thường như mọi người dân bình thường khác ở Âu Châu và trên khắp thế giới, đã tham gia một cách có chủ ý và với đầy đủ  ý thức vào cuộc tra tấn và tàn sát tập thể những người vô tội. Và ngay cả không trực tiếp tham gia vào tội ác, con số những người bàng quan và  thụ động đứng nhìn các hành động tội ác và biết rõ chủ ý đồi bại của Đức Quốc Xã không phải là nhỏ. Tại sao điều đó đã có thể xảy ra?

Người Đức không phải là một đám sát nhân bệnh hoạn. Phần lớn những người Đức đã tích cực tham gia vào tội ác hay thụ động đứng nhìn tội ác đều là những con người bình thường và có tâm lý ổn định trước khi Hitler lên cầm quyền. Cuộc sống gia đình của họ cũng giống như cuộc sống của những người thuộc giai cấp trung lưu trong bất cứ quốc gia Tây Phương nào. Họ có công ăn việc làm để mưu cầu cuộc sống cho gia đình họ. Họ cũng gởi con đến trường học và cũng mong cho chúng ăn học thành tài và nên người. Họ cũng quảng đại đóng góp cho các công cuộc từ thiện ở địa phương. Họ cũng có bạn bè và cũng tham gia các sinh hoạt xã hội. Họ là những người bình thường như mọi người bình thường trên trái đất này.

Trước khi Hitler lên cầm quyền, trong số những người tham gia vào cuộc diệt chủng người Do Thái do Đức Quốc Xã chủ xướng hoặc làm khách bàng quan đứng nhìn tội ác, không có người nào để lộ bất cứ dấu hiệu nào của bệnh tâm thần hay khuynh hướng độc ác muốn hãm hại người khác. Họ không hề là người vô cảm. Họ cũng không hề là những người không sống theo bất cứ một chuẩn mực đạo đức nào. Khi được tuyển dụng và gởi đến đến các làng mạc của người Do Thái để bắn giết trẻ con và phụ nữ, một số người chỉ thi hành “sứ mệnh” trong một  thời gian ngắn và sau đó bỏ cuộc vì không thể chịu đựng nổi cảnh chết chóc do chính mình gây ra. Điều đó chứng tỏ họ không hề là những người máy không có cảm xúc hay những tên sát nhân hàng loạt mắc bệnh tâm thần.

Theo các tài liệu lưu trữ, không có bất cứ bằng chứng nào cho thấy những người  tích cực tham gia vào tội ác đã bị cưỡng bách phải thi hành sứ mệnh cả. Tài liệu cho thấy trong số 500 người Đức được tuyển mộ để đi lùng bắt 1800 người Do Thái tại làng Jozefow, bên Ba Lan, chỉ có đúng 15 người quyết định không tham gia vào tội ác sau khi được đại tá Wilhelm Trapp cho biết họ phải bắn giết phụ nữ, trẻ con và người già, nhưng nếu không muốn họ có thể rút lui.

Những người Đức đã tình nguyện đi lùng bắt người Do Thái hoặc làm việc tại các trại tập trung Auschwitz, Ravensbruck, Dachau và nhiều trại tập trung khác, nơi các tù nhân bị sát tế trong các lò hơi ngạt hay được sử dụng như vật thí nghiệm trong các phòng nghiên cứu ...đều xuất phát từ mọi  giai tầng xã hội và ngành nghề khác nhau. Họ là binh sĩ, cảnh sát viên, luật sư, bác sĩ, y tá, thư ký, kỹ sư, nhân công và ngay cả bậc khoa bảng.

Điều hành các trại tập trung là các sĩ quan quân đội, nhưng trực tiếp thi hành tội ác lại là những thường dân. Chính những người đã từng là láng giềng quen biết của người Do Thái lại đứng ra thi hành tội ác. Phần lớn những người Đức đảm nhận những công việc hàng ngày trong các trại tập trung như y tá, cai tù...đều không bỏ công việc hoặc xin chuyển đi nơi khác ngay cả sau khi đã  chứng kiến những hành động tội ác đối với các tù nhân.

Tại sao người Đức đã tích cực tham gia hoặc làm khách bàng quan đứng nhìn tội ác của  Đức Quốc Xã ? Chỉ có một câu trả lời xem ra thỏa đáng là: họ đã hành động như thế bởi vì họ nghĩ rằng đó là điều chính đáng và cần thiết!

Họ nghĩ rằng họ đã hành động đúng, bởi vì họ đã bị đầu độc để ghét người Do Thái. Họ đã được dạy rằng người Do Thái đã tàn phá nền kinh tế của đất nước và rằng những người Do Thái theo cộng sản Bolchevik tại Mạc Tư Khoa đang có âm mưu tiêu diệt người Đức và thực hiện một cuộc cách mạng cộng sản tại Đức.

