Cách mạng từ bản thân

Chu Thập

Xuân 2018

Suốt mùa đông và hai tháng đầu của mùa xuân vừa qua, Tiểu bang New South Wales, Úc Đại Lợi đã trải qua một cơn hạn hán mà có người cho là cả trăm năm mới có một lần. Trong suốt mấy tháng trời mà không có lấy một giọt mưa quả là chuyện lạ ở Úc Đại Lợi, nhứt là tại Tiểu bang New South Wales.  Nhìn cỏ cây bị nắng đốt cháy vàng khè, lòng tôi cũng héo hon. Những lúc cầm vòi tưới vườn, tôi chỉ còn biết ngước mắt lên trời và mượn ca từ trong bài hợp xướng “Cóc Quân” của cố Nhạc sĩ Hải Linh (1920-1988) để mà than trời: “Ta lên ta hỏi Ông Trời, làm sao nắng mãi nắng hoài mà chẳng mưa. Cỏ cây muôn vật ...thôi đành chết khô. Mà trời thì lơ đễnh để mưa đi đàng nào”. Dĩ nhiên nắng mưa là chuyện của trời. Có trách ông trời thì cũng phải lẽ thôi. Nhưng ngày nay, nhiều bằng chứng do khoa học cung cấp cho thấy nắng mưa đâu còn là chuyện của riêng một mình ông trời nữa. Con người cũng góp phần không ít vào việc làm cho trái đất bị hâm nóng và thời tiết thay đổi bất thường khiến xảy ra nhiều thiên tai như hạn hán, bão lụt, cháy rừng. Bằng chứng khoa học hẳn phải có sức thuyết phục lắm cho nên cả thế giới mới họp nhau lại để nhìn nhận vai trò của con người đối với hiện tượng trái đất bị hâm nóng và tìm cách đối phó với hiện tượng này. Ngày 12 tháng Mười Hai năm 2015, tại một hội nghị thượng đỉnh được tổ chức tại Paris, Pháp quốc, đại diện của 196 quốc gia đã ký tên vào một Thỏa ước nói lên quyết tâm đối phó với hiện tượng thời tiết thay đổi. Từ ngày 6 đến ngày 17 tháng Mười Một năm 2017, đại diện các nước lại tập trung về thành phố Born, Đức quốc để bày tỏ quyết tâm thực hiện Thỏa ước Paris. Sự kiện đáng chú ý là Hội nghị Thượng đỉnh Born trao quyền chủ tọa cho Fiji, một quốc gia nhỏ bé nghèo nàn trong Thái Bình Dương đang bị mực nước biển dâng cao đe dọa nhận chìm.

Nhưng bằng chứng khoa học về hiện tượng trái đất hâm nóng xem ra chẳng có giá trị gì đối với một số người. Như Tổng thống Mỹ Donald Trump chẳng hạn. Dạo tháng Sáu vừa qua, ông đã chính thức loan báo rằng Hoa Kỳ rút tên ra khỏi Thỏa ước Paris để trở về “thời kỳ đồ ...than đá”. Mặc cho cả thế giới có phản đối đến đâu, Hoa Kỳ vẫn cứ thản nhiên sử dụng tối đa than đá và tha hồ nhả khí thải. Với ông tổng thống thích làm ngược đời này, hiện tượng thời tiết thay đổi và trái đất hâm nóng chỉ là một “cú lừa” (hoax) của Trung Cộng mà thôi. Với ông, con người chẳng có ăn nhập gì với chuyện nắng mưa cả. Mới đây, trong một bản phúc trình hàng năm về những hậu quả của sự thay đổi thời tiết, Ủy ban Khoa học Liên bang Hoa Kỳ về Khí hậu đã khẳng định rằng hoạt động của con người là “nguyên nhân nổi bật” làm cho nhiệt độ của trái đất gia tăng trong lịch sử hiện đại dẫn đến mực nước biển lên cao, cộng với những đợt nóng thường xuyên và bầu khí quyển ngày càng bị ô nhiễm vì khí thải. Nhưng Tổng thống Trump và bộ sậu của ông vẫn nhắm mắt làm ngơ và  cương quyết bảo vệ lập trường của ông.

