“Thú Người”

Chu Thập

Phục sinh 2013

Mỗi năm, cứ dịp lễ Phục Sinh của Kitô giáo, tôi lại được nhắc nhở về cuộc chiến triền miên trong con người. Ngôn ngữ nhà đạo gọi đó là cuộc song đấu giữa Ân sủng và Tội lỗi, giữa sự Sống và sự Chết. Nhưng dù không là tín đồ của một tôn giáo nào, có lẽ ai cũng cảm nghiệm được trong bản thân một cuộc chiến cam go diễn ra từng phút từng giây giữa thiện và ác. Có lẽ gợi hình hơn nếu gọi đó là cuộc chiến giữa “con thú” và “con người” trong cùng một cá nhân. Hình ảnh này phù hợp với định nghĩa quen thuộc: con người là “một con vật có lý trí”. Tiếng “Con Người” trong ngôn ngữ Việt Nam có lẽ diễn tả đầy đủ hơn cả bản tính con người. Trong con người vừa có “con” (tức con thú), vừa có “người” (tức nhân tính). Khi con người biết vận dụng lý trí trong cách cư xử thì con thú được chế ngự. Trái lại, khi con thú được thả lỏng và lên ngôi thì con người bị đè bẹp, có khi nhỏ lại và biến mất.

Tôi đã có những suy nghĩ trên đây khi đọc được một số bài bình luận về quyển tiểu thuyết có tựa đề “Thú Người” của nữ văn sĩ Herta Muller (x.Nguyễn Mạnh Trinh, Thú người và Herta Muller, VL 22/3/2013; Trịnh Bình An, đọc “Thú Người” của Herta Muller, ĐCV Online.net 27/3/2013).

Herta Muller là một nhà văn Rumani gốc Đức. Là một người đã trải qua những năm tháng nghẹt thở dưới chế độc cộng sản độc tài và độc ác tại Rumani, cho nên tất cả các tác phẩm của bà là một bản án tố cáo tội ác của chế độ cộng sản tại Rumani nói riêng và trong tất cả các chế độ cộng sản nói chung. Bà đã nhận được rất nhiều giải thưởng về văn học. Nhưng danh giá hơn cả là Giải Nobel Văn Chương mà bà đã được trao tặng hồi năm 2009. Chính vì các tác phẩm của bà là một lời tố cáo về sự độc ác dã man của các chế độ cộng sản, mà năm 2009, khi Giải Nobel Văn Chương được công bố, nhà cầm quyền cộng sản Việt Nam đã cấm dịch, in và phổ biến các tác phẩm của bà.

Trong các tác phẩm của bà Herta Muller, được nhắc đến nhiều nhất là quyển tiểu thuyết có tựa đề bằng tiếng Đức “Herztier”, với bản dịch Anh Ngữ là “The Land of Green Plums” (Đất nước của những trái mận xanh) và được tác giả Dương Hoàng Dung dịch sang tiếng Việt một cách sát nghĩa và chính xác là “Thú Người”. Tựa đề tiếng Đức “Herztier” gồm có hai từ: “Hert” là trái tim (ám chỉ con người) và “Tier”, tức con thú. Do đó, “Herztier” có nghĩa là trái tim thú.

Tác giả Trịnh Bình An đã giải thích như sau: “Bản tính con người gồm có hai phần: nhân tính và thú tính, với thú tính là bản năng sinh tồn. Dưới chế độ cộng sản, khi nhân tính bị sỉ nhục và bị bóp nát thì con người chỉ còn lại thú tính”.

Với những người chưa từng sống dưới chế độ cộng sản thì quả thật các tác phẩm của nhà văn Muller là một khai sáng. Nhưng với những ai đã từng nếm trải sự độc ác của chế độ cộng sản, dù chỉ 5 năm ở thập niên 70,80 như tôi hoặc hiện nay, chỉ sau một lần về thăm quê hương, thì những chuyện kể trong các tác phẩm của bà Muller có lẽ cũng chỉ nói lên một phần nhỏ của những gì đang diễn ra trong các chế độ cộng sản.

