Làm người có văn hóa!

Chu Thập

Có những hình ảnh khiến khó có thể cầm được nước mắt khi nhìn vào. Đặc biệt những hình ảnh liên quan đến thảm cảnh của người tỵ nạn. Như hình ảnh của một đứa bé Syria bị chết đuối và trôi dạt vào một bờ biển của Thổ Nhĩ Kỳ dạo tháng Chín năm 2015. Mới đây, một hình ảnh tương tự có lẽ cũng đã làm cho cả thế giới phải rơi lệ: tấm ảnh do phóng viên Julia Le Duc chụp được và được báo Mễ La Jornada phổ biến cho thấy thi thể của một người đàn ông và đứa con gái 23 tháng tuổi của ông nằm úp mặt xuống nước bên cạnh bờ sông Rio Grande khi hai cha con tìm cách vượt biên giới Mễ Tây Cơ để vào đất Mỹ. Trong bức ảnh, người ta thấy một tay đứa bé gái choàng qua cổ người cha gốc El Salvador và đầu em giấu chặt trong chiếc áo thun của cha em.

Tuy không khiến phải rơi lệ, nhưng hình ảnh của những chú chim con phải chết vì tình trạng ô nhiễm do loài người gây ra cũng tạo ra nhiều xúc cảm sâu xa. Dạo cuối tháng Sáu vừa qua, nhiếp ảnh viên Karen Mason, một thiện nguyện viên thuộc tổ chức bảo vệ chim có tên là Audubon Society, đã chụp được một tấm ảnh khá cảm động khi đi dạo dọc theo một bờ biển ở phía Tây thành phố Tampa, Tiểu bang Florida Hoa Kỳ. Trong bức ảnh người ta thấy một con chim hải âu đen mẹ đang mớm mồi cho một chú chim con và miếng mồi đó là một mẩu tàn thuốc lá dài vứt trên bờ biển. Kèm theo tấm ảnh được cho phổ biến trên các trang mạng xã hội, nhiếp ảnh viên Mason đưa ra lời kêu gọi: “Nếu có hút thuốc, xin bạn vui lòng đừng bỏ lại tàn thuốc”.

Ai cũng biết hút thuốc có hại cho sức khỏe của chính người hút thuốc cũng như những người xung quanh. Tàn thuốc lá cũng là một trong những yếu tố gây ô nhiễm cho đại dương. Theo ước tính, mỗi năm có khoảng 5.6 ngàn tỷ tàn thuốc lá được vứt bỏ một cách vô tội vạ. Một phần rất lớn những tàn thuốc lá này được tuôn vào các dòng hải lưu. Được làm bằng chất nhựa, phải mất nhiều thập niên, tàn thuốc lá mới bị phân hủy trong môi trường. Theo Liên Hiệp Quốc, hiện có trên 100 triệu tấn phế thải bằng nhựa đang lênh bênh giữa đại dương.

Cũng như những tấm ảnh của người tỵ nạn chết đuối trên đây đã khiến cho nhiều người không cầm được nước mắt, bức ảnh của chú chim con ngậm tàn thuốc lá cũng gây được một ý thức mạnh nơi nhiều người về việc bảo vệ môi sinh. Dạo tháng Năm vừa qua, do áp lực của quần chúng, trên 180 nước đã đồng ý tu chính Công ước  Basel nhằm giảm thiểu lượng phế thải bằng nhựa được tuôn xuống đại dương. Chỉ có một ít nước, trong đó có quốc gia “vĩ đại” Hoa Kỳ của Tổng thống Donald Trump, từ chối tham gia vào Công ước.

Bức ảnh của chú chim con ngậm tàn thuốc lá trên đây tại Hoa Kỳ không khỏi khiến tôi liên tưởng đến một hình ảnh khác cũng liên quan đến việc bảo vệ môi sinh: đó là hình ảnh của đám đông tham dự đại nhạc hội Glastonbury, Anh Quốc hôm cuối tháng Sáu vừa qua. Đáp lại lời kêu gọi của ban tổ chức, năm nay những người tham dự đại nhạc hội đã cương quyết không đụng tới bất cứ thứ nước nào được chứa đựng trong các chai nhựa. Được biết trong 2 năm trước đây, đã có trên một triệu chai nước lạnh, nước ngọt và bia rượu được bán tại đại nhạc hội.

Được mời đến nói chuyện tại đại nhạc hội, Sir David Attenborough, 93 tuổi, nhà làm phim truyền hình nổi tiếng về thiên nhiên, đã ca ngợi đám đông tham dự đại nhạc hội. Ông nói: “Cám ơn các bạn đã không sử dụng hơn một triệu chai nước tại Glastonbury”.