Bên Úc Đại Lợi của tôi, cựu Thủ tướng Tony Abbott cũng thích chơi nổi  không kém khi công khai tuyên xưng rằng nắng mưa là chuyện của trời, con người chẳng có trò trống gì trong chuyện làm cho thời tiết thay đổi cả. Trong một bài diễn văn đọc tại London, Anh quốc dạo đầu tháng Mười vừa qua, ông đã so sánh những nỗ lực đối phó với hiện tượng trái đất hâm nóng với việc “người tiền sử giết dê để tế các vị thần núi lửa”. Ông khẳng định: cả trăm năm nay có thấy mực nước biển ở Bondi dâng lên chút nào đâu mà bảo trái đất bị hâm nóng khiến mực nước biển lên cao! Giá như ông cựu thủ tướng này chịu khó đi thăm các nước nhỏ trong Thái Bình Dương hay Đảo Maldives trong Ấn Độ Dương thì có lẽ ông phải rùng mình thôi! Các vị nguyên thủ của các nước nhỏ này đã không bắc thang lên hỏi ông trời và cũng chẳng than trời đâu. Họ đang gào thét kêu cầu cả thế giới hãy  nghĩ đến họ, vì đất nước của họ sắp bị nhận chìm xuống đại dương rồi đó!

Không biết có phải do ông Abbott xúi bẫy không mà đương kim Thủ tướng Úc Malcolm Turnbull cũng muốn đưa cả nước quay về thời kỳ “ đồ...than đá”. Lấy lý do giá điện ngày càng cao ảnh hưởng đến cuộc sống của nhiều gia đình Úc, Thủ tướng Turnbull cho gác qua một bên chương trình năng lượng sạch và khuyến khích các công ty sản xuất điện sử dụng tối đa than đá. Theo ông, nhờ điện năng từ than đá, giá điện sẽ hạ và mỗi năm mỗi gia đình Úc tiết kiệm được khoảng 115 Úc kim. Vừa đủ để đổ xăng một tuần hay hút thuốc một tuần!

Có lúc tôi cũng muốn làm “trạng sư của quỷ” để biện hộ cho lập trường của những người phủ nhận hiện tượng thời tiết thay đổi và trách nhiệm của con người trong việc làm cho trái đất bị hâm nóng. Thiên tai như hạn hán, bão lụt, cháy rừng... thì thời nào mà chẳng có, chớ có phải mới bắt đầu từ cuộc cách mạng kỹ nghệ tại Anh quốc đâu. Thương hải biến vi tang điền là chuyện xưa như trái đất mà!

Tôi không phải là một nhà khoa học để có thể đo lường được lượng khí thải và ảnh hưởng của khí thải đối với hiện tượng trái đất bị hâm nóng và mực nước biển dâng cao cỡ nào. Tôi chỉ biết và cảm nghiệm được mỗi một điều là: khí thải hay cụ thể là khói bốc lên từ đủ loại máy móc của con người thời đại thực sự ảnh hưởng đến sức khỏe của tôi. Chỉ cần về Sài Gòn, xuống đường đi bộ vài tiếng đồng hồ mà không cần mang khẩu trang sẽ  tức khắc thấy được khí thải tác động lên sức khỏe như thế nào rồi! Đó là chưa nói đến bầu trời lúc nào cũng xám xịt, u ám đến nghẹt thở tại Bắc Kinh. Tôi hiểu được tại sao người dân Trung Quốc đổ xô đi mua nhà ở Úc Đại Lợi khiến cho  giá nhà tại những thành phố lớn như Sydney, Melbourne lên vùn vụt. Giàu có nhưng suốt ngày phải hít khói như ở Bắc Kinh và nhiều thành phố khác ở Trung Cộng, dại gì không đi mua nhà ở các nước khác để chuẩn bị hạ cánh an toàn và hít thở không khí trong lành. Tôi nghĩ đó là cách bỏ phiếu bằng chân để xác nhận hiện tượng trái đất bị hâm nóng và ô nhiễm do con người tạo ra. Nếu không đeo khẩu trang thì tốt nhứt là “đào vi thượng sách”: trốn chạy để khỏi phải hít thở không khí đó là xong!

