Nga: một não trạng thời hậu Liên Xô

08/09/17

Christian Neef là một ký giả của báo Đức Der Spiegel chuyên về Liên Xô và Nga trong 3 thập niên vừa qua. Năm 1992, liền sau khi Liên Xô sụp đổ, ông đã cho xuất bản một cuốn sách có tựa đề “Russia: Faces of a Torn Country” (Nga: những gương mặt của một đất nước bị xâu xé). Trong tác phẩm, ông đã ghi lại chân dung của 18 người  tiêu biểu cho một nước Nga cách đây một phần tư thế kỷ. Vào thời điểm Liên Xô vừa sụp đổ, hy vọng về một khởi đầu mới cho xứ sở hoàn toàn là một ảo ảnh. Trong thời kỳ tranh sáng tranh tối ấy, ăn nên làm ra là những cựu viên chức chính phủ cộng sản biết chộp lấy thời cơ và thủ lợi cho bản thân. Trong khi một số ít trở nên giàu có thì phần đông dân chúng rơi vào cảnh nghèo túng: các cụ bà phải đứng giữa mưa tuyết hàng giờ tại các chợ trời để bán bất cứ thứ gì còn lại trong nhà. Sinh viên thì quảng cáo về những sưu tập tem thư của họ.

Một trong những nhân vật được Ký giả Neef nhắc đến trước tiên trong cuốn sách của ông là ông Dzhokkar Dudayev. Năm 1991, chính ông là người đã tuyên bố độc lập cho Cộng hòa Chechnya và kêu gọi dân chúng vùng Caucasus đứng lên chống  lại thực dân Mạc Tư Khoa. Nga liền điều động hơn 60.000 binh sĩ đến cộng hòa nhỏ bé này. Chỉ ba tháng sau khi Ký giả Neef nói chuyện với Tổng thống Dudayev của Cộng hòa Chechnya, văn phòng chính phủ của ông đã hoàn toàn bị bình địa. 15 tháng sau đó, ông Dudayef đã thiệt mạng vì một hỏa tiễn của Nga. Và 15 năm sau, “hòa bình” đã hoàn toàn được tái lập tại Chechnya. Đã có không dưới 160.000 người  bị thiệt mạng trong cuộc chiến. Kể từ đó, không còn có bất cứ vùng nào trong cựu Liên Xô dám đòi ly khai khỏi Nga nữa!

Một chân dung nổi bật khác được Ký giả Neef dành cho một chỗ đứng quan trọng trong cuốn sách của ông là ông Sergei Debov, một nhà  hóa sinh học và chuyên gia về da. Năm 1952, ông Debov đã gia nhập vào đơn vị bảo vệ “Lăng Lenin”. Đơn vị này gồm một nhóm khoa học gia đã từng ướp xác cho Lenin khi cha đẻ của chủ nghĩa cộng sản nằm xuống hồi năm 1924. Là người cũng đã từng tham gia ướp xác cho đồ tể Stalin, trong suốt gần 40 năm trời, ông Debov là người chuyên làm một công việc là giữ cho cái xác ướp của Lenin luôn được tươi tắng. Cứ hai lần một tuần, ông đều đặn bơm một thứ dung dịch bí mật vào xác của lãnh tụ.

Thế rồi Liên Xô sụp đổ, chủ nghĩa cộng sản cáo chung và Tổng thống Boris Yeltsin ra lệnh dẹp bỏ đơn vị “Lăng Lenin” cũng như đội canh gác trước lăng của ông. Trong chốc lát, Lenin đã trở thành một kẻ “cùng đinh” và nhiều người dân đã bắt đầu kêu gọi tống táng ông tại một nghĩa trang ở St.Petersburg. Lúc đó, ông Debov đã nói với Ký giả Neef rằng ông thật sửng sốt trước phản ứng này. Ông nói: “Loại bỏ Lenin ra khỏi lịch sử Nga ư? Đó là điều không thể chấp nhận được!”

Cho tới nay, ngay cả sau khi Liên Xô đã sụp đổ từ 25 năm nay, xác ướp của Lenin vẫn còn được trưng bày tại Công trường Đỏ ở Thủ đô Mạc Tư Khoa. Những người kế vị ông Debov vẫn tiếp tục công việc bảo quản cái xác ướp ấy. Sự kiện này cho thấy Nga vẫn xem sự ổn định chính trị là điều quan trọng. Một đồ tể như Stalin, người đã sát tế không biết bao nhiêu mạng người cho lý tưởng cộng sản, vẫn tiếp tục được xem như một biểu tượng quan trọng về mặt chính trị. Sự hiện diện liên tục của ông trong xã hội Nga mang lại một niềm an ủi lớn lao cho những người vẫn tiếp tục tin vào chủ nghĩa cộng sản và đồng thời cũng nói lên niềm tin của giới lãnh đạo chính trị Nga hiện nay rằng chẳng có gì trong lịch sử Nga, ngay cả vô số tội ác của chế độ cộng sản, đáng phải hối tiếc cả. Một cách nào đó, đây cũng chính là cái nhìn về lịch sử của Nga dưới thời Tổng thống Vladimir Putin.