Theo ước tính, trên toàn thế giới, cứ mỗi phút có khoảng một triệu chai bằng nhựa được bán ra. Con số này có thể tăng thêm 20 phần trăm vào năm 2021. Với lượng chai nhựa được tiêu thụ như thế, các tổ chức bảo vệ môi sinh cho rằng chất nhựa đang tạo nên một cuộc khủng hoảng môi sinh không kém gì khí hậu thay đổi. Trong năm 2016, trên toàn thế giới, đã có trên 480 tỷ chai chứa nước uống được bán ra. So với một thập niên trước, con số này tăng thêm 300 tỷ. Như vậy đến năm 2021, con số này có thể lên đến trên 583 tỷ. Hầu hết các chai nhựa được sử dụng cho nước ngọt và nước lã được làm bằng chất Polyethylene terephthalate hay gọi tắt là PET. Chất này vốn rất dễ tái sinh. Tuy nhiên, việc thu nhặt và tái sinh chai nhựa để giảm thiểu việc gây ô nhiễm đại dương, đã không đáp ứng kịp với đà tiêu thụ ngày càng gia tăng trên toàn thế giới.

Là một trong 5 nước thải ra nhiều chất nhựa nhứt trên thế giới, Việt Nam hẳn đã và đang góp phần rất lớn vào việc gây ô nhiễm cho đại dương. Trung bình mỗi năm Việt Nam thải ra khoảng 1.8 triệu tấn chất nhựa. Theo ước tính, trong năm 2015, mỗi một người Việt Nam thải ra 41 ký chất nhựa. Con số này ngày càng tăng chớ không giảm.

Nhưng xem chừng Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam quan tâm đến nhiều chuyện khác hơn là giảm thiểu lượng phế thải bằng nhựa đang được tuôn xuống đại dương. Có lẽ người ta quan tâm đến chuyện “văn hóa” hơn. Thay vì kêu gọi dân chúng bớt uống nước ngọt để đề phòng bệnh béo phì dẫn đến đủ thứ bệnh khác và giảm thiếu việc sử dụng chai hay lon nhựa để tránh gây ô nhiễm cho môi trường, nhứt là đại dương, người đứng đầu một cơ quan gọi là Cục Trưởng Cục Văn Hóa là bà  Ninh Thị Thu Hương lại phản đối một câu quảng cáo có chữ “Lon” của hãng Coca Cola. Không biết câu quảng cáo “Mở lon Việt Nam” có phạm thuần phong mỹ tục không, chớ lời bàn của người đứng đầu một “Cục” quan trọng như bà Hương nghe khiếp quá. Bà cho rằng chữ “Lon” không có trong tiếng Việt và nếu bị gắn thêm râu ria, mũ mão, nó sẽ gợi lên nhiều ẩn ý “phản cảm”, thiếu thẩm mỹ. Tôi tự hỏi: sao bà Hương chẳng thấy rằng chữ “Cục” của cơ quan mà bà đứng đầu có “thẩm mỹ” hơn chữ “Lon” chút nào đâu?

Có lẽ Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam quá bị ám ảnh về hai chữ “văn hóa”. Có nguyên một “Cục” để lo về chuyện “văn hóa” của người dân! Chưa bao giờ và cũng chẳng có ở đâu người ta sử dụng từ “văn hóa” cho bằng ở Việt Nam. Từ thôn, ấp, làng xã “văn hóa” đến đủ thứ “văn hóa”: văn hóa ẩm thực, văn hóa giao thông, văn hóa chửi...Cứ mở miệng ra là “văn hóa”!

Lúc nhỏ, tôi thường nghe người lớn phân chia 2 loại người: có văn hóa và thiếu văn hóa. Có văn hóa là có học, có kiến thức, có hiểu biết. Thiếu văn hóa là quê mùa, dốt nát. Tội nghiệp mấy bác nông dân trong làng tôi. Họ bị xếp vào loại thiếu văn hóa.

Ngày nay, tôi hiểu “có văn hóa” và “thiếu văn hóa” theo một ý nghĩa khác. Từ “cultivé” trong tiếng Pháp mà tôi học được thời trung học gợi lên cho tôi sự “trau dồi”: trau dồi không những về kiến thức, mà còn cả về đức hạnh. Với tôi, người “có văn hóa” không hẳn là người học rộng hiểu nhiều, mà là người biết sống tử tế, biết quan tâm đến người khác. Nói cho cùng, người “có văn hóa” là người luôn biết cố gắng sống cho ra người. Theo ý nghĩa đó, tôi cho rằng tất cả những ai đang quan tâm đến việc bảo vệ môi sinh, tức quan tâm đến sự sống của trái đất, của mọi sinh vật đang sống trên trái đất, của mọi thế hệ sinh vật sẽ sống trên trái đất...đó mới  là mẫu người thực sự “có văn hóa” của thời đại!