Ở Úc này, ngoại trừ một số người bị bệnh suyễn hay sợ lây cúm cho người khác, ít có ai ra đường phải đeo khẩu trang để chống lại không khí ô nhiễm cả. Nhưng điều đó không có nghĩa là cái đất nước may mắn (lucky country!) này không hề bị ô nhiễm. Khó tin nhưng có thật, mỗi năm ô nhiễm tại Úc Đại Lợi khiến cho nhiều người bị tử vong hơn là ung thư vú, tai biến mạch máu não hay các thứ bệnh về phổi.

Trong năm 2015, đã có gần 10 ngàn người Úc chết yểu vì không khí bị ô nhiễm, vì nguồn nước và đất đai bị nhiễm độc cũng như vì các hóa chất độc hại như asbestos và silicon.

Trên toàn thế giới, cứ 6 người thì có một người chết vì ô nhiễm. Đây là kết quả của một cuộc điều tra do 40 chuyên gia hàng đầu của thế giới về ô nhiễm và sức khỏe thực hiện và được cho phổ biến trên tạp chí y khoa nổi tiếng The Lancet dạo trung tuần tháng Mười vừa qua.

Một trong những chuyên gia của nhóm điều tra là Giáo sư Peter Sly, thuộc trường Đại học Queensland, cảnh cáo rằng ô nhiễm hiện đang là một vấn đề lớn đối với sức khỏe của dân chúng trên toàn thế giới, nhưng lại ít được chú ý tới.

Theo cuộc điều tra, có đến gần 90 phần trăm dân số thế giới sống trong các đô thị phải hít thở một loại không khí mà Tổ chức Y tế Thế giới WHO cho là không đủ lành mạnh.

Ngay cả như tại  Úc Đại Lợi này, dù so sánh với các nước đang phát triển như Ấn Độ và nhứt là Trung Cộng vẫn còn may mắn hơn, nhưng khí hậu thay đổi hiện cũng đang làm cho không khí ngày càng bị ô nhiễm.

Theo Giáo sư Sly, “ai cũng biết rằng không khí tại những nơi như Bắc Kinh và Mexico đang bị ô nhiễm, nhưng họ lại không ý thức đủ về những vấn đề sức khỏe trong các thành phố của họ như Brisbane, Sydney và Melbourne”. Dù với một lượng tương đối nhỏ, nhưng không khí bị ô nhiễm tại những thành phố này cũng có ảnh hưởng đến việc phát triển của các thai nhi, dẫn đến vô số những bệnh tật như suyễn, tim mạch và tai biến.

Trong một cuộc nghiên cứu hồi năm 2008, các chuyên gia đã nhận thấy rằng các phụ nữ tại Brisbane sống gần những con đường lớn  đều mang những bào thai nhỏ hơn bình thường. Những giai đoạn đầu trong thời kỳ thai nghén rất quan trọng đối với sự phát triển các cơ phận của thai nhi và những bào thai nhỏ thường có chỉ số thông minh IQ thấp và dễ bị bệnh tim và tiểu đường khi trưởng thành. Theo Giáo sư Sly, sự phát triển não bộ của đứa bé và tính tình của nó tùy thuộc trực tiếp vào mức độ ô nhiễm lúc chúng còn nhỏ, nhứt là khi chúng còn trong lòng mẹ.

Theo các chuyên gia về ô nhiễm và sức khỏe, tại Úc Đại Lợi không khí ô nhiễm làm cho những người bị bệnh tim giảm tuổi thọ 6.8 phần trăm, những người bị tai biến mạch máu não giảm tuổi thọ 4 phần trăm và những người bị bệnh phổi  giảm 5.5 phần trăm. Tổng cộng, trong 17 người chết tại Úc, có một người là nạn nhân của tình trạng  ô nhiễm.

Không khí ô nhiễm là điều dễ cảm nhận được hơn cả  ở các thành phố lớn. Nhưng ở các vùng quê, người dân Úc cũng không tránh khỏi ô nhiễm. Theo Giáo sư Sly, bên ngoài các thành phố lớn, nhiều người Úc sống nhờ nước giếng. Tự nó, nước giếng cũng có thể bị nhiễm độc. Nhưng mức độ ô nhiễm của nguồn nước giếng lại càng bị kỹ nghệ như các nhà máy khai thác khí đốt tự nhiên làm cho tồi tệ hơn.

