Hòa Lan: chuyện Người Bạn của Ông Già Noel

7/12/18

Theo truyền thống, trẻ con khắp Âu Châu chờ đón Ông Già Noel vào ngày 6 tháng Mười Hai. Nhưng tại Hòa Lan, truyền thống này lại mang nhiều màu sắc kỳ thị chủng tộc mà dường như phần đông dân chúng lại không muốn từ bỏ.

Đối với người Hòa Lan, Sinterklaassavond, tức ngày áp lễ thánh Nicolas, tiền thân của Ông Già Noel, được cử hành vào ngày 5 tháng Mười Hai là ngày lễ quan trọng nhất trong năm, quan trọng hơn cả Lễ Giáng Sinh. Buổi chiều ngày này, các gia đình tụ họp lại và trao đổi quà cho nhau; trẻ con đặt những chiếc bít tất của chúng vào chân giường ngủ với hy vọng sáng hôm sau sẽ nhận được bánh kẹo của ông già Noel mà người Hòa Lan gọi là Sinterklaas. Nhưng trong khi tại hầu hết các nước khác trên thế giới, ông già Noel thường chỉ đơn thân độc mã đến tặng quà cho trẻ con, thì tại Hòa Lan, Sinterklaas lại có một người bạn đồng hành.

Tại Hòa Lan, 3 tuần lễ hội trước Giáng Sinh không chỉ xoay quanh nhân vật huyền thoại Sinterklaas, mà còn kéo sự chú ý của dân chúng đến một nhân vật khác cũng rất quan trọng trong những ngày lễ hội. Nhân vật này được đặt tên là Zwarte Piet hay Black Pete, tức Piet Đen. Đen bởi vì ông là một người đến từ lục địa Phi Châu. Zwarte Piet được xem như một người bạn đồng hành của ông già Noel. Ông giúp ông già Noel phân phát quà cáp cho trẻ con và người túng khổ.

Thật ra, nhân vật Zwarte Piet không chỉ được tưởng nhớ tại đất nước của loài hoa Tulip. Nhân vật này cũng được nhắc nhớ trong các lễ hội được cử hành tại các cựu thuộc địa của Hòa Lan như Nam Dương, Curacao, Aruba, Surinam  và ngay cả tại Bỉ.

Hình tượng và dung mạo của nhân vật Zwarte Piet, cũng như của chính ông già Noel Sinterklaas, đã được hình thành và biến chuyển qua dòng lịch sử. Ở khởi đầu, Sinterklaas và những người giúp việc của ông là tiên ông  Odin và nhóm thợ săn của ông. Được những người giúp việc hộ tống, tiên ông  Odin cỡi con ngựa trắng bay trên không trung. Trong đoàn tùy tùng của Odin lúc nào cũng có 2 người bạn da đen. Hai người này sẽ trèo lên nóc nhà của dân chúng để nhìn xuyên qua ống khói lò sưởi và cho Odin biết người dân cư xử như thế nào.

Đây là huyền thoại có trước khi câu chuyện có thật của thánh Nicolas được các thập tự quân từ Thổ Nhĩ Kỳ trở về Âu Châu truyền tụng. Vào thời Trung Cổ, có lẽ từ huyền thoại tiên ông Odin, thánh Nicolas được tô vẽ như một vị anh hùng đã có công xiềng xích được một tên quỷ dữ. Vào đầu Thế kỷ 19, tại Hòa Lan, người ta mới giải phóng cho tên quỷ dữ và biến nó thành một người giúp việc đắc lực cho thánh Nicolas. Và dĩ nhiên, bởi vì đã từng là một thằng quỷ, cho nên người giúp việc này phải là một tên mọi đen mà thôi. Nhân vật Zwarte Piet chính là người giúp việc ấy.

Sự khai sinh của nhân vật Zwarte Piet trùng hợp với sự biến đổi tâm lý của chính nhân vật Sinterklaas. Trước đó, Sinterklaas thường được mô tả như một ông kẹ cô đơn rất nghiêm khắc và hung tợn với những đứa trẻ mất nết. Từ một ông kẹ, Sinterklaas biến thành ông già Noel hiền lành phúc hậu và quảng đại. Từ một tên quỷ dữ, Zwarte Piet cũng biến thành một người giúp việc đắc lực chuyên phục vụ ông già Noel trong việc phân phát quà cáp cho trẻ con và người túng khổ.

Riêng về nhân vật Zwarte Piet, một truyền thuyết khá phổ biến tại Hòa Lan vào khoảng cuối Thế kỷ 19 cho rằng một trong những phép lạ mà thánh Nicolas đã thực hiện sau khi chết là đến can thiếp tại một tòa án của “Hoàng đế Babylone” để giải phóng cho một thiếu niên khỏi ách nô lệ và đem trả cậu về cho cha mẹ cậu. Câu chuyện về phép lạ này không nói đến màu da của người thiếu niên. Tuy nhiên, sang Thế kỷ 20, câu chuyện về phép lạ này được thêm mắm muối và người thiếu niên thay vì trở về nhà với cha mẹ đã tự nguyện làm người bạn đồng hành đi theo thánh Nicolas suốt đời.