Một chân dung tiêu biểu khác của người Nga được Ký giả Neef mô tả trong cuốn sách của ông là một người hiện vẫn còn sống và năm nay chỉ mới 53 tuổi. Ông chào đời vào chính sinh nhật của đồ tể Stalin. Ông đã từng leo lên đến chức phó thủ tướng trong triều đại Putin và hiện đang chịu trách nhiệm về kỹ nghệ quốc phòng của Nga. Người đàn ông tên là Dmitry Rogozin này chỉ mới 31 tuổi khi được Ký giả Neef tiếp xúc. Trước đó không lâu, ông là một thành viên tích cực của Komsomol, tức đoàn thành niên cộng sản Nga. Sau đó ông làm đại sứ Nga tại khối NATO, tức Liên minh Phòng thủ Bắc Đại Tây Dương.

Sau khi Liên Xô sụp đổ, ông Rogazin phụ trách số phận của 25 triệu người Nga hải ngoại đang sống gần biên giới Nga trong các cựu cộng hòa Liên Xô. Ông đã thành lập “Hội các cộng đồng Nga” để bảo đảm quyền lợi của người Nga hải ngoại. Với trách nhiệm này, ông là người đã đưa ra ý niệm về “Thế giới Nga”, tức một thế giới bao gồm tất cả những nơi nào có người Nga sinh sống và theo ông Putin, đây là những thành phần dân tộc cần phải được bảo vệ. Đây là lý do ông Putin đã đưa ra để xâm chiếm Crimea và một số nơi khác của Ukraine. Được xem như lý thuyết gia của chủ nghĩa dân tộc Nga hiện nay, ông Rogazin  đã từng gọi các chính trị gia Tây Phương là “đồ cặn bã”.

Tái chiếm cộng hòa Chechnya, phục hồi lịch sử Liên Xô và xây dựng “Thế giới Nga”...đây chính là những yếu tố làm nên bộ mặt của một nước Nga mới ngày nay. Và chính vì vậy mà người Nga hiện nay đang hết lòng bày tỏ lòng biết ơn đối với ông Putin. Tỷ lệ ủng hộ lên đến 80 phần trăm dành cho ông là một biểu lộ của chính lòng biết ơn ấy!

Ký giả Neef cho biết cách đây vài tuần lễ ông có trở lại thăm một thành phố nhỏ tên là Gvardeysk, nằm ở miền Tây Nga. Dân số chỉ có vỏn vẹn 13.000 người. Lần cuối cùng ông đến đây là năm 1998, không bao lâu sau khi cuộc khủng hoảng của đồng Rubble đã khiến cho chính phủ suýt phải tuyên bố phá sản. Nhà máy giấy trong thành phố cũng như nhà máy xi măng và phó mát đều đóng cửa. Các nhà máy sưởi cũng không còn than đá để hoạt động và ba phần tư dân chúng phải sống dưới mức nghèo đói. Bệnh viện trong thành phố cũng thiếu thuốc men và ngay cả găng tay cho các bác sĩ. Các trại binh sĩ và nhà tù cũng khan hiếm thực phẩm. Trong những làng lân cận, tình trạng suy dinh dưỡng và nguồn nước uống bị ô nhiễm khiến cho nhiều người bị lao phổi và đau màng óc.

Nhưng ngày nay, nhà cửa trong công trường chính của thành phố đều được sửa sang, nhiều nhà máy, kể cả xưởng thịt và đóng gói cũng được mở cửa. Có cả một trung tâm sinh hoạt dành cho giới trẻ và một trung tâm tập thể dục. Nơi đã từng là nhà tù đã biến thành một địa điểm du lịch.

Nếu đi về hướng đông của thành phố, tức đi sâu vào vùng nông thôn, người ta cũng sẽ thấy một thực tế hoàn toàn khác. Người ta không còn nhận ra cảnh nghèo nàn lạc hậu của 2 thập niên trước nữa.

