Zimbabwe: bên bờ vực thẳm!

17/11/17

Mới đây, nếu không có hai sự kiện “lạ lùng”, thế giới có lẽ đã quên hẳn Zimbabwe, một quốc gia nghèo nàn lạc hậu tại miền Đông Nam Phi Châu.

Trước hết là việc Tổ chức Y tế Thế giới của Liên Hiệp Quốc gọi tắt là WHO (World Health Organization) chọn Tổng thống Zimbabwe, ông Robert Mugabe làm đại sứ thiện chí của Tổ chức để kêu gọi chống lại những căn bệnh không lây lan. Người đưa ra quyết định trên đây là ông Tedros Ghebreyesus. Ông Tedros, người Ethiopia,  đã trở thành người Phi Châu đầu tiên được bầu làm Tổng giám đốc của Tổ chức Y tế Thế Giới. Theo giải thích của ông Tedros, ông Mugabe có thể dùng vai trò của mình “để gây ảnh hưởng trên toàn vùng”. Trong bài diễn văn đề cử ông Mugabe làm đại sứ thiện chí của Tổ chức, Tổng giám đốc của Tổ chức Y tế Thế giới đã mô tả Zimbabwe mà ông Mugabe đã cai trị bằng bàn tay sắt từ đúng 30 năm nay  là “một đất nước đặt vấn đề y tế vào trọng tâm của các chính sách để chăm lo sức khỏe cho mọi người dân”.

Lời biện hộ trên đây của ông Tedros dành cho nhà độc tài Mugabe dĩ nhiên chỉ làm trò cười cho cả thế giới, bởi vì ai mà chẳng biết thành tích  vi phạm nhân quyền của ông Mugabe và tình trạng sắp sụp đổ của Zimbabwe. Trước những phản ứng quyết liệt của nhiều nước, ông Tedros đã rút lại quyết định của ông.

Sự kiện thứ hai khiến cho Zimbabwe được thế giới chú ý tới là một nữ ký giả người Mỹ đã bị giam tù vì đã phóng đi một “tuýt” trong đó bà gọi ông Mugabe là một người “ích kỷ và bệnh hoạn”.

Trước một tòa án tại Thủ đô Harare, nữ Ký giả Martha O’Donavan đã bị kết án vì tội “phản động”, khinh thường hay nhục mạ nhà lãnh đạo độc tài 93 tuổi này. Mặc dù cao tuổi như thế, nhưng nhà độc tài này vẫn được Đảng ZANU-PF của ông đề cử để tiếp tục tranh cử tổng thống vào năm tới.

Dưới trướng của nhà độc tài này, nhiều chuyện đã và đang xảy ra tại quốc gia nghèo nàn lạc hậu này khiến cho thế giới chỉ biết lắc đầu hoặc cười trừ.

Hiện nay tỷ lệ thất nghiệp tại Zimbabwe là 90 phần trăm. Trước đây, người ta bảo ở Việt Nam triệu phú chạy đầy đường. Từ lâu nay Zimbabwe đã qua mặt và bỏ Việt Nam rất xa: người dân nào ở nước này cũng đều là ngàn tỷ phú! Muốn mua một ổ bánh mì hay một tờ báo cần phải có cả bao bố tiền!

Chuyện đồng bạc như giấy lộn của Zimbabwe đã xảy ra vào lúc có cuộc suy trầm kinh tế thế giới vào năm 2008. Năm 2009, để đối phó với tình trạng lạm pháp leo thang, ông Mugabe đã cho đổi tiền. Chỉ trong tích tắc, chút tiền dành giụm của người dân biến thành trờ giấy vô nghĩa. Lạm phát gia tăng đến  500.000.000.000 phần trăm! Chỉ cần đọc con số này cũng đủ thấy chóng mặt! Vào thời điểm đó, một ổ bánh mì trị giá khoảng 40 xu Mỹ kim, nhưng tính ra tiền Zimbabwe thì lại trên 100 ngàn tỷ!

