Đông Nam Á: chiếc mũ “Tin Giả” và Truyền thông

09/02/18

Kể từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump sáng chế ra từ “Tin Giả” (Fake News), một số nhà lãnh đạo tại Đông Nam Á cũng nối gót theo ông để mở cuộc chiến chống lại các ký giả và các cơ quan truyền thông tự do. Mặc dù tại Mỹ, truyền thông bị Tổng thống Trump lên án như “kẻ thù của nhân dân”,  cho tới nay vẫn chưa thấy có nhà báo nào bị bắt giữ và cũng chẳng có cơ quan truyền thông nào bị đóng cửa. Nhưng tại một số nước Đông Nam Á, nhiều ký giả đã bị bắt giữ và một số cơ quan truyền thông đã bị đóng cửa.

Tại Phi Luật Tân, một tờ báo mạng độc lập, vì bị Tổng thống Rodrigo Duterte tố cáo đưa “tin giả”, hiện đang bị đe dọa đóng cửa sau khi Ủy ban An ninh và Giao dịch (Securities and Exchange Commission, gọi tắt là SEC) của chính phủ ra lệnh rút giấy phép.

Tại một số nước Đông Nam Á khác như Miến Điện chẳng hạn, hai ký giả làm việc cho hãng thông tấn Reuters bị truy tố vì đã tường trình về cuộc khủng hoảng của người dân tộc thiểu số Rohingya. Tại nước láng giềng của Miến Điện là Cam Bốt, một cơ quan truyền thông được Hoa Kỳ tài trợ đã phải đóng cửa sau khi hai phóng viên bị bắt giữ.

Các nhà phân tách và quan sát viên nói rằng một số nhà lãnh đạo có khuynh hướng độc tài tại Á Châu hiện đang làm mưa làm gió vì không hề bị chính phủ của Tổng thống Trump chỉ trích về những thành tích vi phạm nhân quyền của họ.

Shawb Crispin, một đại diện của Ủy bản Bảo vệ Ký giả (Committee to Protect Journalists (CPJ) tại Đông Nam Á nói rằng “đây là một chiều hướng nguy hiểm”. Theo ông, một số nhà lãnh đạo tại Đông Nam Á đang học bài học từ một trong những quốc gia có truyền thống bảo vệ tự do báo chí là Hoa Kỳ, dĩ nhiên dưới thời Tổng thống Trump.

Cách đây hai tuần, tại Phi Luật Tân, Ủy ban An ninh và Giao dịch, trên nguyên tắc vốn là một cơ quan độc lập với chính phủ, đã loan báo rút giấy phép hoạt động của một tờ báo mạng có tên Rappier.

Theo Ủy ban này, báo mạng Rappier đã vi phạm Hiến pháp của Phi Luật Tân. Ngoài ra, Ủy ban này cũng nại đến lý do để đóng cửa tờ báo là vì nó thuộc quyền sở hữu của người ngoại quốc. Rappier đã mạnh mẽ bác bỏ những cáo buộc nói trên.

Được thành lập vào năm 2012, trong những năm gần đây, báo mạng Rappier đã theo dõi thật sát cuộc chiến chống ma túy “đẫm máu” của Tổng thống Duterte.

Bà Maria Ressa, một cựu phóng viên của Đài Truyền Hình CNN, sáng lập viên của báo mạng Rappier cho rằng sở dĩ tờ báo của bà bị đóng cửa là vì đã mạnh mẽ lên tiếng chỉ trích chiến dịch chống ma túy tàn nhẫn vô nhân đạo của Tổng thống Duterte. Nhưng phát ngôn viên của chính phủ Phi, ông Harry Roque lại nói với một phóng viên của Đài CNN rằng  văn phòng chính phủ “chẳng có ăn nhập gì với quyết định của Ủy ban An ninh và Giao dịch”.

Sau khi bị đe dọa đóng cửa, báo mạng Rappier tường thuật rằng Bộ Tư Pháp Phi và Cơ quan Điều tra Trung ương của chính phủ Phi đã gởi trát tòa yêu cầu bà Ressa phải khai hữu thệ về một bài phóng sự của tờ báo hồi năm 2012.

Theo đúng sách của Tổng thống Trump, ông Duterte hiện cũng đang mạt sát thậm tệ các cơ quan truyền thông độc lập tại Phi Luật Tân. Giáo sư Peter Greste, hiện đang giảng dạy về môn báo chí tại Đại học Queensland, Úc Đại Lợi, cho rằng kiểu nói “Tin Giả” do Tổng thống Trump sáng chế hiện đang rất thịnh hành và được ông Duterte sử dụng để chống lại báo mạng Rappier.

