Tư cách của nhà lãnh đạo: quan trọng hay không quan trọng?

Saul Levine M.D

Chu Văn chuyển ngữ

Bạn có nghĩ rằng, không bàn đến các chính sách, nhà lãnh đạo của một nước dân chủ có cần phải là một người có tư cách, một công dân chính trực không?

Nhà lãnh đạo có cần phải là một người có đạo đức, đáng trọng nể, có hiểu biết và là một mẫu mực mà giới trẻ và cha mẹ của họ muốn mô phỏng không? Họ có nên là người phải cam kết phục vụ xứ sở và công dân của xứ sở đó hơn là chính họ không?

Trong một thế giới lý tưởng, tôi mong ước được trả lời “nên” cho những câu hỏi trên đây. Một số người sẽ nghĩ ràng tôi đang mơ một điều không thể có được và họ có lý, bởi vì trong thế giới thực hữu, thật khó mà tìm được những nhà lãnh đạo chính trị có được  những đức tính trên đây.

Suy nghĩ sâu xa hơn, chúng ta biết rằng một người mẫu mực không đương nhiên có những khả năng phi thường của một nhà lãnh đạo và một nhà lãnh đạo được dân bầu lên, tuy là một tên bịp bợm thiếu tư cách, vẫn có thể làm được một số thành tựu tích cực cho xứ sở của mình.

Khi bộ mặt thật của những nhân vật nổi tiếng và những người được ngưỡng mộ được phơi bày, (tiếng tăm của) họ bất thần đi xuống. Trong nhiều ngành nghề như thể thao, giải trí và kinh doanh, những hành động bất chính hay sai trái, thường là về tình dục, ma túy, bạo hành hay gian lận, diễn ra trước mắt công chúng. Một khi những hành động như thế được phơi bày thì đương nhiên khó tránh khỏi búa rìu của dư luận, sự săm soi của truyền thông hay tiêu tan sự nghiệp. Sự kết án của công luận cũng có thể dẫn đến ngay cả sự buộc tội trong tòa án.

Tôi không bào chữa cho những lỗi lầm cá nhân hay hành vi tồi tệ của họ (những người nổi tiếng) và nếu có tội họ cần phải bị trừng phạt. Nhưng sự thật là họ đã chỉ cam kết thi thố tài năng phi thường của họ qua sự khéo léo, qua nghệ thuật, thể thao hay khả năng chuyên môn của họ mà thôi. Họ đã phục vụ cho nhu cầu về “ngôi sao” của chúng ta và họ đã giúp vui hoặc có lẽ truyền cảm hứng cho chúng ta. Đáp lại,chúng ta tôn thờ họ vì những thành công vượt bậc của họ.

Tuy nhiên, họ (những người nổi tiếng) không hề cam kết trở thành những công dân lương thiện và mẫu mực về đạo đức vốn được chúng ta đòi hỏi phải có. Đây là một trong những lý do tại sao chúng ta thất vọng và bất thần chê bai họ vì họ không đạt được điều đó.

Nhưng các vị dân cử và các nhà  lãnh đạo chính trị thuộc về một phạm trù khác và xét về tư cách họ cần phải được đánh giá theo một tiêu chuẩn cao hơn. Thật vậy, họ đã cam kết như thế. Thi hành công vụ cũng bao hàm cả những trách nhiệm về công dân và lãnh đạo. Công dân chờ đợi các lãnh đạo phải tỏ ra xứng đáng với sự tôn trọng của họ, phải biết tự trọng và tỏ ra mình là những con người đáng tin tưởng và có tư cách.

Điều được nhiều người mong muốn trên đây không phải là một vấn đề đảng phái, bởi vì bất luận cánh hữu hay cánh tả, lãnh đạo bên nào cũng có những sai trái.

Hầu hết những phê bình chỉ trích về Tổng thống Trump đều nhắm tới những lời thóa mạ và những hành xử thiếu tư cách của ông. (Tôi không bàn đến các chính sách hay sức khỏe tâm lý của ông, cả hai vấn đề đang được thảo luận rộng rãi trên các phương tiện truyền thông). Những cách ứng xử trên đây được phơi bày lồ lộ 24 giờ một ngày và 7 ngày một tuần qua những lần xuất hiện trước công chúng, các bài diễn văn, các cuộc phỏng vấn, các cử chỉ và dĩ nhiên các “tuýt” của ông.

Ông đã từng nói đến thành tích sàm sỡ của ông đối với phụ nữ và miệt thị ngoại diện cũng như khả năng của họ. Ông đã nhục mạ các đối thủ chính trị và xuyên tạc về các sự kiện và thành quả. Ông bày tỏ cảm tình với những người kỳ thị chủng tộc và những người tân Đức Quốc Xã có chủ trương bạo động, ông chế nhạo một ký giả tàn tật và thóa mạ thân phụ của một tử sĩ.