Khi Miền Nam Việt Nam rơi vào tay cộng sản, nhiều người đã có lý khi mỉa mai rằng “thú vật lên làm người, người xuống hàng súc vật”. Thật ra, không phải thú vật lên làm người cho bằng con người bị đày đọa đến độ đánh mất nhân tính và cư xử với nhau chẳng khác nào súc vật.

Trong lời tự bạch cho cuốn tiểu thuyết có tựa đề “Dạ Tiệc Quỷ”, nhà văn Võ Thị Hảo, hiện còn sống trong nước, đã viết như sau: “Tôi sinh ra cùng một món nợ của người khác.

Bắt đầu bằng Cải Cách Ruộng Đất ở Miền Bắc. Người bước vào cuộc ấy ở cửa này, khi bước ra cửa sau đã biến dạng.

Và còn nhiều cuộc bước ra bước vào nữa.

Chẳng còn ai có thể sống như cũ nữa.

Từ đó nhiều người lấy sự phản trắc và cướp bóc cùng dối trá để được sống, được hơn người, lấy sự giả mù, sự câm sự  điếc làm gậy dò đường.

Những rường mối gia đình, xã hội bỗng bở nát như bị mối xông. Con tố cha, vợ đổ oan cho chồng, bội phản ân nhân, đó là cách tồn tại khốn khổ của những người nô lệ không có nơi nào để đi, không có gì để bấu víu, thôi đành vô cùng tự mãn về cách hành xử của mình”.

Lúc nhỏ, đọc chuyện thần tiên, xem những cuốn phim về “người hóa thú”, tôi tin là chuyện có thật. Ngày nay, cách riêng trong các chế độ cộng sản, tôi thấy chuyện người hóa thú là thường. Con thú mà con người bị bắt buộc phải hóa thân thành không nhứt thiết phải có lông, có cánh, có sừng, có móng vuốt, có răng nanh...Nó vẫn ăn mặc như con người hay có khi còn sang trọng hơn con người, nhưng nó lại múa may quay cuồng trông chẳng khác nào con thú. Hãy thử nhìn cái đám đông người Bắc Hàn khóc lóc, tru khéo trước cái chết của lãnh tụ Kim Jong Il hay hung hăng reo hò sẵn sàng ăn thua đủ với Nam Hàn và đồng minh Hoa Kỳ. Nhìn cái đông khóc lóc hay reo hò một cách rập ràng như máy ấy, tôi thấy chẳng khác nào một bầy thú đã được thuần hóa và tập luyện một cách nhuần nhuyễn để làm theo lệnh của những người huấn luyện thú trong các gánh xiếc. Các chế độ cộng sản vốn là những bậc thầy trong việc áp dụng khám phá của Pavlov để tạo ra những phản xạ có điều kiện. Trong chế độ cộng sản, hầu như mọi hành xử của con người đều là những phản xạ có điều kiện, trong đó đói và sợ là hai cái roi tàn độc nhứt.

Trong chế độ cộng sản, có những người bị bắt buộc phải hóa thú, nhưng cũng không thiếu những người tự hóa thú để có được bộ da bóng mượt hơn người khác.

Trong một bài viết có tựa đề “Bóng Đè”, được đăng trên báo mạng Calitoday 29/3/2013 vừa qua, tác giả ký tên Huỳnh Văn Úc nói đến một sự hóa thú tiêu biểu trong chế độ cộng sản Việt Nam.  Nhân vật hóa thú này có bằng tiến sĩ, làm giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tại thành phố. Vợ có bằng Đại học chuyên về Anh ngữ, hiện làm việc cho một tờ báo bằng Anh ngữ. Con gái lớn cũng có bằng đại học. Cậu con trai út đang theo học Luật tại Đại học Bolton, bên Vương quốc Anh. Sau khi cậu lấy xong bằng cử nhân luật, hắn sẽ cung cấp để cậu ở lại dọn tiến sĩ. Mỗi tháng cậu được tiếp tế đến 5 ngàn đô la.