Giáo sư Greste, một cựu phóng viên của Đài Truyền Hình Al Jazeera, đã từng bị giam tù tại Ai Cập trên 400 ngày vì tội gọi là thông đồng với Tổ chức “Huynh Đệ Hồi Giáo” để phổ biến “tin giả” và làm nguy hại cho nền an ninh quốc gia. Theo giáo sư này, Tổng thống Duterte áp dụng triệt để “sách” của ông Trump: bất cứ tin tức nào không có lợi cho ông đều là “tin giả”. Cho tới nay, trong nước thì lúc nào Tổng thống Trump cũng hùng hổ gây chiến với các cơ quan truyền thông, nhưng lại im thin thít trước các vụ vi phạm nhân quyền của các chế độ độc tài hay có khuynh hướng độc tài.

Nhưng Tổng thống Duterte của Phi Luật Tân không chỉ là đệ tử duy nhất của ông Trump tại Đông Nam Á. Một số nhà lãnh đạo khác trong vùng cũng hùa theo một sách. Ngay cả bà Aung San Suu Kyi, người đã từng được trao Giải Nobel Hòa Bình vì cuộc tranh đấu bất bạo động cho nhân quyền tại Miến Điện và hiện đang được xem như nhà lãnh đạo thực sự của nước này, tuy không sử dụng từ “Tin Giả” của ông Trump, vẫn bác bỏ các bài tường thuật của các phóng viên về việc ngược đãi đối với sắc tộc Rohingya tại Tiểu bang Rakhine. Bà luôn gọi tin tức của truyền thông về cuộc khủng hoảng này là một “tảng băng lớn về tin thất thiệt”.

Miến Điện, dưới quyền lãnh đạo của bà Aung San Suu Kyi, hiện đang tìm cách tuy tố hai ký giả của hãng thông tấn Reuters là những người đang theo dõi và tường thuật về cuộc khủng hoảng của Sắc tộc Rohingya. Theo Luật Bí Mật Quốc gia, một luật đã có từ thời thuộc địa nhưng vẫn hiện hành tại Miến Điện, hai ký giả Wa Lone và Kyaw Soe Oo có thể bị giam tù đến 14 năm chỉ vì tường thuật về cuộc khủng hoảng của người Rohingya.

Trong một tuyên ngôn được gởi đến Đài CNN, chủ bút của hãng thông tấn Reuters, ông Steve Adler, gọi việc giam giữ các ký giả là một “cuộc tấn công trắng trợn vào tự do báo chí”.

Tại một nước Đông Nam Á khác là Cam Bốt, hai ký giả làm việc cho Đài Á Châu Tự Do là Uon Chhin và Yeang Sothearin, đã bị bắt giữ vì tội gọi là “gián điệp”. Luật sư của hai ký giả này, ông Keo Vanny khẳng định rằng hai “thân chủ của ông không hề phạm bất cứ tội nào liên quan đến những cáo buộc chống lại họ”.

Đài Á Châu Tự Do đã cho đóng của văn phòng của đài tại Cam Bốt. Trước cuộc bầu cử sẽ diễn ra vào năm tới, Thủ tướng Hun Sen đã ráo riết tấn công vào các cơ quan truyền thông độc lập tại Cam Bốt.

Cũng tại Cam Bốt, một tờ báo có nhiều uy tín là tờ Cambodia Daily cũng đã bị chế độc độc tài của Thủ tướng Hun Sen ra lệnh đóng cửa vì không đủ khả năng để trả một món tiền thuế lên đến 6.3 triệu Mỹ kim. Báo này cho rằng lệnh này hoàn toàn có tính cách chính trị.

Theo hãng thông tấn Reuters, tuy không bắt chước Tổng thống Trump để gọi các cơ quan truyền thông là “kẻ thù của nhân dân”, Thủ tướng Hun Sen nói rằng có một số cơ quan truyền thông hành động như “băng đảng Mafia” và “không tôn trọng luật pháp, không đăng ký theo luật pháp và tránh thuế”.

Báo Cambodia Daily hoàn toàn bác bỏ những cáo buộc trên đây.

Phi Luật Tân, Miến Điện, Cam Bốt...là một số quốc gia tại Đông Nam Á đang mượn oai hùm của Tổng thống Trump để đàn áp các cơ quan truyền thông độc lập và tự do báo chí nói chung. Tuy nhiên nếu so với một nước khác trong khối Đông Nam Á là Việt Nam thì ba nước nói trên chỉ là “học trò”. Theo chỉ số về Tự do Báo chí của năm 2017 (World Press Freedom Index 2017), các nước Đông Nam Á được xếp vào hạng những quốc gia có thành tích tồi tệ nhất trong việc đàn áp tự do báo chí. Đứng hạng 175, chỉ trên Trung Cộng, Syria, Turkmenistan, Eritrea và Bắc Hàn, Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam là nước đàn áp dã man nhất các ký giả tại Đông Nam Á. Không thể kể hết danh sách của các ký giả, nhất là những người viết báo mạng, đã và đang bị giam tù tại Việt Nam: tất cả đều bị quy cho một tội là “tuyên truyền chống chế độ”.