Cách đây một năm, để gọi là đẩy mạnh kinh tế, Chính phủ Mugabe lại cho phát hành công trái phiếu. Nhưng với một ngân hàng dự trữ trống không và một nền kinh tế hoàn toàn kiệt quệ, chẳng  có biện pháp nào có thể cứu vẫn tình thế. Bóng ma của cuộc suy trầm năm 2008 và lạm phát phi nước đại đang ám ảnh người dân Zimbabwe. Ai còn có chút đỉnh tiền để dành đều mang ra để đi mua sắm và tích trữ. Chính phủ lại ào ạt cho in thêm tiền. Đã leo thang, nay lạm phát lại tăng thêm 348 phần trăm nữa. Nhiều nơi, người dân đã dùng tiền giấy để vấn thuốc lá!

Kim ngạch xuất cảng của Zimbabwe rất hạn chế. Lâu nay, nông nghiệp vẫn đóng vai trò quan trọng trong kinh tế của nước này. Nhưng kể từ khi đất đai của người da trắng bị truất hữu, hoạt động sản xuất hầu như dậm chân tại chỗ. Thủ đô Harare đang bị tê liệt vì thiếu khan hiếm xăng dầu.

Về điện, cả nước Zimbabwe lệ thuộc vào công  ty điện lực  Eskom do Chính phủ Nam Phi quản lý. Nhưng nay Zimbabwe không chịu hay đúng hơn không còn khả năng để trả tiền nữa. Đầu năm nay, Eskom đã đe dọa sẽ cúp điện. Không trả tiền thì không có điện. Mà trả tiền thì đào đâu ra mà trả. Đàng nào Zimbabwe cũng không có lối thoát.

Gặp khủng hoảng kinh tế, nhiều nước chỉ còn biết trông cậy vào kỹ nghệ du lịch để kiếm ngoại tệ. Hy Lạp chẳng hạn, mới đây đã xem thu nhập từ kỹ nghệ du lịch như chiếc phao cứu hộ trong cuộc khủng hoảng vì nợ nần chồng chất.

Zimbabwe đã chẳng còn chiếc phao nào để bám vào. Zimbabwe  một đất nước đẹp với nhiều vườn thú hoang bao la  và nhất là với thác Victoria Falls được xem là hùng vĩ nhất thế giới. Người dân lại niềm nở hiếu khách. Bên ngoài Phi Châu, du khách từ Hoa Kỳ, Anh Quốc, Ái Nhĩ Lan và Đức đã từng xem Zimbabwe là một trong những địa điểm du lịch đáng đến nhất. Nhưng nay nhiều du khách đã không muốn trở lại Zimbabwe nữa. Lý do thật đơn giản: Zimbabwe đã trở thành một nơi quá mắc mỏ để viếng thăm!

Mới đây, chính phủ Zimbabwe ra lệnh đóng thuế du khách ngoại quốc 15 phần trăm. Một loại thuế như thế đã có tác dụng ngược. Số lượng du khách giảm, nhưng các dịch vụ du lịch lại tăng giá. Hiện nay có đến 50 phần trăm khách sạn và nhà trọ bỏ trống. Ngoài ra sở dĩ du khách ngoại quốc không muốn đến Zimbabwe nữa vì họ sợ cảnh chặn đường xét hỏi và đóng thuế của cảnh sát. Cảnh sát có thể chận xe du lịch lại kiểm tra, đưa giấy phạt và đòi tiền bất cứ chỗ nào.

Du khách từ Nam Phi chiếm đến một phần ba số du khách ngoại quốc đến Zimbabwe. Nhưng vì đồng tiền Nam Phi hiện đang tụt giá, người dân nước này cũng hạn chế việc đi du lịch ra nước ngoài. Rốt cuộc kỹ nghệ du lịch của Zimbabwe lãnh đủ!