Không lạ gì tại nhiều nơi, dân chúng Úc luôn đứng lên chống lại việc khai thác than đá, khí đốt tự nhiên và các nhà máy điện chạy bằng than đá. Cái lợi trước mắt không thể bù đắp được những thiệt hại về lâu về dài. Theo ước tính, cái chết và đủ các loại bệnh tật do ô nhiễm tạo ra mỗi năm  ngốn đến 33.9 tỷ Úc kim, tức 2.4 phần trăm tổng sản lượng quốc gia của Úc Đại Lợi (x. http://www.huffingtonpost.com.au/2017/10/20/we-are-literally-polluting-ourselves-to-death-and-its-only-getting-worse).

Tôi được may mắn sống xa các thành phố lớn, tương đối ít bị ô nhiễm. Nhưng trong tình liên đới nhân loại, thời tiết thay đổi và trái đất bị hâm nóng là một cuộc khủng hoảng chung của toàn thế giới. Không riêng các chính phủ hay các vị nguyên thủ quốc gia, mà mọi người đều chia sẻ trách nhiệm trong việc đối đầu với cuộc khủng hoảng này. Mẹ Đất, Mẹ Thiên Nhiên là Mẹ của mọi người. Ai cũng có bổn phận giảm bớt nỗi đau của Mẹ Đất. Trước khi các chính phủ đưa ra các chính sách và biện pháp giảm bớt khí thải, một trong những bước hữu hiệu nhứt mà mỗi một công dân của thế giới có thể làm được, theo tôi, chính là thay đổi cách dinh dưỡng của mình, bởi vì chính thực phẩm con người tạo ra và sử dụng hiện đang tiêu hủy sự cân bằng sinh thái của trái đất.

Có một số sự kiện đáng suy nghĩ. Hoa Kỳ, nơi có một ông tổng thống đang phủ nhận hiện tượng trái đất bị hâm nóng, hiện đang dành khoảng một nửa đất đai của mình cho nông nghiệp. Phần lớn đất đai này lại được dùng để nuôi súc vật như bò, heo, gà hoặc sản xuất nông phẩm chỉ để nuôi súc vật. Một cách cụ thể, Hoa Kỳ sử dụng trên 90 triệu mẫu Anh (mỗi mẫu Anh tương đương với khoảng 4.000 thước vuông) để trồng bắp mà phần lớn được dùng để nuôi súc vật.

Nông nghiệp hướng về chăn nuôi không chỉ là sở trường của Hoa Kỳ. Tại nhiều nơi khác trên thế giới, đất đai cũng được khai thác tối đa để chăn nuôi. Phần lớn rừng Amazone tại Châu Mỹ La Tinh bị phá hủy  là để trồng cỏ và đậu nành mà 80 phần trăm thu hoạch đều được dùng để nuôi súc vật (x. https://www.psychologytoday.com/blog/buddhist-economics/201709/how-your-diet-can-save-you-and-the-planet).

Ngoài lượng khí thải do phân súc vật tạo ra, kỹ nghệ chăn nuôi gắn liền với nông nghiệp cũng sử dụng đủ loại thuốc sát trùng và phân hóa học. Nói chung, kỹ nghệ nông nghiệp làm ô nhiễm đất đai, nguồn nước và không khí cho nên cũng gây nguy hại cho sự sống của thú rừng và nhứt là của con người.

Ngoài ra, một vấn đề lớn khác không thể né tránh được trong kỹ nghệ sản xuất và tiêu thụ thực phẩm là có trên 30 phần trăm thực phẩm được sản xuất bị phung phí. Những sản phẩm thường được gọi là “không hoàn hảo”, tức không đúng tiêu chuẩn của các siêu thị hay người tiêu thụ thường bị bỏ đống trên các cánh đồng hoặc bị ném đi trên đường di chuyển đến các siêu thị hoặc kho chứa. Vô số thức ăn tồn kho bị hư hỏng. Phần lớn bị ném vào các hố rác để rồi từ đó bị phân hủy và tạo ra khí thải.

Với 7.6 tỷ con người hiện đang có mặt trên trái đất, nhu cầu thực phẩm ngày càng gia tăng và dĩ nhiên lượng thực phẩm bị phung phí cũng ngày càng nhiều. Riêng tại Úc Đại Lợi này, thức ăn là một trong những thứ bị phí phạm nhứt. Mỗi năm, số thực phẩm bị người dân Úc ném đi trị giá không dưới 8 tỷ Úc kim. Trung bình mỗi năm mỗi gia đình Úc ném vào sọt rác khoảng 950 Úc kim vì số thực phẩm bị phung phí.