Gia đình của “đại trí thức” này sống trong một ngôi biệt thự ba tầng. Một buổi tối nọ, trên màn ảnh truyền hình, họ lắng nghe ông chủ tịch nước Trương Tấn Sang “giải trình”: “So với mục tiêu ngăn chặn và từng bước đẩy lùi tham nhũng thì chúng ta chưa làm tới. Trước đây chỉ có một con sâu làm rầu nồi canh, nay thì nhiều con sâu lắm. Nghe mà thấy xấu hổ, không nhẽ cứ để hoài như vậy. Mai kia, người ta nói một bầy sâu, tất cả là sâu hết thì chết cái đất nước này, đâu có được…”

Đêm đó, khi lên giường, mắt vừa khép lại, nhà “đại trí thức” rơi vào một giấc mơ hãi hùng. Hắn thấy mình biến thành một con sâu. “Con sâu có chiều dài một mét bảy, đúng bằng chiều cao của hắn. Đôi mắt lồi ti hí và gian giảo, đôi râu con cong ngọ ngoạy. Lông màu nâu pha những sọc đen che phủ khắp người. Chân tay hắn biến mất. Mười ngón tay và mười ngón chân còn lại bây giờ bám vào hai bên thành bụng tạo điều kiện cho hắn di chuyển. Hắn bò ra phòng khách, trèo lên ghế salon. Vợ hắn đang ngồi uống trà ở đấy thất thanh hét lên: “Ôi con sâu!” Hắn bực mình đáp lại, bây giờ hắn bực và cáu lắm nên chẳng anh với lại em, chẳng mình với ta gì sất. “Ừ thì tao là sâu đấy! Tao không là sâu thì lấy đâu ra cái cơ ngơi đồ sộ này. Lấy đâu ra mỗi lần đi Phú Quý mua vàng, đếm dăm ba dây bọc chất dẻo mỗi dây chục cây? Lấy đâu ra tiền gửi cho con trai ăn học?” Vợ hắn gọi con gái về. Gọi cả con trai đang du học Anh Quốc. Con trai hắn tức tốc bay về. Hai đứa con thấy hắn thành sâu thì vừa ghê tởm, vừa thương hại, nước mắt rơi lã chã. Hắn quát lên: “Thôi đừng khóc lóc nữa! Khốn nạn thay là sự thương hại của các người!”  Hắn quát to lắm. Cái thân hình sâu của hắn gồng lên rồi lại chùng xuống. Đã đau đớn khó chịu như thế mà lại còn có người đập vào lưng. Đập mạnh lắm. Mạnh đến mức hắn ú ớ câu gì đó không rõ rồi vùng mình chồm dậy. Ôi nhẹ nhõm quá! Thoát được kiếp con sâu! Còn vợ hắn thì lầu bầu: “Em đã bảo với mình bao nhiêu lần rồi là khi ngủ đừng nằm nghiêng bên trái. Nằm như thế tim bị sức ép của cơ thể gây ra bóng đè. Khiếp! thét to quá đi thôi!” (Huỳnh Văn Úc, Bóng Đè, Calitoday 29/3/2013)

Bị ác mộng mới thấy mình biến thành sâu bọ tức là còn có chút lương tâm để nhận ra sự hóa thú đáng kinh tởm mà chính mình đã chọn lựa. Giấc mơ hãi hùng ấy có thể là cuộc chiến vốn không thể tránh né được mà nhiều người vì quyền lực, địa vị, tiền của, danh vọng…đành thối lui, bỏ cuộc, chạy trốn để được yên thân. Nhưng một khi cuộc chiến bắt buộc phải xảy ra ngay trong chính bản thân, thì liệu con người có thể ở yên được không? Một khi đã lên ngôi, thì cái bóng của con thú sẽ đè bẹp cho đến khi con người phải ngộp thở mà thôi!