Họ nghĩ rằng điều họ làm là cần thiết, bởi vì họ tin rằng người Do Thái là một mối đe dọa lớn cho cuộc sống của người Đức. Thật ra, chủ nghĩa bài Do Thái  không phải là kết quả của cuộc tuyên truyền của Đức Quốc Xã. Nó đã được khai sinh ngay từ Thế kỷ 19. Trong cái nhìn của một người Đức bình thường vào thời kỳ đó, Do Thái là một giống người mưu mô, xảo quyệt, độc ác. Tuy nhiên, phần lớn người Đức có lẽ đã không sẵn sàng hay có đủ dã tâm để tiêu diệt người Do Thái. Phải đợi cho đến khi Hitler và Đức Quốc Xã dùng mọi xảo thuật để tuyên truyền và đầu độc, những khuynh hướng thấp hèn trong những người Đức bình thường mới có cơ hội bừng dậy và hận thù vốn đã âm ỉ trong tầm hồn họ mới được trút xuống những người vô tội.

Đám đông là một sức mạnh vĩ đại. Đám đông có thể thực hiện thành công những cuộc cách mạng ôn hòa như thế giới đã chứng kiến tại Phi Luật Tân năm 1986 hay tại một số nước Bắc Phi qua điều thường được gọi là Mùa Xuân Á Rập hồi năm 2010. Nhưng như lịch sử đã chứng minh, cũng chính đám đông tạo ra những nhà độc tài và góp phần vào tội ác. Đám đông người Đức đã đưa Hitler lên cầm quyền và chuẩn thuận chương trình độc ác của ông thường được mệnh danh  là “giải pháp cuối cùng”, tức tiêu diệt người Do Thái.

Con người thường dễ cảm thấy cô đơn giữa đám đông. Ngày nay, khi cuộc sống ngày càng được đô thị hóa, con người càng cảm thấy cô đơn hơn. Hiện tượng tự tử tại những nước có mức sống cao là biểu hiện rõ nét nhứt của nỗi cô đơn mà cuộc sống dư dật và những tiện nghi vật chất không thể khỏa lấp được. Nhưng không những con người cảm thấy cô đơn giữa đám đông mà chính đám đông ngày nay cũng là một đám đông cô đơn. Ngay từ thập niên 1950, tác giả Mỹ David Rieasman đã nói đến hiện tượng cô đơn của đám đông trong cuốn sách có tựa đề “đám đông cô đơn” (the lonely crowd). Trong phần kết luận của cuốn sách, tác giả  khẳng định: “Tư tưởng cho rằng con người sinh ra tự do và bình đẳng vừa đúng lại cũng vừa sai”. Theo ông, con người sinh ra đã khác nhau. Họ đánh mất tự do và độc lập cá nhân khi tìm cách trở thành giống nhau, tức hòa nhập vào đám đông. Lúc đó những lựa chọn của họ không hoàn toàn mang tính cá nhân độc lập mà là sản phẩm của thời thế. Vì đánh mất chính mình cho nên họ mới cảm thấy cô đơn. Và chính vì cô đơn mà đám đông dễ có phản ứng bầy đàn: ở giữa đám đông, bất cứ một hành động nào, tốt hay xấu, cũng đều có sức lây lan và lôi cuốn những người xung quanh.

Ngồi một mình trước màn ảnh truyền hình để theo dõi các trận thi đấu của Giải Túc Cầu Thế Giới, tôi cũng cảm thấy cô đơn. Thật ra, có giây phút nào mà tôi không cảm thấy cô đơn. Và tôi cũng tin rằng trên thế gian này, không một ai có thể thoát được cô đơn. Thông minh và nổi tiếng như nhà bác học Albert Einstein mà cũng có lúc phải thốt lên: “Thật là điều lạ lùng: được cả thế giới biết đến mà vẫn cảm thấy rất đỗi cô đơn!” Có khi càng giàu có con người lại càng cảm thấy cô đơn hơn và đỉnh cao của quyền lực cũng là tột đỉnh của cô đơn. Nhưng cô đơn không phải là tiếng nói cuối cùng trong cuộc sống. Các nhà lãnh đạo tinh thần, như  Đức Đạt Lai Lạt Ma chẳng hạn, thường xem sự cảm thông như khí giới để chiến đấu chống lại cô đơn. Nói cho cùng, khi con người biết lấy tình thương, sự cảm thông, lòng quảng đại và sự tha thứ để đối xử với người khác, họ sẽ vượt qua được nỗi sợ hãi và sự trống rỗng trong tâm hồn mình.