Nhưng thật ra, Chính phủ Zimbabwe xem ra chẳng quan tâm nhiều đến kỹ nghệ du lịch và dương như cũng chẳng màng đến kinh tế.

Đảng ZANU-PF, tức đảng đang cầm quyền vẫn muốn chiến thắng trong cuộc bầu cử được tổ chức trong năm tới. Cho đến nay, ông tổng thống 93 tuổi vẫn còn được xem là ứng cử viên duy nhất của Đảng. Kinh tế có èo uột và sắp chết đi nữa, chính phủ cũng không màng tới. Đảng ZANU-PF đang bỏ tiền ra để vận động cho cuộc bầu cử. Bộ trưởng Tài chính, ông Patrick Chinamasa vừa lên tiếng cảnh cáo về tình trạng kinh tế suy sụp, đã bị ông Mugabe cho về vườn tức khắc. Bất cứ ai kêu gọi cải tổ cơ cấu cũng đều bị loại trừ.

Giáo sư Southall, thuộc trường đại học Witwatersrand, Johannesburg, Nam Phi nhận định: “Zimbabwe mượn tiền để sống và cũng mượn thời giờ để sống”. Mượn thời giờ để sống có nghĩa là không biết sẽ sụp đổ lúc nào.

Với diện tích gần 400 trăm ngàn cây số vuông, Zimbabwe là một đất nước đóng kín trong đất liền, bắc giáp Zambia, đông giáp Mozambique, tây giáp Botswana và nam giáp Nam Phi.

Dân số hiện nay của Zimbabwe là 13 triệu người. Đã từng là vựa lúa của toàn vùng, nhưng kể từ năm 2000, vì hạn hán và nhất là vì hậu quả của cuộc cải cách ruộng đất qua đó các chủ nông trại  da trắng bị truất hữu và đất đai được chia cho người da đen, Zimbabwe đã hầu như không còn đủ khả năng để nuôi sống dân mình. Rất nhiều người Zimbabwe đã bỏ nước ra đi để kiếm sống. Phần lớn di dân lậu vào Nam Phi. Tất cả cũng chỉ vì chế độ độc tài của ông Mugabe.

Ông Mugabe sinh năm 1924 tại làng Kutama, mạn tây nam thủ đô Harare. Ông đã từng theo học trong các trường của các linh mục Dòng Tên. Sau một thời gian đi dạy học, ông gia nhập phong trào giải phóng đất nước, lúc bấy giờ đang bị người Anh cai trị. Không bao lâu, ông trở thành lãnh tụ trong cuộc chiến giành độc lập chống lại thiểu số người da trắng. Năm 1980, sau 11 năm bị giam tù, ông trở thành thủ tướng đầu tiên của một quốc gia Zimbabwe độc lập. Sau đó, ông trở thành trở thành tổng thống  của nước này. Và từ đó cho đến nay, chưa có một đối thủ chính trị nào có thể đánh bại ông trong các cuộc bầu cử. Trong cuộc bầu cử vào năm tới, chắc chắn ông cũng sẽ chiến thắng. Còn không, như vợ ông, bà Grace Mugabe, đã bắn tiếng, bà sẽ “nối ngôi” ông để cai trị đất nước.

Cai trị bằng bàn tay sắt, ông Mugabe đặc biệt kiểm soát tất cả mọi cơ quan truyền thông trong nước. Tất cả mọi đài phát thanh và những tờ báo chính tại Zimbabwe đều phải trở thành loa tuyên truyền của chế độ. Luật truyền thông được ông Mugabe ban hành đòi hỏi các ký giả  trước khi hành nghề phải được một ủy ban nhà nước duyệt qua lý lịch. Cảnh sát thường xuyên bắt giữ và trục xuất các kỷ giả ngoại quốc nào đến Zimbabwe làm việc mà không có phép của chính phủ.

