Nguy hiểm của những nhà lãnh đạo điên cuồng

David P. Barash Ph.D

Chu Văn chuyển ngữ

Có cả một lịch sử dài của những nhà lãnh đạo bệnh hoạn và lịch sử này vẫn tiếp diễn.

Người ta kể rằng văn sĩ Mỹ Francis Scott Key Fitzgerald (1896- 1940) đã có lần nói với văn hào Ernest Hemingway: “Người giàu khác với anh và tôi”. Hemingway đáp lại: “Đúng vậy, họ có nhiều tiền hơn”. Cũng thế, nhiều người giả định rằng các nhà lãnh đạo quốc gia khác với bạn và tôi và không chỉ vì họ thường có nhiều tiền hơn, mà vì sức khỏe tâm thần của họ cũng được cho là ổn định hơn.

Tuy nhiên, vẫn có nhiều trường hợp sự ổn định (tinh thần) của các nhà lãnh đạo chính trị bị đặt vấn đề và một số khác thì rõ ràng là bệnh hoạn. Đây là trường hợp của hoàng đế La Mã Caligula. Ông này nổi tiếng vì thói hoang dâm và vì đã ra lệnh giết người để mua vui. Đó là chưa kể đến những bại hoại khác. Vào thời Trung Cổ ở Pháp có vua Charles VI. Ông này tin rằng mình được tạo thành bằng kiếng và lo sợ mình có thể bị vỡ bất cứ lúc nào. Tại Bavaria có Ludwig II, người được mệnh danh là ông vua điên. Ông này mắc chứng mà ngày nay người ta gọi là bệnh Pick, một chứng lú lẫn. Ngoài ra ông còn bị bịnh lẫn do phần não phía trước và hai bên thái dương bị hoại và rối loạn nhân cách. Riêng vua George III của nước Anh mắc chứng đa ngôn (logorrhea), lúc nào cũng cảm thấy có nhu cầu phải nói và viết đến độ thường không ai hiểu ông muốn nói gì. Ngoài ra ông cũng còn mắc chứng tâm thần phân liệt.

Trên đây chỉ là một vài ví dụ rất hạn chế. Chúng ta có thể kết luận một cách chắc chắn rằng nắm giữ một vai trò chính trị có nhiều trách nhiệm không đương nhiên là một bảo đảm để khỏi mắc bệnh tâm thần.

Nữ văn sĩ kiêm ký giả người Anh Rebecca West (1892-1983) có nói: “Chỉ có một phần trong chúng ta là lành mạnh. Chỉ có một phần trong chúng ta yêu thích khoái lạc, sống hạnh phúc lâu dài, sống tới 90 tuổi và chết bình an...” Không cần phải có cả một kho tàng khôn ngoan để nhận ra rằng bệnh tâm thần mãn tính không phải là nguyên nhân duy nhất khiến con người có cách hành xử “điên cuồng”: chúng ta thường hành động vì nhận thức sai, vì nóng giận, vì thất vọng, vì cố chấp, vì muốn báo thù, vì kiêu hãnh và vì óc giáo điều, nhất là khi bị đe dọa. Hơn nữa, trong một số hoàn cảnh -  như khi cả hai bên đều tin rằng chiến tranh là điều không thể tránh được hoặc bị áp lực phải tránh mất mặt- một hành động điện rồ, kể cả gây chết người, lại được xem là hợp lý, ngay cả được coi là điều không thể tránh khỏi.

Khi ra lệnh tấn công Trân Châu Cảng, Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản giải thích rằng “Đôi khi cần phải nhắm mắt lại và nhảy xuống khỏi Đền Thờ Kiyomizu” (một nơi tự tử nổi tiếng bên Nhật). Trong thời Đệ nhất Thế chiến, Hoàng đế Wihelm viết bên lề một tài liệu chính phủ rằng “Ngay cả nếu chúng ta bị tiêu diệt đi nữa thì nước Anh cũng ít nhất mất Ấn Độ”.  Trốn trong hầm trú ẩn trong những ngày cuối cùng của Đệ nhị Thế chiến, Adolf Hitler ra lệnh làm điều mà ông ta hy vọng sẽ là sự hủy diệt hoàn toàn của Đức, bởi vì ông cảm thấy dân chúng đã “bỏ rơi” ông.