Trong những thập niên kế tiếp của Thế kỷ 20, dân gian lại làm cho dung mạo của người bạn đồng hành của thánh Nicolas được rõ nét thêm: cậu là một người Tây Ban Nha hay là một người Ý! Vì cứ phải chui vào ống khói lò sưởi cho nên không những khuôn mặt mà toàn thân cậu đều trở nên đen đủi.

Khi lễ hội Zwarte Piet thịnh hành, những người đóng vai người bạn đồng hành của Sinterklaas, tức thánh Nicolas, đều bôi đen khuôn mặt của họ, đeo những bộ tóc giả màu đen lên đầu cũng như đeo những chiếc bông tai lớn. Cách hóa trang này đã bắt đầu gây tranh cãi vào cuối Thế kỷ 20. Nhiều người cho rằng cách hóa trang này có chủ ý kỳ thị chủng tộc.

Tuy nhiên, theo một cuộc thăm dò được thực hiện hồi năm 2013, có đến 90 phần trăm người dân Hòa Lan không xem cách hóa trang nhân vật Zwarte Piet là một hành động kỳ thị chủng tộc. Một cuộc thăm dò nơi trẻ em Hòa Lan tuổi từ 3 đến 7  hồi năm 2015 cũng cho thấy rằng trẻ con Hòa Lan xem Zwarte Piet như một tay hề gánh xiếc độc đáo hơn là một người da đen. Theo một cuộc thăm dò mới nhất được thực hiện trong năm nay, có đến 88 phần trăm dân Hòa Lan không hề xem Zwarte Piet như một biểu tượng của kỳ thị chủng tộc.

Nhận thức chung trên đây của người dân Hòa Lan về nhân vật Zwarte Piet, dù vậy, cũng không tránh khỏi những cuộc biểu tình phản đối của những người cho rằng cách hóa trang cho nhân vật này có tính kỳ thị chủng tộc. Năm nay, những cuộc biểu tình phản đối đã diễn ra tại 18 thành phố của Hòa Lan. Đã có khoảng 40 người bị bắt giữ, phần lớn là những người ủng hộ nhân vật Zwarte Piet. Những người này đã ném trứng và chuối vào những người biểu tình. Tại một vài nơi, có người còn đưa tay chào theo kiểu Đức Quốc Xã.

Tại Eindhoven và Rotterdam, những người ủng hộ Zwarte Piet và chống lại những người biểu tình đã hóa trang thành Zwarte Piet, nghĩa là bôi cho khuôn mặt thành đen, tô vẽ cho đôi môi dày ra, đeo bông tai lớn, đội trên đầu những bộ tóc quắn giả và len lỏi khắp nơi để trao cho trẻ con kẹo có kèm theo những truyền đơn ủng hộ đảng cực hữu.

Năm 2011, ông Jerry Afriyie đã cùng với một người bạn tung ra một chiến dịch lấy tên là “Zwarte Piet là chủ nghĩa kỳ thị chủng tộc”. Ông cho biết : trong các cuộc biểu tình, nhiều người đã ném chuối và trứng vào người họ. Họ cũng bị gọi bằng nhiều tên gọi đầy kỳ thị và miệt thị. Người ta cũng dùng cách chào của Đức Quốc Xã để khiêu khích họ.

Afriyie là một người gốc Ghana, Phi Châu. Ông đã đến Hòa Lan lúc lên 10 tuổi. Ông kể lại rằng có người còn gọi ông là Zwarte Piet (thằng mọi đen!) hoặc dơ bẩn như Zwarte Piet hoặc chỉ đáng làm Zwarte Piet mà thôi!

Trước đây, người đàn ông gốc Phi Châu này nghĩ rằng lễ hội Sinterklaas tại Hòa Lan chỉ đơn thuần là một cuộc vui trong đó trẻ con nhận được nhiều bánh kẹo. Cũng như bao đứa trẻ khác, ông Afriyie hoàn toàn không có bất cứ ý thức nào về chính trị. Nhưng năm lên 12 tuổi, ông mới nhận thấy rằng hóa trang thành Zwarte Piet là tự khoác lên người bộ mặt của một người ngờ nghệch, ngu ngốc, nhơ bẩn xấu xa và đần độn đến độ cần phải có người khác dẫn đường chỉ lối. Ông kể lại rằng có lần trên xe buýt, nhân mùa Giáng Sinh, người ta ném kẹo bánh cho ông kèm với những tiếng kêu khọt khet của loài khỉ.