Trở lại với Phi Luật Tân. Tại quốc gia hải đảo này, ngay cả trước khi Chính phủ Duterte ra lệnh đóng cửa báo mạng Rappier và tung ra những lời đe dọa đối với bất cứ ký giả nào dám lên tiếng phê bình chính phủ, Phi Luật Tân cũng đã từng nổi tiếng là một trong những nơi nguy hiểm nhất trên thế giới để hành nghề ký giả. Kể từ năm 1992 đến nay, Phi Luật Tân đứng hàng thứ 3 về con số các ký giả bị sát hại trong lúc đang hành nghề. Đứng đầu danh sách là Syria và Iraq là hai nước hiện đang có xung đột vũ trang. Nhưng ngày nay với Tổng thống Duterte, mối nguy hiểm cho các ký giả hành nghề tại Phi Luật Tân ngày càng gia tăng. Cũng giống như Việt Nam, Chính phủ Duterte ũng đã cho thành lập một đội ngũ “cảm tình viên” hay “chiến sĩ mạng” chuyên lên mạng để đe dọa và tấn công các nhà báo độc lập. Những lời đe dọa và các cuộc tấn công của các “chiến sĩ mạng” này khiến cho các ký giả dễ bị tổn thương hơn. Theo ông Carlos Conde, một nhà nghiên cứu làm việc cho một chi nhánh của Tổ chức Theo Dõi Nhân Quyền (Human Rights Watch) tại Phi Luật Tân, những người ủng hộ ông Duterte lúc nào cũng sẵn sàng để lên mạng và tấn công bất cứ nhà báo nào dám lên tiếng phê bình chính phủ Duterte. Nery, chủ bút của một tờ báo lớn tại Phi Luật Tân là tờ The Inquirer, nói rằng hiện nay bầu khí trên mạng tại nước này lúc nào cũng sôi sục hận thù. Ngay cả trang mạng Facebook cũng không còn được an toàn. Cứ có một bài báo hay một bài tường thuật nào có nội dung phê bình chính phủ thì tức khắc có cả một nhóm “ủng hộ viên” của chính phủ xung trận tức khắc. Các cơ quan truyền thông ngày nay đã mang lại cho các ký giả và các trang mạng xã hội nhiều không gian tự do hơn đối với sự kiểm duyệt của các chính phủ. Nhưng cũng chính những không gian ấy lại tràn ngập những trang chống lại truyền thông và tự do báo chí.

Theo bà Ressa, sáng lập viên và giám đốc điều hành của báo Rappier, các chế độ dân chủ còn non nớt như Phi Luật Tân luôn tỏ ra nghi ngờ và sợ hãi trước sự phê bình và chỉ trích của báo chí. Dạo tháng Hai năm 1986, với  cuộc cách mạng thường được mệnh danh là “Sức mạnh của quần chúng” (People’s Power), người dân Phi đã đứng lên lật đổ chế độ độc tài của Tổng thống Ferdinand Marcos. Một trong những giá trị được tái lập và đề cao trong nền dân chủ còn non nớt này là tự do báo chí. Kể từ đó cho đến tháng Sáu năm 2016, tự do báo chí tại Phi Luật Tân đã góp phần rất lớn trong việc hướng dẫn dư luận quần chúng, kiểm soát các chính phủ và đồng thời cũng nâng cao ý thức về tự do và dân chủ cho người dân. Nhưng kể từ khi ngày Tổng thống Duterte nhậm chức đến nay, tự do báo chí luôn bị đe dọa, số phận của những người làm truyền thông ngày càng bấp bênh.

Trong bài diễn văn đọc tại Diễn Đàn Kinh Tế Thế Giới được tổ chức tại Davos, Thụy Sĩ trong tháng Giêng vừa qua, Tổng thống Trump đã rêu rao rằng việc cải tổ thuế má của chính phủ ông nhằm giảm thuế cho giới doanh nghiệp và người giàu tại Hoa Kỳ không những làm hạ giảm mức thất nghiệp trong nước mà còn góp phần tạo thêm công ăn việc làm cho khắp thế giới. Không biết điều đó có thực sự diễn ra tại các nước Đông Nam Á không. Chỉ có một điều thấy rõ trước mắt là: cuộc chiến chống truyền thông của ông tại Hoa Kỳ đã tràn lan sang các nước Đông Nam Á, bóp nghẹt tự do báo chí và đe dọa mạng sống của không biết bao nhiêu ký giả.

(Nguồn:https://edition.cnn.com/2018/01/28/asia/asia-fake-news-media-repression)