Cả hai vị tổng thống Woodrow Wilson (1856- 1924) và Dwight Eisenhower (1890- 1969) đều đã bị tai biến mạch máu não trầm trọng trong lúc còn làm tổng thống Hoa Kỳ. Boris Yeltsin, tổng thống Liên bang Nga từ năm 1991 đến năm 1999, đều được biết đến như một người nghiện rượu đến độ cứ sau mỗi lần uống xả láng là nói năng không mạch lạc và mất phương hướng. Người ta chẳng biết liệu Điện Cẩm Linh có bất cứ kế hoạch nào không để đối phó với những cuộc khủng hoảng quân sự dưới thời của Yeltsin.

Richard Nixon cũng là một tay nghiện rượu nặng, nhất là khi gặp căng thẳng khi phải đối phó với vụ Watergate khiến cho ông cuối cùng đành phải từ chức. Trong thời gian đó, Bộ trưởng Quốc phòng James Schlesinger đã làm một bước phi thường là đòi hỏi phải được thông báo về bất cứ lệnh nào của tổng thống có liên quan đến vũ khí nguyên tử trước khi được thực hiện.

Mặc dù đi ngược lại Hiến Pháp, nhưng một cách khôn ngoan, ông Schlesinger và trong một mức độ nào đó, Henry Kissinger, Cố vấn An ninh Quốc gia, đã can thiệp để ngăn ngừa chiến tranh, nhất là chiến tranh nguyên tử, nếu Tổng thống Nixon ra lệnh. Với tư cách là thường dân, cả Yeltsin lẫn Nixon, nếu bị men rượu làm cho yếu nhược, đều không được cho phép lái xe. Vậy mà vì ở vị trí lãnh đạo, họ lại có toàn quyền đề khởi động một cuộc chiến tranh nguyên tử!

Trong thời gian tại vị, Tổng thống Donald Trump, vì những nét đặc biệt trong tư cách của ông, đã từng bị nhiều người xem là một mối đe dọa cho an ninh quốc gia. Có thể do tâm bệnh, ông nổi tiếng là người nói dối liên tục và có những triệu chứng đáng lo ngại như tinh thần bất ổn, bốc đồng, kỷ ái, chống xã hội và nhiều căn bệnh mà theo nhiều chuyên gia về tâm bệnh, khiến ông không có đủ khả năng để đảm nhận nhiều chức vụ trong quân đội và chính phủ, chứ đừng nói đến chức vụ tổng thống.

Nixon (và chúng ta) đã may mắn có được một Bộ trưởng Quốc phòng sẵn sàng ngăn cản tổng thống. Nay, các viên chức đã từng đóng vai trò đó như cựu Cố vấn An ninh Quốc gia H.R. McMaster, cựu Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis và cựu Đổng lý Văn phòng John Kelly, đều đã ra đi. Cuộc điều tra luận tội hiện nay đã khiến cho tổng thống Trump có những hành động và lời nói ngày càng kỳ quái: nhìn dưới khía cạnh tâm bệnh học, ông ta không còn thuốc chữa!

Thêm vào đó còn có sự kiện đáng sợ là theo luật pháp, chỉ mình ông có đủ quyền để ra lệnh sử dụng vũ khí nguyên tử và dù có lập trường chính trị nào đi nữa, tình hình hiện nay vẫn rất đáng lo ngại đối với mọi người.

David P. Barash Ph.D, The Danger of Crazy Leaders, https://www.psychologytoday.com/au/blog/peace-and-war/201910/the-danger-crazy-leaders

David P.Barash, Ph.D là một nhà sinh vật học về tiến hóa; ông hiện là giáo sư về tâm lý học tại Đại học Washington. Tác phẩm mới nhất của ông là cuốn “Through a Glass Brightly: using science to see our species as it really is” (Nhìn xuyên suốt qua một tấm kính: sử dụng khoa học để nhìn thấy chủng loại của chúng ta đúng với thực chất của nó)