Ông cổ võ bạo động để chống lại các phương tiện truyền thông và những ký giả nào dám ngắt lời ông. Ông đề cao dân tộc chủ nghĩa và dân túy. Ông xem thường những bài học về lịch sử, ngoại giao và khoa học.

Vậy mà ông vẫn bình chân như vại và được sự ủng hộ của đám đông nòng cốt là những người sùng mộ những cuộc độc thoại độc tài của ông. Càng nghe nói đến những hành động sai trái của ông và việc ông thích thú miệt thị những “kẻ thù” của ông, họ càng được ông thu hút.

Dù hữu khuynh hay tả khuynh, gây hấn là một thái độ thường tình của các nhà lãnh đạo trong nhiều chế độ. Chúng ta hiện đang chứng kiến một sự phẫn nộ như thế của một số nhà  độc tài dân túy đang cầm quyền hoặc đang lăm le muốn lên cầm quyền tại nhiều nước khác. Các nhà độc tài đương nhiên làm dấy lên những dư luận  tương phản nhau, người ủng hộ thì ca ngợi, kẻ chống đối thì phê bình chỉ trích.

Khi theo dõi cùng một sự kiện trên các phương tiện truyền thông, phản ứng của dân chúng rất khác nhau, tùy theo họ ủng hộ hay chống đối nhà lãnh đạo. Quan sát cùng một băng hình, nhưng họ có những ý kiến rất đối nghịch nhau về điều họ chứng kiến. Cuốn phim cổ điển Rashomon, do đạo diễn lừng danh Akira Kurosawa thực hiện, chứng minh một cách rõ ràng rằng cùng tham gia vào một sự kiện, nhưng dân chúng lại tường thuật khác nhau về điều họ đã trải nghiệm.

Nhận thức là điều có thể bị lèo lái và niềm tin mãnh liệt có thể khiến người ta chối bỏ những sự kiện tỏ tường. Cuộc nghiên cứu của tôi về những tín đồ thuần thành của các giáo phái cho thấy sự tôn sùng một lãnh tụ có tài mê hoặc có thể bóp méo nhận thức,  lung lạc sự hiểu biết và đánh lừa cảm xúc. Không phải hoàn toàn do ngẫu nhiên mà các lãnh tụ các giáo phái và các lãnh đạo mỵ dân đều thu hút được những người bất mãn với cuộc sống của họ và đang tìm kiếm giải đáp cho cuộc sống của họ.

Sống giữa những người giàu có huênh hoang, nhưng lại bị đè bẹp dưới sức nặng của những khó khăn tài chính, cảm thấy bất ổn trước những thay đổi nhanh chóng về kỹ thuật và xã hội, dân chúng cảm thấy thất vọng. Không thấy có hy vọng trước mắt, viễn ảnh ngày càng tồi tệ hơn cho nên dân chúng cảm thấy xuống tinh thần, chán nản và thất vọng.

Họ đặc biệt trở thành dễ tổn thương khi nghe những lời đường mật của một nhà lãnh đạo có sức thu hút đang bày tỏ sự cảm thông sâu xa và nói lên được nỗi khốn khổ và sự phẫn nộ của họ. Nhà lãnh đạo đó thu tóm được nguồn năng lực phát sinh từ sự thất vọng của họ và đáp trả lại một cách đầy thuyết phục.

Nhà lãnh đạo đầy ma lực thuyết phục cử tọa của mình rằng ông ta hay bà ta hoàn toàn hiểu được những quan tâm của họ và chia sẻ những “bức xúc” và cơn thịnh nộ của họ. Nhà lãnh đạo đó luôn miệng quở trách “những người khác” trong nước cũng như nước ngoài vì gây ra đau khổ cho họ và cam kết sẽ trừng phạt hay trục xuất những người đó. Nhà lãnh đạo đó hứa hẹn sẽ lãnh đạo những người đi theo mình trên một con đường tươi sáng dẫn đến một cuộc sống tốt đẹp và hạnh phúc hơn cho mọi người.

Những lời hứa hẹn này chẳng khác nào “bánh Manna từ trời rơi xuống” (chú thích của người dịch: lang thang trong sa mạc 40 năm trước khi vào Đất Hứa, dân Do thái đã sống còn nhờ một loại “bánh” từ trời rơi xuống mà họ đặt tên là Manna) hay những món quà vô cùng hào sảng mà chỉ có một nhà lãnh đạo có viễn kiến mới có thể trao tặng cho họ.

Giờ đây tôi xin được hỏi bạn: những đức tính nào của một nhà lãnh đạo có sức thu hút những công dân rất bất mãn và bị đe dọa: Chính trực-Nhã nhặn-Lý trí-Từ tâm hay Giận dữ-Hung hăng-Độc tài-Kỳ thị?

Và với riêng cá nhân bạn: mẫu người lãnh đạo nào là quan trọng đối với bạn và con cái bạn?

(Saul Levine M.D The Character of Our Leaders: Important or Irrelevant? https://www.psychologytoday.com/au/blog/our-emotional-footprint/201907/the-character-our-leaders-important-or-irrelevant)