Tuy nhiên, theo Ký giả Neef, có một điều vẫn không hề thay đổi, tại Thủ đô Mạc Tư Khoa cũng như tại hầu hết các nơi khác trên toàn quốc. Người dân Nga vẫn tiếp tục cúi đầu khuất phục trước mọi quyết định của nhà nước. Chẳng hạn như tại Thủ đô Mạc Tư Khoa, chính quyền địa phương đã ra lệnh phá hủy các chung cư tiền chế trong thành phố. Một triệu cư dân sẽ phải rời thành phố để được định cư tại một số nơi khác. Một số người lên tiếng phản đối. Nhưng đó chỉ là một tiếng nói yếu ớt, bởi vì đa số dân Nga hiện nay đều tin rằng nhà nước là cha mẹ, cha mẹ nói thì con phải vâng phục và chỉ đâu thì con phải ngồi đó.

Nói chung, người dân Nga hiện nay hoàn toàn thụ động và dửng dưng. Mọi việc đều để cho nhà nước “lo” và “no”. Một xã hội dân sự phục vụ xã hội là điều hoàn toàn xa lạ đối với rất nhiều người Nga. Ký giả Neef kể lại rằng cách đây không lâu ông tình cờ có mặt tại một trạm cảnh sát ở trung tâm Thành phố St.Peterburg. Ông nói rằng chẳng có nơi nào trên thế giới cho thấy nhà nước tìm cách làm cho người dân cảm thấy mình không quan trọng và vô tích sự cho bằng tại trạm cảnh sát này. Viên cảnh sát trực ngày hôm đó không thèm để nửa con mắt để nhìn đến dân chúng đến gặp ông để trình bày các mối quan tâm của họ. Những cánh cửa sắt dày cộm đã chận dân chúng lại ở ngay lối vào. Thỉnh thoảng những cánh cửa này mới được mở ra và vì một lý do nào đó chẳng ai biết được. Trên những bức tường của văn phòng, người ta thấy treo nhiều bức hình của ông Felix Dzerzhinsky. Ông này là giám đốc đầu tiên của cơ quan tình báo dưới thời Liên Xô. Ông chính là người đã thành lập “Phòng Khủng Bố Đỏ”. Hàng trăm ngàn người đã bị cơ quan này giết chết. Bức tượng của ông trước tòa nhà Lubyanka tại Thủ đô Mạc Tư Khoa là tượng đài đầu tiên đã bị đập bỏ sau khi Liên Xô sụp đổ. Vậy mà ngày nay, chân dung của ông lại đang tiếp tục ngự trị trong trạm cảnh sát ở Thủ đô Mạc Tư Khoa.

Tại sao người dân Nga hiện nay chấp nhận điều đó mà không hề lên tiếng phản đối?  Ký giả Neef trả lời rằng chính thái độ thụ động và dửng dưng cộng với sự sợ hãi và cam chịu số phận đã khiến cho phần lớn người Nga không dám đối đầu với những sự thật lịch sử. Nhiều người đã tỏ ra dửng dưng trước sự kiện nhiều tượng đài mới của Stalin hiện đang được thiết lập. Một ký giả tại Mạc Tư Khoa so sánh sự kiện này với việc người Do Thái dựng tượng cho đồ tể Hitler!

Lập luận hiện nay của chính quyền các cấp tại Nga là: bạn không thể thay đối bất cứ điều gì đã xảy ra!

Theo Ký giả Neef, thụ động, dửng dưng, cam chịu số phận, mặc cảm tự ti đối với thế giới bên ngoài...Đây không phải là những nét tâm lý mà chính ông Putin đã tạo ra. Đó là di sản đã có sẵn trong xã hội Nga sau khi Liên Xô sụp đổ. Thoạt tiên, người ta nghĩ ông Putin là một người có đầu óc phóng khoáng sẽ đưa Nga đi theo con đường dân chủ của Tây Phương. Nhưng tham vọng quyền lực đã biến ông thành một lãnh tụ dân túy. Thay vì chữa lành những nét tâm lý tiêu cực trên đây của người dân Nga, ông đã triệt để khai thác và biến thành công cụ trong tay ông. Ông đã gãi đúng chỗ ngứa của một xã hội thời hậu Liên Xô, vừa dửng dưng và sợ hãi, vừa mang mặc cảm tự ti và thích đồn đẩy trách nhiệm cho nhà nước. Ông đã khai thác và phục vụ đúng mức não trạng ấy bằng chính sách mị dân, dối trá hay chỉ nói một nửa sự thật. Theo ký giả Neef, đây là “thành tựu” quan trọng nhất 25 năm sau khi Nga hồi sinh!

(Nguồn::http://www.spiegel.de/international/world/understanding-moscow-the-mysteries-of-the-russian-mindset)