Gia đình tôi hiện chỉ có “hai con khỉ già”, vậy mà cái thùng nhỏ chứa thức ăn thừa như cơm thừa canh cặn, xương cá và vỏ trái cây, rau cỏ ...ngày nào cũng đầy. Thay vì ném vào thùng rác, chúng tôi cho vào các “trại nuôi giun” (worm farm) đặt rải rác trong vườn. Giun sẽ ăn các thứ cặn bã ấy và thải “trà phân” (worm tea) ra để bón cho đất đai được mầu mỡ. Sạch nhà mà cũng xanh vườn. Thùng rác cũng nhẹ đi hơn phân nửa và không bị hôi vì thức ăn hư thối. Ít ra tôi thấy biện pháp này hữu hiệu cho nơi cư ngụ của chúng tôi.

Đó chỉ là một kế hoạch nhỏ để gọi là góp phần vào cuộc chiến chống lại ô nhiễm, thời tiết thay đổi, hiện tượng trái đất bị hâm nóng. Nhưng tôi nghĩ: quan trọng hơn cả vẫn là thay đổi cách ăn uống của mình.

Nếu so sánh với đậu nành, thịt bò đỏi hỏi nhiều đất canh tác gấp 20 lần và đồng thời cũng nhả ra lượng khí thải gấp 20 lần so với cùng một lượng chất đạm từ đậu nành. Theo các chuyên gia, nếu mỗi ngày tôi chỉ ăn khoảng 100 gram thịt thôi, thì cách dinh dưỡng này đòi hỏi phải tạo ra khoảng 7.2 ký khí thải. Ăn chay, theo nghĩa chỉ ăn thực vật, sẽ giảm đi lượng khí thải rất nhiều!.

Thịt cũng có nhiều loại thịt. Thịt bò tạo ra khí thải gấp 2 lần thịt heo và gần gấp 4 lần thịt gà. Thịt trừu lại còn tệ hại hơn cả thịt bò. Trong khi đó, trái cây, rau xanh và các loại hạt tạo ra không bằng một phần ba khí thải do gà tạo ra và chỉ bằng một phần 12 so với thịt bò.

Mới đây tôi có xem một cuốn phim tài liệu về Bộ lạc Kogi tại Colombia, do Phóng viên Simon Reeve của Đài BBC thực hiện. Kogi là một bộ lạc sống giữa một khu rừng già thuộc vùng núi  Sierra Nevada de Santa Marta của Colombia. Kể từ 500 năm qua, nghĩa là sau khi người Tây Ban Nha chiếm Colombia, bộ lạc này vẫn tiếp tục sống biệt lập với thế giới bên ngoài và tự nhận có sứ mệnh  bảo tồn thiên nhiên mà họ cho rằng thế giới văn minh đang tiêu hủy. Trái đất hay thiên nhiên đối với họ là một người Mẹ.

Năm 1990, cũng xuyên qua một cuốn phim tài liệu của Đài BBC, người Thổ dân Kogi đã liên lạc với thế giới bên ngoài để cảnh cáo các xã hội kỹ nghệ hóa về nguy cơ hủy hoại của trái đất nếu loài người không chịu thay đổi cách sống của họ.

Trong một cảnh được Đài CNN ghi lại năm 2006, người Kogi đã đi bộ hàng bao nhiêu cây số để phản đối việc tháo nước làm khô cạn các hồ nước để xây dựng một hải cảng lớn. Theo họ, việc xây dựng hải cảng này ảnh hưởng đến sự cân bằng sinh thái trong toàn vùng.

Trong cuốn phim tài liệu mới đây của Phóng viên Simon Reeve cũng thế, những người đại diện của bộ lạc này cũng lập lại cùng một sứ điệp: hãy thay đổi cách sống để cứu trái đất!

Khác với những bộ lạc khác vốn chỉ biết săn bắn và hái lượm,  tất cả mọi người dân Kogi đều mặc sắc phục trắng như tín đồ của một giáo phái và nhứt là ăn chay: thức ăn của họ gồm toàn trái cây như chuối, bắp, khoai tây, trái bơ (avocado), đu đủ, đậu, cà chua...và nhiều loại đặc sản khác của Châu Mỹ La Tinh do chính họ tự trồng lấy.