Trong một bản phúc trình được cho công bố hồi năm 2015, Tổ chức Freedom House (Nhà Tự Do) có trụ sở tại Hoa Kỳ cho biết “các ký giả thường xuyên bị đe dọa, tấn công, bắt giữ và giam cầm một cách tùy tiện”. Ngoài ra cảnh sát, các viên chức chính phủ và ngay cả những người ủng hộ chính phủ cũng như đối lập đều tìm cách cắt hệ thống liên lạc của các ký giả với bên ngoài, cũng như tìm cách tống tiền.

Không riêng các ký giả ngoại quốc hoặc các thành phần đối lập, ngay cả những nhân vật có thế giá trong Chính phủ Zimbabwe cũng có thể trở thành đối tượng bị Tổng thống Mugabe tìm cách loại trừ. Như trường hợp Phó tổng thống Emmerson Mnangagwa. Là cánh tay mặt của ông Mugabe, ông Mnangagwa được xem là một trong những người có nhiều quyền lực nhất trong chính phủ, nhất là vì nhờ thế lực của ông đối với các lực lượng an ninh. Vậy mà mới đây, vì có bất đồng với bà vợ đầy tham vọng của ông Mugabe, ông Mnangagwa đã bất thần bị cách chức. Đó là số phận của một người mà vợ ông Mugabe đã có lần gọi là một con rắn cần phải chặt đứt đầu.

Hai ngày sau khi bãi nhiệm phó tổng thống của mình, ông Mugabe đã tố cáo ông ta là đã dùng pháp thuật để âm mưu chống lại ông. Ông Mnangagwa đã bỏ trốn ra nước ngoài vì bị đe dọa giết chết.

Cho đến gần đây, ai cũng nghĩ rằng ông Mnangagwa, người được mệnh danh là “cá sấu” trong cuộc chiến giành độc lập, sẽ là người kế vị ông Mugabe. Nhưng bà Grace Mugabe đã tung ra tín hiệu cho thấy chỉ có bà mới có thể kế vị chồng mình. Có thể đây là lý do thúc đẩy ông Mugabe ra tay loại trừ ông phó tổng thống của mình.

Việc loại trừ ông Mnangagwa chỉ xảy ra vài ngày sau khi bà Grace bị dân chúng la ó trong một cuộc biểu tình ủng hộ ông Mugabe tại một thành phố ở miền Nam Zimbabwe. Cảnh sát đang truy lùng người đã xúi giục dân chúng phản đối bà Grace. Người này được cho là một người ủng hộ ông Mnangagwa.

Việc bãi nhiệm ông Mnangagwa và truy lùng người ủng hộ ông diễn ra trong chiến dịch bắt bớ những người bất đồng chính kiến tại Zimbabwe. Việc nữ ký giả Mỹ Martha O’Donavan bị kết án 20 năm tù vì tội gọi là “nhục mạ” ông Mugabe cũng diễn ra trong bối cảnh ấy.

Bao lâu ông Mugabe vẫn còn tiếp tục cai trị Zimbabwe hoặc nếu vợ ông sẽ là người kế vị ông, thì đất nước này rồi ra cũng sẽ rơi vào một tình trạng tuyệt vọng như một quốc gia Phi Châu khác là Somalia mà thôi.

Theo một bản tin của Đài BBC, quân đội Zimbabwe đã chiếm đài phát thanh quốc gia. Trong một tuyên ngôn được đưa ra hôm thứ Hai 13 tháng Mười Một vừa qua, Tư lệnh quân đội Zimbabwe, ông Constantino Chiwenga giải thích rằng quân đội phản đối việc Tổng thống Mugabe bãi nhiệm Phó tổng thống Mnangagwa. Liệu đây có phải là tin vui giữa giờ tuyệt vọng cho người dân Zimbabwe không hay lại là khởi đầu của một giai đoạn mới đen tối hơn?

(Nguồn:

-http://www.news.com.au/travel/world-travel/africa/country-on-the-brink-of-collapse

-http://www.latimes.com/world/africa/la-fg-zimbabwe-mnangagwa)