Ông Afriyie đã cố gắng tạo cơ hội cho sinh viên học sinh và thày giáo được đối thoại với nhau, nhưng mọi người đều nhắm măt làm ngơ. Nói chung, người dân Hòa Lan vẫn tiếp tục ủng hộ nhân vật Zwarte Piet. Họ không muốn thay đổi truyền thống. Trong một tuyên ngôn đầy tranh cãi  được đưa ra hồi năm 2014, Thủ tướng Hòa Lan Mark Rutte đã khẳng định: “Zwarte Piet là một người da đen và tôi không thể thay đổi điều đó, bởi vì tên của ông ta là Zwarte Piet”. Theo thủ tướng Hòa Lan, không có một Piet màu xanh, màu nâu, mà chỉ có một Piet Đen thôi.

Truyền thuyết về Zwarte Piet đã được định hình một cách dứt khoát tại Hòa Lan vào năm 1850, sau khi một nhà giáo tại Amsterdam tên là Jan Schenkman đưa nhân vật này vào trong một truyện tranh vẽ. Cho đến năm đó, Hòa Lan vẫn còn là một đế quốc thực dân đeo đuổi chủ trương buôn bán nô lệ. Phải đợi đến năm 1863, Hòa Lan mới chính thức bãi bỏ việc mua bán vô nhân đạo này.

Sử gia Lise Koning tin rằng đã có liên hệ mật thiết giữa Zwarte Piet và các màn ca vũ hóa trang thành người da đen tại Hoa Kỳ trong thập niên 1800 và sau đó được du nhập vào Âu Châu.

Một số khác thì cho rằng Zwarte Piet đã xuất hiện trong những câu chuyện về Thánh Nicolas được truyền tụng tại Âu Châu trong thời Trung Cổ. Những câu chuyện này thường nhắc đến một người bạn đồng hành da đen của thánh Nicolas. Nhưng dù cho nguồn gốc của Zwarte Piet có thế nào đi nữa, một sự kiện không thể chối cãi được là nhiều người, nhất là vào giữa lúc trào lưu kỳ thị chủng tộc và chống di dân đang dâng cao tại Âu Châu, đã lợi dụng nhân vật này để quảng bá cho chủ nghĩa kỳ thị chủng tộc. Nếu chỉ vì chui qua ông khói lò sưởi cho nên mặt mũi và người ngợm trở thành đen đủi là chuyện có thể hiểu và chấp nhận được. Đàng này, hình tượng Zwarte Piet mà người ta thường thấy trong suốt 3 tuần lễ hội tại Hòa Lan lại là một người Phi Châu, tóc đã quắn mà môi cũng dày ra.

Vì hình tượng Zwarte Piet, như được tô vẽ trong suốt 3 tuần lễ hội tại Hòa Lan gây ra nhiều tranh cãi cho nên nhiều người đề nghị loại bỏ hình tượng này. Artwell Cain, giám đốc của Viện nghiên cứu về chế độ nô lệ và di sản của chế độ này tại Hòa Lan, cho rằng hình tượng Zwarte Piet là một nhục mạ đối với cộng đồng người Phi Châu tạu Hòa Lan. Đây là một điều không còn thích hợp trong thời đại này.

Vấn đề lại càng nghiêm trọng hơn bởi vì hiện nay Đảng cực hữu có tên là “Đảng Tự Do” do một chính trị gia đầy tranh cãi là ông Geert Wilders lãnh đạo ngày càng lớn mạnh. Đảng này hiện đang là đảng lớn thứ ba trong Quốc hội Hòa Lan.

Theo ông Cain, vào giữa lúc Chính phủ Hòa Lan đang tạo áp lực lên các sắc dân thiểu số để hội nhập vào xã hội, một hình tượng như Zwarte Piet hoàn toàn không còn thích hợp nữa.

Với cố gắng dung hòa và tránh đây tranh cãi, nhiều người đã đề nghị tô vẽ Zwarte Piet với một dung mạo khác. Chẳng hạn năm 2006, Sáng hội “The Dutch Programme Foundation” đã kêu gọi dân chúng Hòa Lan thay vì hóa trang Zwarte Piet thành một người Phi Châu, chỉ nên vẽ lên mặt mình những chiếc cầu vồng đủ màu. Nhưng đề nghị này đã không được hưởng ứng nhiều. Chỉ một năm sau, đâu lại vào đó, người dân Hòa Lan vẫn thích hóa trang thành một người Phi Châu chính hiệu. Họ bảo: không thể thay đổi truyền thống!

(nguồn:

-https://en.wikipedia.org/wiki/Zwarte_Piet

-https://www.aljazeera.com/indepth/features/zwarte-piet-black-pete-dutch-racism-full-display.

-https://www.dw.com/en/racism-controversy-dampens-hollands-sinterklaas-tradition)