Cuộc chiến giữa thiện và ác, giữa sự thật và dối trá, giữa thiên thần và ác quỷ, giữa con thú và con người…là điều tất yếu đang diễn ra trong từng mỗi cá nhân, bất kể đang sống ở xã hội nào. Chỉ có thắng hoặc thua chứ không có hưu chiến.

“Thú người” của nhà văn Herta Muller cũng là một tác phẩm tự thuật, qua đó tác giả kể lại chính cuộc “nội chiến” và biểu lộ nhân cách của mình. Như tác giả Trịnh Bình An đã ghi nhận: “Đó là nhân cách của một người quyết liệt trong đấu tranh nhưng đầy lòng thương cảm trong sáng tác. Rất nhiều sự kiện trong truyện là tự sự của chính Herta Muller: cha bà từng là sĩ quan SS. Khi còn là sinh viên, bà đã tham gia “Aktionsgruppe Banat”, tức tổ chức các nhà văn đấu tranh cho tự do ngôn luận dưới chế độ độc tài Ceaucescu. Khi đến làm việc trong xí nghiệp, bà từ chối cộng tác với mật vụ nên thường bị thẩm vấn, đe dọa. Cả cuộc đời nhà văn là một tấm gương bất khuất trước bạo quyền”.

Thật ra, nếu so sánh cuộc chiến của bà Muller với vô số người Việt Nam đã và đang sống dưới chế độ cộng sản, có lẽ gương kiên cường bất khuất của họ còn sáng ngời hơn nhiều. Làm sao có thể so sánh với một thi sĩ Nguyễn Chí Thiện, với một nhà thơ Nguyễn Hữu Loan, với nhà trí thức Nguyễn Mạnh Tường hay với linh mục Nguyễn Văn Lý và biết bao nhiêu người đã và đang bị giam tù chỉ vì muốn được tự do tỏ bày tư tưởng của mình và nhất là được sống như những con người. Họ thực sự là những kẻ chiến thắng, bởi vì họ không chấp nhận để cho chế độ cộng sản biến họ thành con sâu, cái kiến hay bất cứ một loài thú nào.

Tôi không có cơ hội để tham gia vào cuộc chiến ấy. Thật ra, tôi cũng không biết mình có đủ can đảm, ý chí bất khuất và sự kiên cường để không bị hóa thú trong chế độ cộng sản không. Nhưng gương sáng của không biết bao nhiêu người, vì không chấp nhận trở thành sâu bọ trong chế độ cộng sản, đã dám hy sinh tất cả không thể không là nguồn cảm hứng cho tôi trong Mùa Phục Sinh này. Không cần phải sống trong chế độ cộng sản để bị cưỡng bách phải hóa thú, cuộc sống mỗi ngày cũng luôn đòi hỏi tôi phải chiến đấu không ngừng. Trong một xã hội thịnh vượng và tự do dân chủ, cuộc “nội chiến” của mỗi con người lại còn khốc liệt hơn. Bởi nó đòi hỏi một sự tự nguyện dấn thân, tự nguyện chia sẻ và tranh đấu vì lợi ích của người khác chứ không phải vì bị thiếu thốn hay áp bức. Trong cuộc chiến ấy, tôi biết rằng cứ mỗi lần tôi để cho cái tôi lớn lên bằng cách thả lỏng những tính toán ích kỷ, những khuynh hướng thấp hèn thắng thế là mỗi lần tôi cảm thấy phần “người” trong tôi nhỏ lại và phần “con thú” lại lớn lên.

Khi tính sổ cuối ngày tôi thường thấy ra một điều: hễ hôm nào tôi bận bịu gặp gỡ, chia sẻ những thân ái vụn vặt trong ngày với người khác mà quên đi cái “thằng tôi” thì phần “người” lại lớn lên. Phần “người” trong tôi chỉ có thể “sống mạnh sống hùng” nếu tôi sống cùng và sống với những người khác và cho người khác.