Không biết mình có giây mơ rễ má gì với Bộ lạc Kogi không, tôi thèm cuộc sống của họ. Giấc mơ cuối đời của tôi là được một lần đến những khu rừng già bên Châu Mỹ La Tinh để chiêm ngưỡng cuộc sống đơn giản, lành mạnh và gần gũi với thiên nhiên của các bộ lạc bán khai. Càng lúc tôi càng nhận thấy rằng càng đơn giản hóa cuộc sống, càng gần gũi với thiên nhiên con người càng có được thân tâm an lạc hơn.

Gần đây tôi có cơ duyên được làm quen với một số cặp vợ chồng trẻ người Việt ở Sydney. Thỉnh thoảng tôi cũng được mời đến chia sẻ một bữa ăn trong vòng bạn bè thân quen. Điều khiến tôi phải suy nghĩ là hầu hết các cặp vợ chồng trẻ này đều ăn chay. Nếu không cả hai thì người vợ cũng ăn chay. Vì lý do tôn giáo, vì một ước nguyện nào đó hay vì sức khỏe, có người ăn chay trường, có người ăn chay mỗi tuần vài ngày, có người mỗi năm ăn chay vài tháng. Nhìn chung, tôi thấy những người ăn chay thường có gương mặt đỏ hồng, tươi tắn ít bịnh. Nhưng quan trọng hơn, theo nhận xét của tôi, người nào cũng nói năng từ tốn, biết lắng nghe và luôn tỏ ra ân cần quan tâm đến người khác.

Tôi còn quá nhiều tham sân si. Không biết chừng nào mới ăn chay được. Nhưng tôi tin rằng một trong những giải pháp cho cuộc khủng hoảng về thời tiết thay đổi và đồng thời cũng là một bài thuốc hiệu nghiệm chữa được nhiều thứ bệnh tật trong thể xác cũng như tâm hồn con người là thay đổi cách ăn uống. Ăn uống lành mạnh không những có lợi cho sức khỏe thể lý và tinh thần mà còn là một đóng góp cho việc bảo tồn thiên nhiên, chống lại hiện tượng thời tiết thay đổi.

Đơn giản hóa cách sống, ăn uống lành mạnh, tôn trọng và bảo tồn thiên nhiên, không phung phí thực phẩm và để dành tài nguyên cho thế hệ tương lai...tôi tin rằng mình không quá ngây thơ để nghĩ rằng một chút thay đổi của tôi sẽ làm cho trái đất này bớt bị hâm nóng, mực nước biển sẽ rút xuống ở một số nơi. Bởi vì cách đây hơn 45 năm, cố Nhạc sĩ John Lennon của Ban the Beatles, trong nhạc phẩm Imagine đã mơ mộng:

“Hãy thử tưởng tượng một thế giới đại đồng trong đó bạn không còn cảm thấy tham lam hay đói khát.

Hãy thử tượng tượng một thế giới huynh đệ trong đó mọi người đều cùng chia sẻ mọi sự cho nhau.”

(Imagine no possessions
I wonder if you can
No need for greed or hunger
A brotherhood of man
Imagine all the people sharing all the world, you)

Và vì tin đó là một giấc mơ có thể thực hiện được cho nên cố nhạc sĩ này mới kêu gọi:

“Có thể bạn sẽ bảo rằng tôi là một kẻ mơ mộng

Nhưng tôi không phải là người duy nhứt

Tôi hy vọng rằng một ngày nào đó

Bạn cũng sẽ liên kết với chúng tôi

Và thế giới này sẽ nên Một”

(You may say I'm a dreamer
But I'm not the only one
I hope some day you'll join us
And the world will be as one)

Tôi cũng tin và cũng mơ mộng như John Lenon. Bởi vì khi thay đổi cách sống phù hợp với thiên nhiên, tôi tin chắc rằng sẽ có sự thay đổi trong chính bản thân tôi: khi sống hòa hợp với thiên nhiên hơn thì tôi cũng hài hòa với người đồng loại hơn. Và dĩ nhiên, phần thưởng lớn nhứt dành cho tôi chính là thân tâm tôi được an lạc. Xét cho cùng, cuộc cách mạng chân chính nào cũng bắt đầu từ chính bản thân của mỗi người.